Dutch Disease (ဒတ္ခ်္ေရာဂါ) အေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ

နိဒါန္း

လူ႕ကိုယ္ခႏၶာမွာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြ စတင္ေပၚထြက္လာတဲ့အခါ ဂရုတစိုက္ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္ရွဳျပီး ကၽြမ္းက်င္သူေတြရဲ႕ အၾကံဥာဏ္ေတြ၊ ကုထံုးေတြကို စနစ္တက် ခံယူဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရး အေျခအေနေတြမွာလဲ ေရာဂါေ၀ဒနာေတြ ျဖစ္ပြားလာတတ္တာေၾကာင့္၊ ကနဦးလကၡဏာမ်ား စတင္ ေပၚထြက္လာစဥ္ ကတည္းက သတိျပဳမိျပီး၊ လိုအပ္ေသာ ကုသမွဳေတြ၊ ကာကြယ္မွဳေတြ ျပဳလုပ္ထားမယ္ဆိုရင္ ေ၀ဒနာဆိုးေတြကေန သက္သာေစႏိုင္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံတႏိုင္ရဲ႕ စီးပြားေရးမူ၀ါဒေတြမွာ အၾကမ္းဖ်င္းအားျဖင့္ internal objectives (စီးပြားေရးဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရး၊ အလုပ္လက္မဲ႕ရာခိုင္ႏွဳန္းနည္းပါးေရး၊ ေငြေၾကးေဖာင္းပြျခင္း ေလ်ာ့နည္းေရးစသည္မ်ား) ပါ၀င္သလို၊ external objectives (ႏိုင္ငံ၏ ေငြေပးေငြယူရွင္းတမ္း- balance of payments equilibrium ျဖစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံတကာ ကုန္သြယ္ေရး လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ားအား အားေပးေဆာင္ရြက္ေရး၊ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္းမ်ား အလြန္အကၽြံ အတက္အက်မ်ားမွဳအား ကာကြယ္ေရး စသည္မ်ား) လဲ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီလို internal objectives နဲ႕ external objectives ေတြ ေအာင္ျမင္ေရးအတြက္ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း (exchange rate) က အေရးၾကီးပါတယ္။



ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္းေလ်ာ့နည္းျခင္း (depreciation of exchange rate) ျဖစ္လာတဲ့အခါ ျပည္တြင္းသြင္းကုန္ တန္ဖိုးေတြ ျမင့္မားလာျပီး၊ ေငြေၾကးေဖာင္းပြမွဳ (inflation) ျဖစ္လာပါတယ္။ စီးပြားေရးမွာ ျပည္ပပို႕ကုန္က႑ အားေကာင္းလာျပီး၊ သြင္းကုန္တင္သြင္းမွဳ ေလ်ာ့နည္းလာပါတယ္။ ဒီလို ျပည္ပပို႕ကုန္က႑ အားေကာင္း လာခ်ိန္မွာ ပို႕ကုန္ေတြက သဘာ၀သယံဇာတအရင္းအျမစ္မ်ား (ေရနံ၊ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕၊ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ စသည္မ်ား) ကို အေျချပဳထားခဲ့ရင္၊ ျပည္တြင္းကို ႏိုင္ငံျခားေငြ အမ်ားအျပား စီး၀င္လာပါတယ္။

တျပိဳင္နက္တည္းမွာပဲ ႏိုင္ငံျခားမွ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဆိုင္ရာ ကူညီေထာက္ပံ့မွဳ (Overseas Development Aid) ေတြကေန တဆင့္ ႏိုင္ငံျခားေငြေတြ အမ်ားအျပား စီး၀င္လာပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ျပည္တြင္းမွာ exchange rate volatility ျဖစ္လာပါတယ္။ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း အဆမတန္ ျမင့္မားမွဳ (appreciation of exchange rate) ျဖစ္လာရာကေန၊ စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႕ စက္မွဳက႑မ်ားမွ ျပည္ပပို႕ကုန္မ်ားရဲ႕ ေစ်းကြက္ယွဥ္ျပိဳင္ႏိုင္စြမ္းအား က်ဆင္းလာျပီး၊ ျပည္ပပို႕ကုန္က႑ကို ထိခိုက္လာေစ ႏိုင္ပါတယ္။ အကယ္၍ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာ သဘာ၀သယံဇာတ အရင္းအျမစ္မ်ားအား ျပည္ပသို႕ ပို႕ေဆာင္မွဳ၊ ျပည္ပႏိုင္ငံမ်ားအား ေရာင္းခ်မွဳ စတာေတြကေန ႏိုင္ငံျခားေငြ အမ်ားအျပား ၀င္ေရာက္ေနျပီး၊ ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း တိုးတက္ျမင့္မားလာျခင္းေတြလဲ ျဖစ္ေနျပီဆိုရင္၊ တနည္းဆိုရင္ ျပည္တြင္းမွာ သံုးစြဲတဲ့ ေငြက ပံုမွန္မဟုတ္ပဲ မာလာျပီဆိုရင္၊ Dutch Disease ရဲ႕ ကနဦးေရာဂါလကၡဏာေတြ ျပသေနျပီလို႕ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

