စကားခ်ီး
ငယ္ငယ္တုန္းက ျမန္မာ့သမိုင္းမွာ ေတာင္သူလယ္သမားအေရးေတာ္ပံုၾကီးအေၾကာင္း သင္ရေတာ့ ကမၻာ့စီးပြားေရးပ်က္ကပ္ဆိုတာ စၾကားဖူးခဲ့တယ္။ စီးပြားေရးပ်က္ကပ္ၾကီးရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးေတြကို တစြန္းတစ မွတ္သားခဲ့ရဖူးတယ္။ က်ြန္မတို႕ေက်ာင္းေနစဥ္ကာလ (၁၉၈၅-၁၉၉၆)တုန္းက သမိုင္းဘာသာမွာ ပုဂံေခတ္ကေန ကုန္းေဘာင္ေခတ္အထိ သမိုင္းေတြကို သံုးတန္း၊ ငါးတန္း၊ ခုနစ္တန္း၊ ကိုးတန္းေတြမွာ သင္ရျပီး၊ နယ္ခ်ဲ႕ေခတ္ေနာက္ပိုင္းကာလ သမိုင္းေတြကိုက်ေတာ့ ေလးတန္း၊ ေျခာက္တန္း၊ ရွစ္တန္း၊ ဆယ္တန္းေတြမွာ သင္ရတယ္။ ျမန္မာ့ပညာေရး အစဥ္အလာအတိုင္း အလြတ္က်က္၊ အလြတ္ေျဖ လုပ္ရတဲ့ ေက်ာင္းသားဘ၀ေပါ့။ ေလးတန္းသမိုင္းေလာက္ သင္ရတုန္းကေတာ့ ဟုတ္သလိုလိုပဲ။ ဘာရယ္လိုက္မေတြးတတ္ေသးဘူး။ က်က္ဆိုက်က္လိုက္တာပဲ။ ေျခာက္တန္းေလာက္ေရာက္ေတာ့ မရေတာ့ဘူး။ ဖတ္စာအုပ္က ဒီအတိုင္းေျပာထားလို႕ဆိုတာကို လက္မခံႏိုင္ေတာ့ဘူး။ ဖတ္စာအုပ္က “ေညာင္ဦးကမ္းပါးျပိဳတာ စမာနဂိုရ္က ႏြားမေပါင္က်ိဳးတယ္” ဆိုတာနဲ႕ မ်က္စိမွိတ္လက္ခံရေရာလား။ ဒါကို သဘာ၀မက်ဘူးေတြးမိတာနဲ႕ သမိုင္းဆရာမကို သြားေမးမိတယ္။ ကမၻာ့စီးပြားေရးပ်က္ကပ္က ျမန္မာျပည္အေပၚမွာ ဘယ္လို အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳရွိခဲ့တာလဲ ဆိုျပီးေတာ့ေပါ့။ ဆရာမေဒၚမီမီက စိတ္ရွည္ပါတယ္။ ျဖစ္စဥ္ေလးေတြကို ေသခ်ာရွင္းျပလို႕ နားလည္သေဘာေပါက္ခဲ့ရတယ္။ အဲ- အခုလဲ ေညာင္ဦးကမ္းပါးက ထပ္ျပိဳျပန္ျပီ။ ကမၻာ့စီးပြားေရးပ်က္ကပ္မဟုတ္ေပမယ့္ Global financial crisis ျဖစ္လာတာျဖစ္တဲ့အတြက္ ေညာင္ဦးကမ္းပါးျပိဳတာလို႕ပဲဆိုရေတာ့မယ္။ စီးပြားေရးပ်က္ကပ္တုန္းကလဲ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုက စတင္ခဲ့သလို ဒီတၾကိမ္ကလဲ အေမရိကန္က စတင္ခဲ့တဲ့ ဂယက္ပဲျဖစ္တယ္။ အာရွေစ်းကြက္ကို ထိခိုက္လာႏိုင္မလား၊ ျမန္မာျပည္ကိုေကာ ဘယ္လို သက္ေရာက္မွဳရွိႏိုင္မလဲ ဆိုတာေတြက စဥ္းစားေဆြးေႏြးစရာေတြ ျဖစ္လာတယ္။ ဒါေတြကို မေဆြးေႏြးခင္ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးနဲ႕ ကမၻာ့ဘ႑ာေရးအေျခအေနေလးေတြကို အရင္ၾကည့္ၾကရေအာင္ပါ။
ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရး
ႏိုဘယ္ဆုရ ေဘာဂေဗဒပညာရွင္ Milton Friedman က " It has become possible to produce a product anywhere, using resources from anywhere, by a company located anywhere, to be sold anywhere' လို႕ ဆိုမိန္႕ခဲ့ဖူးတယ္။ ဒါဟာ Economic globalization ရဲ႕ သြင္ျပင္လကၡဏာတရပ္လို႕လည္း ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ Globalization ရဲ႕ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအေပၚမွာ အဓိကသက္ေရာက္မွဳႏွစ္ခုကေတာ့ နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ထုတ္လုပ္မွဳနဲ႕ နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ကုန္ပစၥည္းမ်ားပဲ ျဖစ္တယ္။
နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ထုတ္လုပ္မွဳ (Transborder production) ဆိုတာက ထုတ္လုပ္မွဳျဖစ္စဥ္ အဆင့္ေတြဟာ ျပည္တြင္းျပည္ပ ေနရာမ်ားစြာမွာ ပ်ံ႕ႏွံ႕ေနျခင္းျဖစ္တယ္။ Territorially centred production ပံုစံလိုမ်ိဳး ထုတ္လုပ္မွဳျဖစ္စဥ္အဆင့္ဆင့္ဟာ တေနရာတည္း၊ တႏိုင္ငံတည္းမွာ ျဖစ္တည္တာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဥပမာ- Levi Strauss ရဲ႕ အၾကီးအကဲ ဆိုခဲ့ဘူးသလို “ကာရိုလိုင္းနားေျမာက္ပိုင္းကေန denim ၀ယ္တယ္၊ ျပင္သစ္ကို ပို႕တယ္။ ခ်ဳပ္လုပ္တယ္။ ဘယ္လ္ဂ်ီယံမွာ launder လုပ္တယ္။ အဂၤလန္က ရုပ္ျမင္သံၾကားစီးပြားေရး channels ေတြကို သံုးျပီး ဂ်ာမနီမွာ ေစ်းကြက္ျမွင့္တင္ေရးလုပ္တယ္” ဆိုတာမ်ိဳးပါပဲ။ ထုတ္လုပ္မွဳျဖစ္စဥ္အဆင့္ဆင့္ျဖစ္တဲ့ initial research ကေန after-sales services အထိ အဆင့္ဆင့္ဟာ ႏိုင္ငံေပါင္းမ်ားစြာမွာ ပ်ံ႕ႏွံ႕ေနပါတယ္။
ဒီလိုနဲ႕ နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ထုတ္လုပ္မွဳကေန ထြက္လာတဲ့ ကုန္ပစၥည္းေတြဟာ globalizing economy ထဲက supraterritorial market ကို ရယူလိုက္ၾကပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ေသာ country-based production ကေန ထြက္လာတဲ့ ကုန္ပစၥည္းမ်ားလဲပါ၀င္ပါတယ္။ နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ကုန္ပစၥည္းမ်ား (Transborder products) မ်ားျဖစ္တာေၾကာင့္ ကမၻာတ၀ွမ္းက စားသံုးသူမ်ားဟာ ပစၥည္းတမ်ိဳးကို တခ်ိန္တည္းမွာ ၀ယ္ယူစားသံုးလာႏိုင္ၾကပါတယ္။ (၁၉၉၀) ေႏွာင္းပိုင္းကာလတေလွ်ာက္မွာက်ေတာ့ electronic commerce စနစ္ေၾကာင့္ supraterritorial market ဟာ ပိုမိုျပီး က်ယ္၀န္းလာပါတယ္။ ဒီလို supraterritorality သေဘာတရားပ်ံ႕ႏွံ႕လာတာနဲ႕အမွ် ေငြေၾကးအေပးအယူေတြနဲ႕ ဘဏ္လုပ္ငန္းေတြ၊ securities, derivatives ေတြနဲ႕ အာမခံလုပ္ငန္းေစ်းကြက္ေတြရဲ႕ ေဆာင္ရြက္မွဳအသြင္ေတြဟာ ေျပာင္းလဲလာၾကပါတယ္။
