ေညာင္ဦးကမ္းပါး ျပိဳျခင္းအစ
(၂၀၀၈)ခုႏွစ္ Global Financial Crisis ရဲ႕ အစကနဦးကေတာ့ subprime crisis ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ေခ်းေငြထုတ္ေပးသူေတြဟာ ေၾကြးျမီျပႆနာရွိမွဳနဲ႕ လံုေလာက္ေသာ၀င္ေငြမရွိမွဳတို႕ေၾကာင့္ ordinary prime loans ေတြ မရႏိုင္သူေတြကို subprime loans ေတြ ထုတ္ေခ်းပါတယ္။ ဒီေခ်းေငြေတြရဲ႕ အတိုးႏွဳန္းက ပထမပိုင္းႏွစ္ႏွစ္၊ သံုးႏွစ္မွာ teaser rate ဆိုတဲ့ ေလးရာခိုင္ႏွဳန္းပဲ သတ္မွတ္တာေၾကာင့္ လစဥ္ျပန္ေပးေခ်ရမယ့္ဆပ္ေငြက နည္းပါတယ္။ သံုးႏွစ္ေလာက္လဲၾကာေရာ prevailing rate အေနနဲ႕ တက္သြားပါတယ္။ တခါတရံ ရွစ္ရာခိုင္ႏွဳန္းေလာက္အထိ တက္သြားတာေၾကာင့္ လစဥ္ျပန္ေပးရမွာက ႏွစ္ဆေလာက္ျဖစ္သြားပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ေခ်းေငြထုတ္ေပးတဲ့ဘက္က down payment လဲ သတ္မွတ္ထားတာ မဟုတ္တာေၾကာင့္ ဘ႑ာေရးေလာကမွာ negative amortization လို႕ေခၚဆိုတဲ့ ျဖစ္စဥ္တရပ္ျဖစ္လာပါတယ္။ ဒီျဖစ္စဥ္ဟာ ေခ်းငွားသူေတြရဲ႕ ေၾကြးျမီေတြကို တစတစ ျမင့္မားလာေစပါတယ္။ Standard Mortgage မွာ အေၾကြးက တစတစ ေလ်ာ့သြားတာ ျဖစ္သြားေပမယ့္ Subprime Mortgage မွာက်ေတာ့ အေၾကြးက တစတစနဲ႕ လည္ပင္းထိနစ္ေအာင္ တက္လာတာမ်ိဳးပါ။ ဒီလိုနဲ႕ ၂၀၀၄ ခုႏွစ္ထဲမွာ အိမ္ေစ်းေတြက ၂၀ ရာခိုင္ႏွဳန္းေလာက္ ထပ္တက္သြားတယ္။ ၂၀၀၅ ခုႏွစ္မွာဆိုရင္ အသစ္ home mortgage မ်ားရဲ႕ ၂၂ရာခိုင္ႏွဳန္းဟာ subprime ေတြျဖစ္ေနျပီ။ အိမ္ေစ်းေတြက ေတာက္ေလ်ာက္ဆက္တက္လာတယ္။ ဘ႑ာေရးသေဘာတရားအရ ဒီလိုျဖစ္လာတာဟာ bubble ျဖစ္လာတာ။ အေမရိကန္ျပည္သူေတြရဲ႕ ၀င္ေငြကေတာ့ တက္မလာဘူး။ တန္႕ေနတယ္။ ဒီလို အတိုးႏွဳန္းျမင့္တာလာမွဳနဲ႕ ၀င္ေငြကတသမတ္တည္းျဖစ္ေနမွဳေတြ ျဖစ္လာတာနဲ႕ foreclosures ဆုိတဲ့ ျပႆနာေတြ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ Foreclosure ဆိုတာက အေၾကြးနဲ႕ ၀ယ္ထားသူက လစဥ္ေပးေဆာင္ရမယ့္ ေငြကို မေပးေတာ့တဲ့အခါ ေခ်းေငြထုတ္ထားေပးတဲ့ ဘဏ္ (သို႕) အျခားေသာ lenders မ်ားက property ownership ကို လႊဲေျပာင္းယူရတာျဖစ္တယ္။ ဘ႑ာေရးဆိုင္ရာ ေဘာဂေဗဒ ပညာရွင္ေတြက ဒီျပႆနာကို သတိေပးလာၾကရတယ္။ ဒါေပမယ့္ lenders ေတြက ဆက္ေခ်းေနဆဲပဲ။ foreclosures ေတြက ပိုမ်ားလာတယ္။ lenders ေတြက loans ေတြကို mortgage-backed securities ေတြအေနနဲ႕ အသြင္ေျပာင္းလိုက္ၾကတယ္။ ဒီနည္းနဲ႕ financial risks ေတြကို investors ေတြရဲ႕ ပခံုးေပၚလႊဲလိုက္ၾကတယ္။ ဘ႑ာေရးအင္ဂ်င္နီယာေတြက mortgage pools ေတြနဲ႕ တျခား securities အမ်ိဳးအစားေတြကို စုေပါင္းလိုက္ျပီး investment-grade securities ကို synthesize လုပ္ႏိုင္မယ့္ နည္းလမ္းေတြ ရွာေဖြလာၾကတယ္။