Dutch Disease ဆိုရာ၀ယ္

ေျမာက္ပင္လယ္ (North Sea) မွာ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕ ေတြ႕ရွိျပီးေနာက္ပိုင္း၊ နယ္သာလန္ႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရး အေဆာက္အံုကို သက္ေရာက္မွဳေတြအေၾကာင္း ေလ့လာဆန္းစစ္ထားတဲ့ ေဆာင္းပါးတပုဒ္ကို (၁၉၇၇) ခုႏွစ္မွာ The Economist က ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးရဲ႕ အမည္က “The Dutch Disease” ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးထဲမွာ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕ကို ျပည္ပသို႕ တင္ပို႕ရာကေန ႏိုင္ငံျခားေငြ အမ်ားအျပား ႏိုင္ငံတြင္းသို႕ စီး၀င္လာျခင္း၊ စိုက္ပ်ိဳးေရးက႑ႏွင့္ စက္မွဳလက္မွဳက႑ အရင္းအျမစ္မ်ား Booming sector သို႕ ေရႊ႕ေျပာင္းသြားျခင္း စသည္မ်ားေၾကာင့္ ေစ်းႏွဳန္းနဲ႕ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း ေျပာင္းလဲသြားပံုေတြ၊ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း ျမင့္မားလာတဲ့အတြက္ အျခားပို႕ကုန္က႑မွာ ေစ်းကြက္ရွယ္ယာေလ်ာ့နည္းလာျပီး၊ ပို႕ကုန္ထုတ္လုပ္မွဳက႑ကို ထိခိုက္ပံုေတြကို မီးေမာင္းထိုးျပထားခဲ့ပါတယ္။

(၁၉၅၉) ခုႏွစ္က နယ္သာလန္ႏိုင္ငံမွာ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕ အရင္းအျမစ္ေတြကို ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့ျပီး natural resource sector အေျချပဳတဲ့ ပို႕ကုန္၀င္ေငြ တိုးျမင့္လာပါတယ္။ စက္မွဳလက္မွဳက႑ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳေတြမွာ က်ဆင္းလာျပီး၊ (၁၉၇၀) ခုႏွစ္ေတြမွာ စက္မွဳက႑ထဲမွာ လုပ္ကိုင္ေနသူေတြ (၁၆) ရာခိုင္ႏွဳန္း ေလ်ာ့နည္း သြားပါတယ္။ အလုပ္လက္မဲ့ရာခိုင္ႏွဳန္းက (၁.၁) ရာခိုင္ႏွဳန္းကေန (၅.၁) ရာခိုင္ႏွုန္းအထိ ျမင့္တက္သြားပါတယ္။ တိုင္းျပည္၀င္ေငြရဲ႕ share of profits ဟာ (၁၉၆၀) ကာလေတြမွာ (၁၆.၈) ရာခိုင္ႏွဳန္းရွိရာကေန (၁၉၇၀) ကာလေတြမွာ (၃.၅) ရာခိုင္ႏွဳန္းအထိ ထိုးက်သြားပါတယ္။

(၁၉၇၀) ကာလေတြမွာ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံမွာလဲ အလားတူ စီးပြားေရးအေျခအေနေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။ ေရနံေစ်းႏွဳန္းေတြ ေလးဆေလာက္တက္ေနခ်ိန္မွာ စေကာ့တလန္ကမ္းေျခအနီးမွာ ေရနံရွာေဖြလာႏိုင္တဲ့အတြက္ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံဟာ ေရနံတင္ပို႕တဲ့ ႏိုင္ငံျဖစ္လာပါတယ္။ ဒီလို natural resource sector ကို အေလးေပး ေဆာင္ရြက္တဲ့အခါ စတာလင္ေပါင္ ေငြလဲႏွဳန္း ျမင့္တက္လာပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ျဗိတိန္ အလုပ္သမားေတြရဲ႕ လုပ္ခတိုးျမင့္ေတာင္းဆိုမွဳေတြ ထြက္ေပၚလာျပီး၊ အျခားပို႕ကုန္ေတြကလဲ uncompetitive ျဖစ္လာတဲ့အတြက္ ျဗိတိန္မွာ recession ျဖစ္သြားပါတယ္။ ဒါဟာ Dutch Disease ရဲ႕ ေရာဂါလကၡဏာေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ Angola, Nigeria, Sudan , Venezuela, Sierra Leone, Liberia နဲ႕ Congo အပါအ၀င္ သဘာ၀သယံဇာတ အရင္းအျမစ္ ပို႕ကုန္ကေန ရရွိလာတဲ့ ႏိုင္ငံျခားေငြေၾကာင့္ ေငြလဲႏွဳန္းတိုးတက္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ Dutch Disease ကို ခံစားေနၾကရပါတယ္။

အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳမ်ား

Dutch Disease ရဲ႕ အက်ိဳးသက္ေရာက္ပံုေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး၊ သဘာ၀သယံဇာတ အရင္းအျမစ္ အမ်ိဳးအစား တမ်ိဳးျဖစ္တဲ့ ေရနံရဲ႕ အက်ိဳးသက္ေရာက္ပံုကို ဥပမာေပး တင္ျပလိုပါတယ္။ ေရနံက ရရွိတဲ့ တိုင္းျပည္ ၀င္ေငြေတြကလဲ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုကို လႊမ္းမိုးမွဳ ရွိလာတဲ့အခါ ေငြေၾကးေဖာင္းပြမွုႏွဳန္းေတြ ျမင့္တက္လာျပီး၊ လူေနမွဳစရိတ္စကေတြ တက္လာပါတယ္။ ဒီအခ်ိန္မွာ တျခားစီးပြားေရးက႑ေတြ ျဖစ္တဲ့ စိုက္ပ်ိဳးေရးက႑၊ စက္မွဳလက္မွဳက႑ေတြမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳေတြ ေလ်ာ့နည္းလာျပီး၊ စီးပြားေရးျပိဳင္ဆိုင္မွဳ (economic competition) ကိုပါ ထိခိုက္ေစပါတယ္။

အဲဒီအခါမွာ အစိုးရဟာ ေရနံက ရရွိတဲ့ အက်ိဳးအျမတ္ေတြကို ခံစားရလာတာနဲ႕အမွ် လာဘ္စားမွဳေတြနဲ႕ ျဖဳန္းတီးမွဳေတြ ျဖစ္လာျပီး၊ တိုင္းျပည္မွာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳနဲ႕ ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ ေရနံက ရရွိလာတဲ့ အက်ိဳးအျမတ္ေတြကို တိုင္းျပည္တြင္းမွာ ျပန္လည္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ မလုပ္ပဲ၊ ကိုယ္ပိုင္ အက်ိဳးစီးပြား အတြက္ ႏိုင္ငံျခားဘဏ္ေတြမွာ အပ္ႏွံတာ၊ ႏိုင္ငံျခား စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံတာေတြ ျဖစ္လာျပီး၊ တိုင္းျပည္ရဲ႕စီးပြားေရးမွာ ျပန္လည္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံျခင္း မရွိတဲ့အခါ အေျခအေနေတြက ဆိုးသထက္ပိုျပီး ဆိုးလာႏိုင္ပါတယ္။

Dutch Disease ရဲ႕ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳေတြကို ေလ့လာၾကတဲ့အခါ ေဘာဂေဗဒပညာရွင္ Corden နဲ႕ Neary တို႕ ေရးဆြဲခဲ့တဲ့ core model ကို အသံုးျပဳေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဒီ model အရ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရးက႑မ်ားကို သဘာ၀အရင္းအျမစ္က႑ (natural resource sector)၊ စိုက္ပ်ိဳးေရးက႑ႏွင့္ စက္မွဳလက္မွဳက႑ စေသာ သဘာ၀အရင္းအျမစ္ မဟုတ္သည့္ ကုန္သြယ္မွဳက႑ (non-resource tradables sector) ႏွင့္ ျပည္ပ ကုန္သြယ္ေရးတြင္ အသံုးမျပဳေသာ ကုန္စည္မ်ား၊ ၀န္ေဆာင္မွဳမ်ား၊ ေဆာက္လုပ္ေရး လုပ္ငန္းမ်ား ပါ၀င္ေသာ ကုန္သြယ္ေရးမဟုတ္သည့္က႑ (non-tradables sector) ဆိုျပီး က႑သံုးမ်ိဳး ခြဲျခားႏိုင္ပါတယ္။