ကမၻာ့ဘ႑ာေရး
Economic Globalization နဲ႕ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးအသြင္ေျပာင္းမွဳေတြကေန ကမၻာ့ဘ႑ာေရး ေစ်းကြက္အေပၚ သက္ေရာက္မွဳေတြကို Transworld money, Transworld banking, Transworld securities နဲ႕ Transworld derivatives ဆိုျပီး ခြဲျခားတင္ျပခ်င္ပါတယ္။
ကမၻာတ၀ွမ္းကုန္ထုတ္လုပ္မွဳေတြနဲ႕ ကမၻာ့ေစ်းကြက္ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳေတြေၾကာင့္ Transworld money ဆိုတာ ေပၚေပါက္လာပါတယ္။ အိုင္အမ္အက္ဖ္ကေနတဆင့္ လည္ပတ္မွဳလုပ္တဲ့ fixed and floating exchange regimes မ်ားအားလံုးဟာ ကမၻာတ၀ွမ္းမွာ အသံုးျပဳခြင့္ရွိပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ 'bureau de change' ဆိုတဲ့ ဆိုင္းဘုတ္တပ္ဆင္ထားေသာ ဆိုင္မ်ားအမ်ားအျပားေပၚေပါက္ေနပါျပီ။ တကမၻာလံုးနဲ႕ဆိုင္တဲ့ ဘံုေငြေၾကးဆိုတာမရွိေသးေပမယ့္ အေမရိကန္ေဒၚလာေလာက္ ကမၻာကို လႊမ္းမိုးႏိုင္တဲ့ national denomination ဆိုတာ မရွိေသးပါဘူး။ ဒီေတာ့ အေမရိကန္ေဒၚလာနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ financial crisis ျဖစ္တာနဲ႕ ႏိုင္ငံေပါင္းမ်ားစြာရဲ႕ national economy ကို အနည္းနဲ႕ အမ်ား ထိခိုက္မွဳေတာ့ ရွိစျမဲပါပဲ။ ဒီလို national currency အျပင္ ေရႊကိုလည္း Transworld money အျဖစ္ အသံုးျပဳတတ္ၾကပါတယ္။ Supraterritorial denomination အေနနဲ႕ ေနာက္ထပ္အသံုးမ်ားတာကေတာ့ အိုင္အမ္အက္ဖ္ကတဆင့္ ၁၉၆၉ ေနာက္ပိုင္းမွာ ထုတ္ေ၀တဲ့ Special Drawing Rights ပါ။ ဒီအမ်ိဳးအစားက ကြန္ျပဴတာ မွတ္တမ္းအရသာရွိျပီး ေန႕စဥ္သံုးစြဲဖို႕ ပိုက္ဆံအိတ္ထဲမွာ ရွိတာမဟုတ္တဲ့အတြက္ digital purse လို႕လဲ ေခၚတတ္ၾကပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ပံုစံတမ်ိဳးကေတာ့ ပလတ္စတစ္ပံုစံ ပိုက္ဆံျဖစ္ပါတယ္။ ေန႕စဥ္သံုးစြဲေနက် ဘဏ္ကတ္မ်ားပါ။ smart card မ်ား (ဥပမာ- Mondex, the Clip Card of Europay International) မ်ားဟာဆိုရင္ မိုက္ခရို ခ်စ္ပ္ျပားေလးေတြ အေပၚမွာတင္ ေျမာက္ျမားစြာေသာ currencies မ်ားကို digital cash အေနနဲ႕ သိမ္းဆည္းထားေပးႏိုင္ပါတယ္။