၂၀၀၇ ခုႏွစ္အစပိုင္းလဲေရာက္ေရာ အေမရိကန္ေစ်းကြက္မွာ အိမ္ေစ်းေတြထိုးက်လာေတာ့တယ္။ ဧျပီလမွာ ႏိုင္ငံရဲ႕ အၾကီးဆံုး subprime lender ျဖစ္တဲ့ New Century Financial က Chapter 11 bankruptcies ခံသြားတယ္။ ၾသဂုတ္လလဲေရာက္ေရာ credit crunch ျပႆနာက financial institutions ေတြဆီ ပ်ံ႕ကုန္ပါေလေရာ။ Mortgage-backed securities ေတြမွာ အရွံဳးျပလာတယ္။ American Home Mortgage လဲ Chapter 11 bankruptcy ခံလိုက္တယ္။ ႏွစ္ကုန္ပိုင္းေရာက္ေတာ့ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳဘဏ္ၾကီးေတြျဖစ္တဲ့ UBS, Citigroup, Merrill Lynch, HSBC တို႕ေတြမွာ ဘီလီယံနဲ႕ခ်ီျပီး အရွံဳးျပလာတယ္။ ၂၀၀၈ခုႏွစ္ထဲေရာက္ေတာ့ တစတစပိုဆိုးလာတယ္။ ဇန္န၀ါရီလ (၁၅)ရက္ေန႕ထုတ္ citigroup ရဲ႕ report မွာပါခဲ့တဲ့ စတုတၳသံုးလပတ္အရွံဳးဟာ ေဒၚလာ ၁၈.၁ ဘီလီယံအထိ ျဖစ္လာတယ္။
ဒီလိုနဲ႕ အတိုးႏွဳန္းျမင့္တက္လာမွဳ၊ အိမ္ေစ်းထိုးက်မွဳနဲ႕ အေမရိကန္ျပည္သားမ်ားရဲ႕ ၀င္ေငြေတြ flat ျဖစ္ေနမွဳ အေျခအေနသံုးရပ္ဟာ Global Financial Crisis ကို trigger လုပ္ပစ္လိုက္ပါေတာ့တယ္။
ဘယ္သူလာလို႕ကယ္ပါ့မယ္
၂၀၀၈ခုႏွစ္ ႏွစ္လည္ပိုင္းေရာက္ေတာ့ financial crisis ရဲ႕ သက္ေရာက္မွဳေတြကို ထင္ရွားစြာ ျမင္ေနၾကရျပီ။ စေတာ့ေစ်းကြက္က်ဆင္းလာတယ္။ financial institutions ၾကီးေတြ collapse ျဖစ္ကုန္တယ္။ တခ်ိဳ႕က်ေတာ့ competitors ေတြက ၀ယ္လိုက္ၾကတယ္။ ခ်မ္းသာတဲ့ႏိုင္ငံၾကီးေတြမွာ သက္ဆိုင္ရာအစိုးရေတြက bail out packages ေတြ လုပ္လာၾကရတဲ့။ Free Market သေဘာတရားကို ဆန္႕က်င္ျပီးGovernment Intervention လုပ္လာၾကရတယ္။
ျပႆနာနဲ႕ပတ္သက္ျပီး စတင္ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ Wall Street ကို လူေတြက အျပစ္ဆိုလာၾကတယ္။ ဘြတ္ခ်္အစိုးရရဲ႕ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ဘ႑ာေရးစနစ္အတြက္ $700 billion bailout package နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေ၀ဖန္မွဳေတြ အမ်ားအျပား ေပၚထြက္လာတယ္။ ႏိုဘယ္ဆုရ ေဘာဂေဗဒပညာရွင္ Joseph Stiglitz ကဆိုရင္