ဒီက႑သံုးမ်ိဳးအနက္ natural resource sector နဲ႕ non-resource tradables sector ေတြမွာ ပါ၀င္တဲ့ ေရႊ၊ ေငြ၊ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ၊ ေရနံ၊ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕၊ ဆန္စပါး၊ စက္မွဳထြက္ကုန္ စသည္မ်ားရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းေတြကို ကမၻာ့ေစ်းကြက္က သတ္မွတ္ျပီး၊ non-tradables sector က ကုန္စည္မ်ားနဲ႕ ၀န္ေဆာင္မွဳမ်ားရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းေတြ ကိုေတာ့ ျပည္တြင္းေစ်းကြက္က သတ္မွတ္ပါတယ္။ non- tradables ေတြရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းနဲ႕ tradables ေတြရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းကို အခ်ိဳးခ်ျပီး real exchange rate ကို တြက္ခ်က္ႏိုင္ပါတယ္။ အကယ္၍ non- tradables ေတြမွာ ၀ယ္လိုအား ျမင့္တက္လာတဲ့အခါ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္းတိုးတက္မွဳ (appreciation of real exchange rate) ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာ စိုက္ပ်ိဳးေရးက႑၊ စက္မွဳလက္မွဳက႑ေတြ တိုးတက္လာတဲ့အခါ ထုတ္လုပ္မွဳ၊ ထုတ္ကုန္နဲ႕ ၀င္ေငြ တိုးတက္ျမင့္မားလာျပီး၊ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္းေတြပါ တိုးတက္လာပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း တိုးတက္မွဳက ေရရွည္တည္တံ့ခိုင္ျမဲျပီး၊ ၀င္ေငြျမင့္မားမွဳ၊ consumption ျမင့္မားမွဳေတြေၾကာင့္ တိုင္းသူျပည္သူမ်ားရဲ႕ လူေနမွဳဘ၀ အဆင့္အတန္းကို ျမွင့္တင္ေပးႏိုင္ပါတယ္။

ဒီလိုမဟုတ္ပဲ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္းတိုးတက္မွဳက သဘာ၀အရင္းအျမစ္ သယံဇာတပစၥည္းမ်ားအား ျပည္ပသို႕ တင္ပို႕ျခင္း၊ ျပည္ပႏိုင္ငံမ်ားသို႕ ေရာင္းခ်ျခင္း အေပၚမွာ တည္မွီျပီး ျဖစ္ေပၚလာတာ ဆိုရင္ေတာ့ အျခားစိုက္ပ်ိဳးေရး က႑၊ စက္မွဳလက္မွဳက႑မ်ားရဲ႕ ျပည္ပပို႕ကုန္ တင္ပို႕မွဳကို ထိခိုက္ေႏွာင့္ေႏွးေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႕ စက္မွဳလက္မွဳက႑ေတြကို ေနာက္က်က်န္ရစ္ခဲ့ေသာ က႑မ်ား (lagging sector) လို႕ သတ္မွတ္ ေခၚေ၀ၚၾကပါတယ္။

Corden နဲ႕ Neary တို႕ ေရးဆြဲခဲ့တဲ့ core model ကေန Dutch Disease ရဲ႕ အက်ိဳးသက္ေရာက္ပံု ႏွစ္မ်ိဳးကို ခြဲျခားသတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္။ natural resource sector က စန္းပြင့္လာတဲ့အခါ တျခားက႑ေတြမွာရွိတဲ့ capital နဲ႕ labour ေတြက ဒီလိုစန္းပြင့္ေသာ က႑ (booming sector) ထဲကို ေရာက္ရွိသြားၾကပါတယ္။ ဒီအခါမွာ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုထဲက တျခားက႑ေတြမွာ ထုတ္လုပ္မွဳ ေလ်ာ့နည္းလာပါတယ္။ non-tradables sector မွာ ဒီလို ေလ်ာ့နည္းလာတဲ့အခါ ပို႕ကုန္ မဟုတ္တဲ့ ပစၥည္းေတြရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းေတြ ျမင့္တက္လာပါတယ္။ ဥပမာ- ေျမေစ်း၊ အိမ္ေစ်းေတြလဲ အတိုင္းအဆမရွိ ခုန္တက္သြားတတ္ပါတယ္။ ဒီလို ျပည္တြင္းေစ်းကြက္က ကုန္ပစၥည္းေတြရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္း ျမင့္တက္လာတဲ့ ရာခိုင္ႏွဳန္းေတြနဲ႕အညီ tradables sector ရဲ႕ ႏွဳန္းေတြက လိုက္ျပီး မျမင့္တက္ႏိုင္ပါဘူး။ tradables sector က ကုန္ပစၥည္းေတြကက်ေတာ့ အထက္မွာ ဆိုခဲ့တဲ့အတိုင္း ကမၻာ့ေစ်းကြက္က သတ္မွတ္တာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း တိုးတက္မွဳ (appreciation of real exchange rate) ျဖစ္လာေတာ့တာပါပဲ။ ေဘာဂေဗဒ ပညာရွင္ေတြက ဒါကို အရင္းအျမစ္ေရြ႕လ်ားမွဳဆိုင္ရာ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳ (resource-movement effect) လို႕ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။

