စမာနဂိုရ္က ႏြားမေပါင္က်ိဴးလိမ့္မည္ေလာ (အပိုင္း-၃)
သူလဲေလေလာကီသားေပမို႕
Global Financial Crisis (2008) စတင္လာတာနဲ႕ တျပိဳင္နက္ အာရွတိုက္အေပၚ ဘယ္လိုသက္ေရာက္မွဳရွိႏိုင္မလဲ ဆိုတဲ့အခ်က္ဟာ အာရွေရးရာေလ့လာသူမ်ားနဲ႕ ေဘာဂေဗဒ ပညာရွင္မ်ားအၾကားမွာ ေရပန္းအစားဆံုး ေဆြးေႏြးခ်က္တခုျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ policy makers မ်ားအတြက္လဲ အလြန္ပင္ ေခါင္းခဲစရာ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။
တခ်ိဳ႕ေသာ ပညာရွင္မ်ားက ျပႆနာရဲ႕ ပင္မရင္းျမစ္ဟာ အေမရိကနဲ႕ ဥေရာပ ေငြေၾကးစနစ္ေတြမွာ ျဖစ္ေနတာရယ္၊ အာရွေငြေၾကးစနစ္က ၁၉၉၇ financial crisis အျပီးမွာ reform လုပ္ျပီးသာ ျဖစ္ေနတာရယ္ေၾကာင့္ အာရွကို ထိခိုက္မွဳနည္းမယ္လို႕ ယူဆၾကပါတယ္။ အာရွအေရွ႕ပိုင္းႏိုင္ငံမ်ား အခ်င္းခ်င္းၾကားက Inter-trade flows ခိုင္မာမွဳကိုလဲ ေထာက္ျပၾကပါမယ္။ သို႕ေပမယ့္လဲ အာရွႏိုင္ငံမ်ားၾကားက trade flows ဟာ integrated production networks ပံုသ႑ာန္အျဖစ္သာ ရွိေနျပီး ကုန္ပစၥည္းမ်ားရဲ႕ ေနာက္ဆံုးဦးတည္ရာ destination ကေတာ့ အေမရိကနဲ႕ ဥေရာပသာ ျဖစ္ေနတာေၾကာင့္ ရိုက္ခတ္မွဳဟာ မလြဲမေသြျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း ျပန္လွန္ျငင္းဆိုမွဳေတြ ထြက္လာခဲ့ပါတယ္။
UN conference on Trade and Development (UNCTAD) ရဲ႕ ညႊန္ၾကားေရးမွဴးေဟာင္းတဦးျဖစ္တဲ့ Dr Yilmaz Akyuz ကေတာ့ ၂၀၀၈ခုႏွစ္၊ ဧျပီလ (၂၉) ရက္ေန႕က ဘန္ေကာက္မွာ က်င္းပခဲ့တဲ့ UN Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (ESCAP) ministerial session မွာ အာရွတိုက္ကို ရိုက္ခတ္ႏိုင္မယ့္ ဂယက္ေတြကို စာတမ္းတင္သြင္းဖတ္ၾကားခဲ့ပါတယ္။ သူ႕စာတမ္းရဲ႕ အႏွစ္ခ်ဳပ္ကေတာ့ အာရွႏိုင္ငံေတာ္ေတာ္မ်ားမွာ foreign reserves မ်ားရွိေနျပီး၊ domestic savings ျမင့္မားတာေၾကာင့္ domestic consumption တက္ေအာင္ ျပဳလုပ္ႏိုင္မယ္ဆိုရင္ financial crisis ေၾကာင့္ export sector မွာ ျဖစ္ပြားလာမယ့္ စီးပြားေရးေႏွာင့္ေႏွးမွဳေတြကို offset လုပ္လာႏိုင္လိမ့္မယ္လို႕ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ credit bubbles နဲ႕ asset bubbles ေတြေတာ့ ျဖစ္လာႏိုင္တာကိုေတာ့ စိုးရိမ္ဖြယ္ရာရွိေၾကာင္း ေျပာဆိုထားခဲ့ပါတယ္။
ဘ႑ာေရးေလာကမွာ borrower ေတြ ေငြေၾကးအေျမာက္အျမားေခ်းယူျပီး အေၾကြးေတြ ျပန္မဆပ္ႏိုင္ေတာ့တဲ့ အေျခအေနမ်ိဳးဆိုက္ေရာက္လာတာကို credit bubble လို႕ သံုးႏွဳန္းပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ state of economy ဟာ ဒီလိုျဖစ္လာတယ္ဆိုရင္ bankrupcy ခံမွဳေတြ၊ financial crisis ေတြနဲ႕ နိဂံုးခ်ဳပ္သြားတတ္ပါတယ္။ Asset Bubble ဆိုတာကေတာ့ investment (သို႕) security ေတြရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းေတြ ေၾကာက္မယ္ဖြယ္ရာေကာင္းေအာင္ ရုတ္ျခည္းခုန္တက္သြားတာကို ဆိုလိုပါတယ္။ ဘ႑ာေရးဆိုင္ရာ ကိန္းဂဏန္းမ်ားအရ အာရွႏိုင္ငံမ်ားကို စီး၀င္တဲ့ private capital inflows ေျခာက္ဆယ္ရာခိုင္ႏွဳန္းေက်ာ္ဟာ equity investment မွာျဖစ္ျပီး၊ ၂၅ ရာခိုင္ႏွဳန္းေက်ာ္က investment bank lending မွာျဖစ္ပါတယ္။ က်န္တဲ့ရာခိုင္ႏွဳန္းေတြကေတာ့ အျခား debt flows ေတြျဖစ္တဲ့ bonds နဲ႕ carry-trade related ေခ်းေငြေတြမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို capital inflows မ်ားေၾကာင့္ liquidity expansion ျဖစ္ျပီး bubbles ေတြျဖစ္ေစါတယ္။ အိမ္ျခံေျမေစ်းကြက္မွာလဲ အရမ္းကာေရာ boom ျဖစ္သြားတတ္ပါတယ္။ တျဖည္းျဖည္းနဲ႕ ဒီ bubbles ေတြေၾကာင့္ domestic fragility ေတြ ျဖစ္လာေစႏိုင္ပါတယ္။
ဒီလို fragility ေတြ၊ financial crisis ေၾကာင့္ျဖစ္လာတဲ့ ကုန္သြယ္မွဳနဲ႕ ဘ႑ာေရးဆိုင္ရာ shocks ေတြဟာ policy makers ေတြအတြက္ေတာ့ တကယ့္ challenges ေတြပါပဲ။ ဒီလိုအေျခအေနမ်ိဳးေတြမွာ domestic demand ကို fiscal stimulus ကတဆင့္ ခ်ဲ႕ထြင္တာဟာ အသင့္ေလ်ာ္ဆံုးေပၚလစီ response ျဖစ္ျပီး၊ ဘ႑ာေရးက႑မွာ အခက္အခဲေတြ ျမင့္တက္လာတာနဲ႕ 'lender of last resort' financing ကို အစိုးရမ်ားမွ စီမံေဆာင္ရြက္ေပးဖို႕လိုေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားက အၾကံျပဳထားၾကပါတယ္။ အိုင္အမ္အက္ဖ္ကလဲ fiscal policy ကို countercyclical tool အေနနဲ႕ သံုးဖို႕လိုေၾကာင္း ေအာက္တိုဘာလထုတ္ World Economic Outlook (WEO) Financial Stress, Downturns and Recoveries စာတမ္းမွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
အခုလို ႏိုင္ငံတကာမွာ ေပၚလစီေရးရာေတြ ခ်မွတ္ေရးဆြဲေနၾကခ်ိ္န္မွာပဲ subprime crisis ရဲ႕ သြယ္၀ိုက္သက္ေရာက္မွဳမ်ားကေတာ့ အာရွႏိုင္ငံမ်ားဆီကို တစတစ ကူးစက္လာပါေတာ့တယ္။ ရွန္ဟိုင္း composite index ဟာ ေအာက္တိုဘာလ ၊ (၂၀၀၇) ခုႏွစ္နဲ႕ စာရင္ ခုနစ္ဆယ္ရာခိုင္ႏွဳန္းထိုးက်သြားပါတယ္။ အာရွရဲ႕ capital outflows ဟာ ပထမပိုင္း ရွစ္လမွာတင္ $38 billion ေက်ာ္သြားတယ္။ ဖိလစ္ပိုင္နဲ႕ အင္ဒိုနီးရွားက bond auctions ေတြ failure ျဖစ္ကုန္တယ္။ အာရွေငြေၾကးေတြျဖစ္တဲ့ အင္ဒိုနီးရွား rupiah, ကိုးရီးယား won, ထိုင္း baht, ဗီယက္နမ္ dong နဲ႕ အိႏၵိယ rupee ေတြမွာ downward pressure ေတြျဖစ္လာတယ္။ အိႏၵိယမွာဆိုရင္ ႏိုင္ငံရဲ႕ အၾကီးဆံုး ပရိုက္ဗိတ္ဘဏ္ကေန ေငြအပ္သူေတြက ပိုက္ဆံျပန္ထုတ္ေနၾကတယ္။ ပါကစၥတန္မွာ balance of payment crisis က အၾကီးအက်ယ္ျဖစ္လာတယ္။ စင္ကာပူနဲ႕ Baharian တို႕မွာ ၀ါရင့္ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ားကို စီးပြားေရးတိုးတက္မွဳနဲ႕ဘဏ္စနစ္ခိုင္မာမွဳေရးရာ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ဖို႕ ပလက္ေဖာင္းတခုခြင့္ျပဳတဲ့ verbal intervention ကို engage လုပ္လာရတယ္။