“The administration come up with a bill that is based on trickle-down economics. You throw enough money at Wall Street, and some of it will trickle down to the rest of the economy. It's like a patient suffering from giving a massive blood transfusion while there is internal bleeding; it doesn't do anything about the basic source of hemorrhaging, the foreclosure problem. But it is better than doing nothing and hopefully after the election, we can repair the very many mistakes in it” လို႕ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ (Stiglitz, Bail out Wall Street Now, Change them later, Democracy Now!, October 2, 2008)
ဒီလို အေမရိကန္မွာ ရိုက္ခတ္ေနတဲ့ ဘ႑ာေရးျပႆနာဟာ ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရးနဲ႕ ဘ႑ာေရးရဲ႕ Transworld character ေၾကာင့္ ဥေရာပတိုက္နဲ႕ တျခားဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြကို ဆက္လက္ပ်ံ႕ႏွံ႕သြားတယ္။ ဥေရာပတ၀ွမ္းမွာ Financial institutions ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား fail ျဖစ္ျပီး၊ တခ်ိဳ႕ဟာဆိုရင္ အလ်င္အျမန္ကယ္ဆယ္ရမယ့္ အေျခအေနေတြ ျဖစ္ကုန္တယ္။ crisis ပ်ံ႕ႏွံ႕မွဳက အသြင္သ႑ာန္ႏွစ္မ်ိဳးနဲ႕ျဖစ္လာတယ္။ ပထမတခုက အႏၱလန္တိတ္ကေန ဥေရာပျဖစ္ျပီး ေနာက္ပံုစံတမ်ိဳးကေတာ့ ဘ႑ာေရးေစ်းကြက္ကေန စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုတခုလံုးဆီ ပ်ံ႕ႏွံ႕လာတာျဖစ္တယ္။
ဥေရာပမွာဆိုရင္ သံုးရက္အတြင္းမွာကို ႏိုင္ငံခုနစ္ခုက ဘဏ္ငါးခုကို bail out လုပ္လိုက္ရတယ္။ ဂ်ာမဏီမွာ Hypo Real Estate, ဘယ္လ္ဂ်ီယံ၊ လူဇင္ဘတ္ခ္နဲ႕ နယ္သာလန္မွာ Fortis, ျဗိတိန္မွာ Bradford & Bingley, ဘယ္လ္ဂ်ီယံ၊ ျပင္သစ္နဲ႕ လူဇင္ဘတ္ခ္မွာ Dexia, အိုက္စလန္မွာ Glitnir တို႕ျဖစ္ၾကပါတယ္။
The Economist Magazine က ဥေရာပဘဏ္မ်ားဟာ အေမရိကန္ထက္ပိုျပီး vulnerable ျဖစ္ေၾကာင္း သံုးသပ္ေရးသားပါတယ္။ ဒါကလဲ ျပီးခဲ့တဲ့ အပတ္မ်ားတုန္းက အေမရိကန္ရဲ႕ အၾကီးဆံုး thrift တခုျဖစ္တဲ့ Washington Mutual နဲ႕ စတုတၳေျမာက္အၾကီးဆံုး ေကာ္မာရွယ္ဘဏ္ျဖစ္တဲ့ Wochovia တို႕ကို forced sale လုပ္ခဲ့တာေၾကာင့္ပါပဲ။