ေနာက္ထပ္ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳတခုကေတာ့ သံုးစြဲမွဳဆိုင္ရာ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳ (spending effect) ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ natural resource sector စန္းပြင့္လာတဲ့အခါ ၀ယ္လိုအားေတြ ျမင့္တက္လာပါတယ္။ non-tradables က႑မွာ ၀ယ္လိုအား ျမင့္တက္လာတဲ့ အခါမွာ ျပည္တြင္းေစ်းကြက္ကို မူတည္တဲ့ non-tradables ေတြရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းက ျမင့္တက္လာပါတယ္။ non-resource tradables ေတြကေတာ့ ျပည္ပေစ်းကြက္ကို မူတည္တာျဖစ္တဲ့အတြက္ ေစ်းႏွဳန္းကို ျမွင့္ခ်င္တိုင္းျမွင့္လို႕ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ ဒီအခါမွာ ေငြလဲႏွဳန္းက တိုးတက္လာ ပါေတာ့တယ္။

ဒီလို ေငြလဲႏွဳန္း တိုးတက္လာတာနဲ႕အမွ် စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႕ စက္မွဳလက္မွဳက႑ကို အေျချပဳတဲ့ ျပည္ပပို႕ကုန္ လုပ္ငန္းမ်ားကို ထိခိုက္လာပါတယ္။ ျပည္ပႏိုင္ငံမွာ အလုပ္လုပ္ေနသူေတြဆီကေန ျပည္တြင္းကို ျပန္ပို႕တဲ့ ေငြအေပၚမွာ မွီခိုေနရတဲ့ အိမ္ေထာင္စုေတြရဲ႕ ရပ္တည္ေရးကိုလဲ ထိခိုက္လာႏိုင္ပါတယ္။ တနည္းဆိုရင္ လူလတ္တန္းစားေတြကို အမ်ားဆံုးထိခိုက္ေစပါတယ္။ တိုင္းျပည္ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးအတြက္ လူလတ္တန္းစား (middle class) ရာခိုင္ႏွုန္း မ်ားလာဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ လူလတ္တန္းစားရာခိုင္ႏွဳန္း ေလ်ာ့နည္းလာျပီး ဆင္းရဲႏြမ္းပါးတဲ့ အေျခခံလူတန္းစား ရာခိုင္ႏွဳန္း ျမင့္မားလာျခင္း၊ ေရေပၚဆီ လူတန္းစားေတြျဖစ္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ားနဲ႕ လုပ္ငန္းရွင္မ်ားဆီမွာသာ တိုင္းျပည္ရဲ႕ ဓနဥစၥာမ်ားကို ရယူသံုးစြဲခံစားပိုင္ခြင့္ မ်ားျပားေနျခင္း စတာေတြဟာ စီးပြားေရးျပႆနာ၊ လူမွဳေရးျပႆနာနဲ႕ ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳေတြ ျဖစ္ပြားေစႏိုင္ပါတယ္။

Dutch Disease အား ကုစားျခင္း

Dutch Disease ရဲ႕ ေရာဂါလကၡဏာေတြကို ကုစားႏိုင္တဲ့ ေဆးျမီးတို နည္းလမ္းေတြ အမ်ားအျပားရွိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေရာဂါအႏၱရာယ္ ပိုျပီး မဆိုးရြားေစရန္ ကာကြယ္ျခင္း၊ ကုသျခင္းေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ လုပ္ႏိုင္ဖို႔အတြက္ macroeconomic polices (fiscal policy, monetary policy, structural policies) ေတြရဲ႕ အခန္းက႑က အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။

(၁) Fiscal Policy

ဒတ္ခ်္ေရာဂါရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳေတြကို ေလ်ာ့နည္းေစဖို႕အတြက္ fiscal policy ကို main instrument တခု အေနနဲ႕ အသံုးျပဳေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြမွာ spending effect ရဲ႕ သက္ေရာက္မွဳက ပိုျပီးဆိုးရြားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အသံုးစရိတ္မ်ား ထိေရာက္ေခ်ာေမြ႕ေစျခင္း (smoothing of spending) ျဖင့္ volatility ကို ေလ်ာ့နည္းေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလိုျပဳလုပ္ဖို႕အတြက္ သဘာ၀သယံဇာတပစၥည္းမ်ား (ေရနံ၊ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕၊ သစ္၊ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ စသည္မ်ား) ကေန ရရွိတဲ့ ၀င္ေငြေတြကို စုေဆာင္းျခင္း၊ ျပန္လည္ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံျခင္း ျပဳလုပ္ဖို႕အတြက္ natural resource fund တခု ရွိဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။ volatility ေလွ်ာ့ခ်ျခင္း၊ အနာဂတ္ဖြံ႕ျဖိဳးေရးအတြက္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံျခင္း စတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္ေတြေပၚမွာ မူတည္ျပီး fund အမ်ိဳးအစား (saving fund, stabilization fund, investment fund) စတာေတြကေတာ့ ကြဲျပားႏိုင္ပါတယ္။