ဘဏ္လုပ္ငန္းပိုင္းမွာဆိုရင္လဲ ဂလိုဘယ္လိုင္းေဇးရွင္းေၾကာင့္ transborder deposits လုပ္ငန္းေတြၾကီးထြားလာပါတယ္။ ဥမာ- Eurocurrency deposits မ်ားဟာဆိုရင္ ဘယ္ႏိုင္ငံရဲ႕ money sypply နဲ႕မွ ဆက္စပ္ထားျခင္းမရွိသလို ထုတ္ေ၀တဲ့ အမ်ိဳးသားဗဟိုဘဏ္ကေန systematically regulated လုပ္လို႕လဲ မရပါဘူး။ ဘဏ္လုပ္ငန္းမ်ားရဲ႕ ေခ်းေငြပိုင္းမွာဆိုရင္လဲ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာ ေခ်းေငြထုတ္ျပီး၊ အျခားတႏိုင္ငံရဲ႕ national currency အေနနဲ႕ denominated လုပ္တာ၊ ေငြေခ်းသူကက်ေတာ့ ေနာက္ထပ္တႏိုင္ငံက ဆိုတာမ်ိဳးေတြ ျဖစ္ေနက်ပါ။ ႏိုင္ငံေပါင္းမ်ားစြာ ပါ၀င္ပတ္သက္တာျဖစ္တဲ့အတြက္ transworld အသြင္ေဆာင္ပါတယ္။ တခါ လက္ရွိကမၻာ့ဘ႑ာေရးေစ်းကြက္ဟာ ေရွးရိုးစဥ္လာေနရာေတြျဖစ္တဲ့ လန္ဒန္၊ နယူးေယာက္၊ တိုက်ိဳ၊ ဇူးရစ္ခ်္တို႕မွာတင္ အေျချပဳတာမဟုတ္ေတာ့ပဲ ရာေပါင္းမ်ားစြာရွိတဲ့ offshore finance centres မ်ားမွာပါ အေျချပဳထားပါတယ္။ ဒီ offshore finance centres မ်ားဟာ tax reductions, regulation waivers, secrecy guarantees စတဲ့ inducements မ်ားကို ျပဳလုပ္ေပးႏိုင္တဲ့ ဘ႑ာစီးပြားေရးဆိုင္ရာ site မ်ားျဖစ္ၾကပါတယ္။ ကမၻာတ၀ွမ္းဘဏ္လုပ္ငန္းၾကီးမ်ားမွာ အခြန္ေကာက္ျပီး regulated လုပ္တဲ့ principal onshore ဌာနခြဲမ်ားရွိသလို အခြန္နဲ႕ ထိန္းကြပ္မွဳအဆင့္နည္းတဲ့ offshore financial arrangements မ်ား လုပ္ကိုင္ေပးႏိုင္တဲ့ offshore branches မ်ားလည္း ရွိပါတယ္။ Transworld banking မွာ ေနာက္တမ်ိဳးထင္ရွားတာကေတာ့ Interbank fund transfer ပါ။ ၂၀၀၃ ခုႏွစ္မွာ SWIFT လို႕ ဘ႑ာေရးေလာကသားေတြက အတိုေကာက္ေခၚၾကတဲ့ Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications ဟာ ႏိုင္ငံေပါင္း (၁၉၉) ႏိုင္ငံက financial institutions ၇၅၀၀ ေက်ာ္နဲ႕ ဆက္စပ္ေဆာင္ရြက္ရာမွာ ေန႕စဥ္ ေဒၚလာ ကိုးသန္းပမာဏ ပ်မ္းမွ်ရွိတဲ့ ေငြေပးေခ်မွဳေတြကို ကိုင္တြယ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ရပါတယ္။