ဒီျပႆနာဟာ ဥေရာပမွာတင္ ရပ္ေနတာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ေဟာင္ေကာင္၊ အိႏိၵယနဲ႕ ရုရွားက ဘဏ္မ်ားကိုပါ ရိုက္ခတ္လာပါတယ္။ ျပႆနာအရပ္ရပ္ဟာ money market မွာ အျမစ္တြယ္ေနတာေၾကာင့္ ကမၻာ့စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုၾကီး တခုလံုးကို ကူးစက္ေနပါျပီ။ စေတာ့ေစ်းကြက္မ်ား funck ျဖစ္ေနပါတယ္။ Interbank market မွာ ဘဏ္အခ်င္းခ်င္း ေခ်းေငြအတြက္ေပးရတဲ့ ေစ်းႏွဳန္းက အရမ္းျမင့္မားလာပါတယ္။ Emerging market ေတြမွာ local currencies ေတြ plunge ျဖစ္ေနပါျပီ။ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံသံုးဆယ္အထိ Balance of Payment ျပႆနာေတြ ေပၚလာႏိုင္ေၾကာင္း ကမၻာ့ဘဏ္ဥကၠဌက ခန္႕မွန္းေျပာဆိုထားပါတယ္။
စားေသာက္ကုန္ပစၥည္းေစ်းတက္မွဳေတြ၊ ဖြံ႕ျဖိဳးျပီးႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ ဘ႑ာေရးမတည္ျငိမ္မွဳ၊ မေရရာမွဳကေန ေပၚထြက္လာမယ့္ Knock-on effects ေတြ၊ ကမၻာ့စီးပြားပ်က္ကပ္ၾကီးအတြက္ ပူပန္စိုးရိမ္မွဳေတြဟာ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲတိုင္းျပည္မ်ားဆိုင္ရာ ဆန္းစစ္သူပညာရွင္ေတြအတြက္ စိုးရိမ္ဖြယ္ရာ လကၡဏာရပ္ေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ေဘာဂေဗဒပညာရွင္ Kanaga Raja က ႏိုင္ငံတကာ commodity ေစ်းကြက္မွာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ price booms ေတြေၾကာင့္ commodities-dependent economies ေတြဟာ external shocks မ်ားကို ခံစားလာရဖြယ္ရွိေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ မက္စ္၀ါဒီမ်ားကေတာ့ စီးပြားေရး ကပ္ဆိုက္မွဳမ်ားဟာ အရင္းရွင္စနစ္ရဲ႕ သြင္ျပင္လကၡဏာရပ္ျဖစ္ျပီး imperialism နဲ႕ underdevelopment အၾကား၊ capital နဲ႕ labor ၾကားက contradictions မ်ားအေပၚ အျမစ္တြယ္ေနေၾကာင္း ရွင္းလင္းေျပာဆိုၾကပါတယ္။ အရင္းရွင္၀ါဒဟာ ဒီလို contradictions မ်ားကို အျမင့္ဆံုးအဆင့္ေရာက္ေအာင္ တြန္းပို႕တာေၾကာင့္ တျခားေသာ ကပ္ဆိုက္မွဳမ်ားလဲ ထပ္မံျဖစ္ပြားလာရတယ္လို႕ ဆိုၾကတယ္။ ဥပမာ- စက္မွဳ ႏိုင္ငံၾကီးမ်ားဟာ oil resources ရွားပါးမွဳကို ကိုင္တြယ္ႏိုင္ဖို႕ agricultural food ထုတ္လုပ္မွဳကို ဇီ၀ေလာင္စာထုတ္လုပ္ႏိုင္ေအာင္ ေျပာင္းလဲပစ္တာေၾကာင့္ အစားအစာ ထုတ္လုပ္မွဳမွာ shortage ျဖစ္ျပီး ေစ်းႏွဳန္းေတြလဲ ျမင့္တက္လာတယ္လို႕ ေထာက္ျပၾကပါတယ္။ ဆက္လက္ျပီး အာရွေစ်းကြက္ဂယက္ ရိုက္ခတ္ႏိုင္မွဳမ်ား အေၾကာင္းကို ေရးသားေဖာ္ျပပါမယ္။
(ေရွ႕ဆက္ေဖာ္ျပပါမည္)
ခင္မမမ်ိဳး (၁၉၊ ၁၀၊ ၂၀၀၈)