၀င္ေငြေတြရဲ႕ မည္၍မည္မွ်ေသာ ရာခိုင္ႏွဳန္းကို အစိုးရအသံုးစရိတ္အတြက္အသံုးျပဳျပီး၊ မည္၍မည္မွ်ေသာ ရာခိုင္ႏွဳန္းကို natural resource fund မွာ ထည့္သြင္းထားရွိရမယ္ဆိုတာနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ fiscal rules ေတြ ခ်မွတ္ဖို႕ လိုအပ္ေၾကာင္း ေဘာဂေဗဒ ပညာရွင္မ်ားက အၾကံျပဳထားၾကပါတယ္။ အစိုးရအသံုးစရိတ္ေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး medium-term expenditure framework ေပၚထြက္လာဖို႕အတြက္ စီးပြားေရးပညာရွင္မ်ားနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ားက ၀ိုင္း၀န္းၾကိဳးပမ္းၾကမယ္ ဆိုရင္ ပိုျပီးအသံုး၀င္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလို ျပဳလုပ္ျခင္းအားျဖင့္ တိုင္းျပည္၀င္ေငြ သံုးစြဲမွဳနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ပြင့္လင္းျမင္သာမွဳ (transparency) ကို အားေကာင္းေစရံုသာမက လာဘ္ေပးလာဘ္ယူမွဳ (corruption)မ်ားနဲ႕ တိုင္းျပည္ဘ႑ာကို အာဏာအသံုးျပဳ၍ အလြဲသံုးစားျပဳမွဳမ်ား ကိုလဲ တိုက္ဖ်က္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒတ္ခ်္ေရာဂါကို ကုစားဖို႕အတြက္ fiscal policy ကို အသံုးျပဳရာမွာ ပံုမွန္၀င္ေငြ သတ္မွတ္ခ်က္နည္းလမ္း (permanent income approach) ကို အသံုးျပဳေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းအရ သဘာ၀သယံဇာတ ပစၥည္းေတြကေန ရရွိလာမယ့္ natural resource revenues ကို ကနဦးတြက္ခ်က္ျပီး၊ အစိုးရအသံုးစရိတ္အတြက္ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ ပမာဏတခု ခ်မွတ္ျပီးတဲ့အခါ၊ က်န္၀င္ေငြမ်ားကို တိုင္းျပည္ဥစၥာဓန (sovereign wealth) အျဖစ္ ျပည္ပမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ျပဳလုပ္ျခင္းအားျဖင့္ အကယ္၍ တခ်ိန္မွာ တိုင္းျပည္ရဲ႕ သယံဇာတပစၥည္းေတြ ေလ်ာ့နည္းေပ်ာက္ကြယ္လာတဲ့အခါ တိုင္းျပည္ရဲ႕ ဥစၥာဓနေတြကို ျပန္လည္အသံုးျပဳႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေဘာဂေဗဒပညာရွင္ Collier ဦးေဆာင္တဲ့ ပညာရွင္ေတြ ကေတာ့ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအတြက္ ပိုျပီးအသံုး၀င္ႏိုင္တဲ့ “optimal” fiscal rule နည္းလမ္းကို ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းအရ သဘာ၀သယံဇာတကေန ရရွိလာတဲ့ resource revenues ေတြကို ကနဦးအစမွာ ရာခိုင္ႏွဳန္းအနည္းငယ္သာ စုေဆာင္းရင္းႏွီးမွဳေတြ ျပဳလုပ္ျပီး၊ တိုင္းျပည္ရဲ႕ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳေတြ အမ်ားအျပား ျပဳလုပ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းဟာ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြအတြက္ ေလ်ာ္ကန္ေပမယ့္ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုမွာ ျပန္လည္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံတာ မဟုတ္ပဲ စစ္အသံုးစရိတ္မ်ားၾကီးမားလာမွဳနဲ႕ အလြဲသံုးစားလုပ္မွဳမ်ားကို မည္သို႕မည္ပံု ကာကြယ္ႏိုင္မလဲ ဆိုတဲ့ နည္းလမ္းေတြကိုပါ တြဲစပ္အသံုးခ်ႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ တင္းၾကပ္တဲ့ fiscal discipline မရွိပဲ ဒီနည္းလမ္းကို ထိထိေရာက္ေရာက္ အသံုးျပဳႏိုင္ဖို႕ ခဲယဥ္းႏိုင္ပါတယ္။