ေအာက္တိုဘာလ (၁၆) ရက္ေန႕မွာ Kazakhstan ႏိုင္ငံျမိဳ႕ေတာ္ Astana မွာ က်င္းပခဲ့တဲ့ Pan-Asia ministerial forum မွာ အာရွႏိုင္ငံမ်ားအခ်င္းခ်င္း ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္တဲ့ co-ordinated measures ေတြကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ဖို႕ ေဆြးေႏြးခဲ့ၾကတယ္။ ေအာက္တိုဘာလ (၂၃) ရက္ေန႕မွာ တရုတ္ျပည္ ေဘဂ်င္းမွာ က်င္းပတဲ့ ASEM Summit မွာ EU President Jos'e Manuel Barriso က " The eye of the storm was in the US, but it is a global storm and there will be ripple effects all over the world. Simply we swim together or we sink together” လို႕ ေျပာၾကားလာခဲ့တယ္။
တကယ္ေတာ့ သူလဲေလေလာကီသားေပမို႕ ဆိုတဲ့အတိုင္း ကမၻာတ၀ွမ္းလံုးမွာ financial crisis ျဖစ္ပြားေနခ်ိန္မွာ အာရွႏိုင္ငံေတြကို ရိုက္ခတ္မွဳမ်ားဟာလဲ မလြဲမေသြ ၾကံဳေတြ႕ရင္ဆိုင္ၾကရမွာပါပဲ။ တရုတ္နဲ႕ အိႏၵိယအပါအ၀င္ အာရွႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ export market ဟာ အေမရိကန္၊ ဥေရာပနဲ႕ ဂ်ပန္ (G3) တို႕ျဖစ္ေနတာေၾကာင့္ ဒီႏိုင္ငံမ်ားမွာ စီးပြားေရး က်ဆင္းတယ္ဆိုတာနဲ႕ spill over effects ေတြ ျဖစ္ပြားလာမွာကေတာ့ အေသအခ်ာပါပဲ။ အာရွဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဘဏ္ ADBရဲ႕ chief economist ကေတာ့ 'If the global slowdown extends beyond 2009, the repercussions for the region could be severe' လို႕ အဆိုျပဳထားခဲ့ပါတယ္။ ဖိလစ္ပိုင္ႏိုင္ငံ၊ Institute of Political Studies က ဘုတ္အဖြဲ႕၀င္ Reihana Mohideen ကလဲ 'If the western economies get the flu, not only will Asia sneeze, but it could catch a fever' လို႕ အတည္ျပဳဆိုထားလိုက္ပါျပီ။
ဆက္လက္ျပီး Global Financial Crisis (2008) ဟာ နဂိုကတည္းက ယိုင္လဲလုနီးပါးျဖစ္ေနတဲ့ ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံု အေပၚမွာေကာ ဘယ္လို ရိုက္ခတ္မွဳေတြ ျဖစ္လာႏိုင္မလဲဆိုတာကို ေလ့လာၾကည့္ၾကရေအာင္ပါ။ ရိုက္ခတ္မွဳေတြအေၾကာင္း မဆန္းစစ္ခင္ လက္ရွိျမန္မာႏိုင္ငံ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုရဲ႕ ပကတိအေျခအေနမွန္ကို တင္ျပခ်င္ပါတယ္။ နအဖကေတာ့ စီးပြားေရးျဖစ္ေပၚေျပာင္းလဲတိုးတက္မွဳမ်ားလို႕ ဆိုပါတယ္။ ဒီအခ်က္မွန္မမွန္ကို ကိန္းဂဏာန္းမ်ား၊ ကားခ်ပ္မ်ားက အခုလို ညႊန္းဆိုျပသပါလိမ့္မယ္။
(ေရွ႕ဆက္ေဖာ္ျပပါမည္)
ခင္မမမ်ိဳး (၂၃၊ ၁၀၊ ၂၀၀၈)