ဘ႑ာေရးက႑အေၾကာင္းေျပာရင္ ဘဏ္လုပ္ငန္းအျပင္ မပါမျဖစ္ ေနာက္တခုကေတာ့ transworld securities မ်ားအေၾကာင္းပါပဲ။ security ဆိုတာက ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံသူနဲ႕ ေခ်းေငြရယူသူအၾကားမွာ တိုက္ရိုက္ဆက္စပ္မွဳရွိတဲ့ future payment claim နဲ႕ အတူ ခ်ဳပ္ဆိုထားတဲ့ contract တခုျဖစ္ပါတယ္။ bonds နဲ႕ equity မ်ားအေနနဲ႕ေျပာရင္ လူသိပိုမ်ားမယ္ထင္ပါတယ္။ ဘဏ္ေခ်းေငြနဲ႕ မတူတဲ့အခ်က္က securities မ်ားကို ေစ်းကြက္ထဲမွာ ကုန္သြယ္မွဳျပဳလုပ္ပါတယ္။ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းဟာ ဒီလို securities markets မ်ားရဲ႕ အသြင္ကို ေျပာင္းလဲပစ္လိုက္ပါတယ္။ securities instruments ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ transborder character အသြင္ေဆာင္လာၾကပါတယ္။ investment portfolios မ်ားမွာလဲ ဒီအတိုင္းပါပဲ။ ျပင္သစ္က ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံသူတေယာက္ဟာ စေကာ့တလန္က fund manager နဲ႕ assets မ်ားကို ထားခဲ့ျပီး ေစ်းကြက္မွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံပါတယ္။ collection လုပ္တာက်ေတာ့ ဂ်ာမနီမွာ ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္ေနပါလိမ့္မယ္။ telecommunication networks မ်ား အားေကာင္းလာတာနဲ႕အမွ် securities markets မွာ remote trading ဆိုတာက တစတစေနရာယူလာခဲ့ပါျပီ။ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳဘဏ္ၾကီးမ်ားျဖစ္ၾကတဲ့ Diawa securities, Merill Lynch ဆိုတဲ့ ဘဏ္ၾကီးမ်ားမွာ bonds နဲ႕ ရွယ္ယာမ်ားကို ကုန္သြယ္မွဳလုပ္ဖို႕အတြက္ ကမၻာ့ေနရာအႏွံ႕မွာ ရံုးခြဲေပါင္းမ်ားစြာ ရွိေနပါတယ္။ ရာနဲ႕ခ်ီတဲ့ ႏိုင္ငံေပါင္းမ်ားစြာက firms မ်ားစြာမွာရွိတဲ့ ေသာင္းဂဏန္းရွိတဲ့ traders မ်ားအားလံုးကို ခ်ိတ္ဆက္ထားတဲ့ Nasdaq လို႕ အတိုေကာက္ေခၚၾကတဲ့ National Association of Securities Dealers Automated Quotation System ဟာဆိုရင္ transborder cyberspatial network အေနနဲ႕ ကမၻာ့ဒုတိယအၾကီးဆံုး စေတာ့ေစ်းကြက္ၾကီး ျဖစ္လို႕လာပါတယ္။
ကမၻာ့ဘ႑ာေရးအေၾကာင္းေျပာရင္ ေနာက္တခု မပါမျဖစ္တာကေတာ့့ derivatives မ်ားအေၾကာင္းပါပဲ။ derivative ဆိုတာက ကြန္ထရက္တခုပါပဲ။ သူ႕ရဲ႕ တန္ဖိုးကို တခ်ိဳ႕ underlying asset (ဥပမာ- ကုန္ၾကမ္း၊ equity )စတာေတြကတဆင့္၊ ဒါမွမဟုတ္ particular reference rate (ဥပမာ- stock market index) စတာေတြကေနတဆင့္ derived လုပ္ရတာျဖစ္ပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ futures နဲ႕ options ဆိုျပီး ပံုစံႏွစ္မ်ိဳးရွိပါတယ္။ swaps, warrants ဆိုတဲ့အမ်ိဳးအစားေတြလဲ ရွိပါေသးတယ္။ ဂလိုဘယ္လိုင္ေဇးရွင္းကေန ကမၻာ့ဘ႑ာေရးအေပၚသက္ေရာက္မွဳေတြကို ေဆြးေႏြးေနတာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ အေသးစိတ္ technical details ေတြကို ထပ္မရွင္းေတာ့ပါဘူး။