(၂) Monetary Policy
Monetary policy ဆိုရာမွာ supply of money ကို ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း၊ အတိုးႏွုန္းမ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း စတာေတြနဲ႕ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ ပညာရွင္မ်ားရဲ႕ ေလ့လာေတြ႕ရွိခ်က္အရ တိုင္းျပည္တြင္းမွာ ႏိုင္ငံျခားေငြ အေျမာက္အျမား စီး၀င္လာတဲ့အခါ nominal exchange rate ကို တရားေသ သတ္မွတ္ထားတဲ့ monetary policy ကို က်င့္သံုးေနရင္ ဒတ္ခ်္ေရာဂါရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳမ်ားႏိုင္ပါတယ္။ Taylor interest rate rule နဲ႕ လိုက္ေလ်ာညီေထြရွိတဲ့ nominal exchange rate flexibilityေပၚမွာ အေျခခံတဲ့ monetary policy ကို က်င့္သံုးမယ္ဆိုရင္ ဒတ္ခ်္ေရာဂါရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးမ်ားကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ပါတယ္။

အတိုးႏွုန္းမ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္မွဳဆိုရာမွာလဲ ဘဏ္လုပ္ငန္းမ်ားရဲ႕ တည္ျငိမ္မွဳ (stability) နဲ႕ ထိေရာက္အားေကာင္းမွဳ (efficiency) တို႕ကို သံုးသပ္ျပီး စနစ္တက် ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ bank failure မျဖစ္သြားဖို႕အတြက္ အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။ ဘဏ္လုပ္ငန္းတခုမွာ failure ျဖစ္တာနဲ႕ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ ယံုၾကည္မွဳကို လွဳပ္ခါသြားေစႏိုင္ျပီး၊ တျခားဘဏ္လုပ္ငန္းေတြအေပၚမွာပါ သက္ေရာက္မွဳေတြ ရွိလာႏိုင္ပါတယ္။ ဗဟိုဘဏ္ဟာ အစိုးရရဲ႕ လက္ေအာက္မွာ မရွိပဲ independent central bank ျဖစ္လာခဲ့ရင္ monetary policy ေရးရာေတြကို ပိုျပီး ထိထိေရာက္ေရာက္ ကိုင္တြယ္ႏိုင္ပါတယ္။

(၃) Structural Policies
ဒတ္ခ်္ေရာဂါကို ကုစားႏိုင္မယ့္ ေနာက္ထပ္မူ၀ါဒတခုကေတာ့ trade liberalization ျပဳလုပ္ျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ျပဳလုပ္ျခင္းအားျဖင့္ non-tradables sector မွာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ demand pressure ကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္မူ၀ါဒတခုကေတာ့ အစိုးရအသံုးစရိတ္ေတြကို လမ္းပန္းဆက္သြယ္မွဳ တိုးတက္ေကာင္းမြန္ေရး၊ ကုန္စီးဆင္းမွဳေခ်ာေမြ႕ေစေသာ infrastructure မ်ား ဖြံ႕ျဖိဳးလာေရး၊ ပညာေရးႏွင့္ အရည္အခ်င္းတိုးျမွင့္ေရး စတာေတြမွာ အသံုးျပဳျခင္းျဖစ္ပါတယ္။

အစိုးရအသံုးစရိတ္ေတြကို မ်ားမ်ားစားစား အသံုးျပဳစရာ မလိုတဲ့ အျခားမူ၀ါဒေတြကိုလဲ ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္ ႏိုင္ပါတယ္။ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားနဲ႕ဆိုင္တဲ့ ဥပေဒမ်ား၊ နည္းဥပေဒမ်ား ျပဌာန္းျခင္း၊ ျပင္ဆင္သတ္မွတ္ျခင္း၊ ပို႕ကုန္သြင္းကုန္ လိုင္စင္လိုအပ္ခ်က္မ်ား ပယ္ဖ်က္ျခင္း၊ ၾကိဳးနီစနစ္က်င့္သံုးမွဳမ်ားအား ေလွ်ာ့ခ်ျခင္း၊ monopolistic
barriers မ်ား ေလ်ာ့နည္းေစျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ျပည္ပရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ (Foreign Direct Investment) မ်ားကို ဖိတ္ေခၚျခင္းအားျဖင့္လဲ spillover effects ေတြကေန တဆင့္ conditions for learning by doing ကို ဖန္တီးႏိုင္ပါတယ္။

နိဂံုး

လူ႕ကိုယ္ခႏၶာမွာ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ျပလာတဲ့အခါ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ ေဆးပညာရွင္ေတြရဲ႕ အကူအညီနဲ႕ အၾကံဥာဏ္ေတြကို ရယူဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ တိုင္းျပည္တခုရဲ႕ စီးပြားေရးက႑မွာလဲ ပ်က္စီးယိုယြင္းေစမယ့္ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ျပလာတဲ့အခါ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ စီးပြားေရးပညာရွင္ေတြရဲ႕ အကူအညီနဲ႕ အၾကံဥာဏ္ေတြကို ရယူဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ ေဆးပညာရွင္ဆိုရာမွာလဲ က႑တိုင္းမွာ အလံုးစံုကၽြမ္းက်င္ေနသူေတြဆိုတာ မရွိတာေၾကာင့္ ခြဲစိတ္ဆရာ၀န္၊ မ်က္စိအထူးကုဆရာ၀န္၊ နားႏွာေခါင္းလည္ေခ်ာင္း အထူးကုဆရာ၀န္ စသျဖင့္ အထူးကုဆရာ၀န္မ်ားစြာနဲ႕ ယူနစ္မ်ားစြာ ေဆးရံုေတြမွာ ထားရွိၾကရပါတယ္။

ဒီလိုပါပဲ။ စီးပြားေရးပညာရွင္ ဆိုရာမွာလဲ က႑တိုင္းမွာ အလံုးစံုကၽြမ္းက်င္ေနသူေတြ မရွိႏိုင္ပါဘူး။ Development Economics, Financial Economics, Labour Economics, Health Economics, Environmental Economics, Economic Growth အစရွိတဲ့ က႑ေတြမွာ သက္ဆိုင္ရာ က႑အလိုက္ ကၽြမ္းက်င္ရာလိမၼာၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ တိုင္းျပည္ေတြမွာ Government Economic Services, Institute of Public Policy စတာေတြ တည္ေထာင္ထားရွိျခင္း၊ တကၠသိုလ္ဌာနမ်ားရဲ႕ သုေတသနလုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ား ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္လာေစရန္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ ဖိုရမ္မ်ား က်င္းပျခင္း စတာေတြကို ျပဳလုပ္ေနၾကတာျဖစ္ပါတယ္။

လူ႕စြမ္းအားအရင္းအျမစ္မ်ား ခ်ိဳ႕တဲ့ေသာ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြမွာေတာ့ ဒတ္ခ်္ေရာဂါကို ကုစားႏိုင္ေရး၊ ပိုမိုဆိုးရြားမသြားေစရန္ ကာကြယ္ေဆာင္ရြက္ေရးအတြက္ Macroeconomic policies က႑ကို ပိုင္ႏိုင္ကၽြမ္းက်င္ေသာ ကမၻာ့အဆင့္မွီ ပညာရွင္မ်ား ( ဥပမာ- ကမၻာ့ဘဏ္၊ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္မွီတကၠသိုလ္မ်ား၊ အျပည္ျပည္ေငြေၾကးရံပံုေငြအဖြဲ႕ စသည္တို႕မွ သုေတသီမ်ား) ရဲ႕ အကူအညီနဲ႕ အၾကံဥာဏ္မ်ားကို ရယူႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္လွပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။

ခင္မမမ်ိဳး (၂၆၊ ၈၊ ၂၀၁၁)

(စာေရးသူသည္ ယူေကႏိုင္ငံ၊ Aberdeen တကၠသိုလ္၊ ဘုရင့္ေကာလိပ္မွ ႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒ အထူးျပဳ ေဘာဂေဗဒ မဟာ၀ိဇၨာဘြဲ႕ ရရွိထားသူ ျဖစ္ပါသည္)
ရည္ညႊန္းကိုးကား။ ။

Brahmbhatt, M., O. Canuto and E. Vostroknutova (2010). Dealing with Dutch disease, Economic Premise 16, World Bank, Washington, D.C.

Collier, P., F. van der Ploeg, M. Spence and A.J. Venables (2010). Managing resource revenues in developing economies, IMF Staff Papers, 57, 1, 84-118

Corden, W.M. and J.P. Neary (1982). Booming sector and de-industrialisation in a small open economy, Economic Journal, 92, 825-848.

Corden, W.M. (1984). Booming sector and Dutch Disease economics: Survey and consolidation, Oxford Economic Papers, 36, 359-380.

Giavazzi, F., J. R. Sheen, and C. Wyplosz. (1988). “The Real Exchange Rate and the Fiscal Aspects of a Natural Resource Discovery.” Oxford Economic Papers 40 (3): 427–50.

Ismail, K. (2010). “The Structural Manifestation of the ‘Dutch Disease’: The Case of Oil Exporting Countries.” Working Paper 10/103. International Monetary Fund, Washington, DC.

Morshed, A.K.M. and S.J. Turnovsky (2004). Sectoral adjustment costs and real exchange rate dynamics in a two-sector dependent economy, Journal of International Economics, 62, 147-177.

Torvik, R. (2001). Learning by doing and the Dutch Disease, European Economic Review, 45, 285-306.

Williamson, J. 2008. “Exchange Rate Economics.” Working Paper 2. Commission on Growth and Development, Washington, DC.