ေယဘုယ်အားျဖင့္ ဆိုရရင္ေတာ့ derivatives ေတြဟာ ဆယ့္ကိုးရာစု အလယ္ပိုင္းကာလကစတင္ျပီး tangible assets ေတြျဖစ္တဲ့ raw minerals ေတြ၊ land ေတြနဲ႕ ဆက္စပ္မွဳရွိျပီး၊ ၁၉၇၂ ေနာက္ပိုင္းမွာက်ေတာ့ financial indicators ေတြအေပၚမွာ အေျခခံတဲ့ derivatives ေတြပါ ေပၚေပါက္လာပါတယ္။ derivative instruments ေတြကို global securities houses ေတြနဲ႕ transnational telecommunication links ေတြကတဆင့္ ကမၻာတ၀ွမ္းမွာ trading လုပ္ပါတယ္။ ဥပမာ- eurodollar အတိုးႏွဳန္းသံုးလကို Derivative Exchange မ်ားျဖစ္ၾကတဲ့ LIFFE (London International Financial Futures and Options Exchange), NYFE (New York Futures Exchange), SFE (Sydney Future Exchange) နဲ႕ SIMEX (Singapore international Monetary Exchange) ေတြမွာ trading လုပ္ပါတယ္။ ကမၻာ့ေစ်းကြက္အသြင္သ႑ာန္ေဆာင္တာအတြက္ေၾကာင့္ derivative markets မွာ ဆံုးရွံဳးမွဳမ်ားဟာ worldwide repercussions ကိုျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ဥမာ- ၁၉၉၅ ခုႏွစ္တုန္းက စင္ကာပူအေျခစိုက္ futures trader Nick Leeson ရဲ႕ ေဒၚလာ ၁.၃ သန္း deficit ဟာ Barings Investment Bank ကို collapse ျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ ကမၻာ့ဘ႑ာေရးက႑ဟာ ကမၻာတ၀ွမ္းလံုးအတြက္ အေရးအၾကီးဆံုး က႑တရပ္အေနနဲ႕ ပါ၀င္ပါတယ္။ ကမၻာ့စီးပြားေရးပ်က္ကပ္ၾကီးကို trigger လုပ္ပစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ကမၻာတ၀ွမ္းႏိုင္ငံမ်ားကို အနည္းႏွင့္အမ်ားသက္ေရာက္မွဳရွိႏိုင္ပါတယ္။ အေမရိကန္ကစတင္တာမို႕၊ ဥေရာပေစ်းကြက္မွာ ရိုက္ခတ္ေနတာမို႕၊ အာရွကို မကူးစက္သြားႏိုင္ဘူးလို႕ ဆိုလိုမရႏိုင္ပါဘူး။ ကုန္သြယ္ေရး၊ ဘ႑ာေရးက အထက္မွာဆိုခဲ့သလို Transworld အသြင္ေဆာင္ေနျပီျဖစ္ပါတယ္။ ဆက္လက္ျပီး Global Financial Crisis (2008) ျဖစ္ေပၚလာပံုနဲ႕ သက္ေရာက္မွဳေတြကို ေရးသားေဖာ္ျပပါမယ္။
(ေရွ႕ဆက္ေဖာ္ျပပါမည္)
ခင္မမမ်ိဳး (၁၈၊ ၁၀၊ ၂၀၀၈)