(photo source: www.rachelsofield.blogspot.com)
အမ်ိဳးသမီး၀ါဒ ဆိုတဲ့ စကားရပ္ကို ၾကားတာနဲ႕ အခ်ိဳ႕ေသာ အမ်ိဳးသားေတြက မိန္းမၾကီးစိုးေရး၀ါဒအေနနဲ႕ ထင္မွတ္မွားၾကသလို၊ အမ်ိဳးသမီးအခြင့္အေရးလွဳပ္ရွားသူမ်ားကိုလည္း မ၀ါဒီေတြအျဖစ္ စြပ္စြဲေျပာဆိုေလွာင္ေျပာင္ျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္တတ္ၾကပါတယ္။ ဒီလိုအထင္မွားမွဳေတြ၊ ေလွာင္ေျပာင္မွဳေတြဟာ အမ်ိဳးသမီး၀ါဒ (Feminism) အေၾကာင္းနဲ႕ပတ္သက္ျပီး ဗဟုသုတနည္းပါးလို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ အခုဒီေဆာင္းပါးမွာ အမ်ိဳးသမီး၀ါဒ အမ်ိဳးအစားမ်ားနဲ႕ အေတြးအျမင္မ်ားကို ေဖာ္ျပေပးပါမယ္။
လူ႕ေဘာင္အဖြဲ႕အစည္းေပၚမူတည္ျပီး၊ အမ်ိဳးသမီးမ်ားရဲ႕ အခန္းက႑ေတြမွာ ကြဲျပားျခားနားမွဳေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ အမ်ိဳးသမီးမ်ားကို မိခင္မ်ားနဲ႕ အိမ္ရွင္မမ်ားအျဖစ္ သတ္မွတ္ထားခဲ့ၾကပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ စစ္ေရးရာမ်ားမွာ အမ်ိဳးသားမ်ားကသာ ေနရာယူၾကီးစိုးထားခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၈၀ ျပည့္လြန္ႏွစ္မ်ားေရာက္ေတာ့ ဒီအေျခအေနေတြဟာ ေျပာင္းလဲလာပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရး၊ ႏိုင္ငံတကာဆက္ဆံေရး၊ ျငိမ္းခ်မ္းေရးစတာေတြမွာ အမ်ိဳးသမီးမ်ားရဲ႕ အခန္းက႑ကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားလာၾကပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီးအခြင့္အေရးလွဳပ္ရွားမွဳေတြ အမ်ားအျပား ေပၚေပါက္လာခဲ့ပါတယ္။
အမ်ိဳးသမီး၀ါဒဒုတိယလွိဳင္းလံုး (Second wave of Feminism) ဟာ အဲဒီအခ်ိန္မွာမွ စတင္ခဲ့တာ မွန္ေပမယ့္ အမ်ိဳးသမီးမ်ားရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးရာလွဳပ္ရွားမွဳေတြကေတာ့ ၁၉ရာစုေႏွာင္းပိုင္းမွာကတည္းက စတင္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ (၁၈၅၂)ခုႏွစ္မွာ အမ်ိဳးသမီးျငိမ္းခ်မ္းေရးလူ႕အဖြဲ႕အစည္းမ်ားရဲ႕ သတင္းစဥ္အျဖစ္ Sisterly Voices ကို ထုတ္ေ၀ခဲ့ဖူးပါတယ္။ ပထမကမၻာစစ္အတြင္းမွာလဲ ဂ်ိန္းအဒန္စ္နဲ႕ အျခားအမ်ိဳးသမီး၀ါဒီမ်ားမွ အမ်ိဳးသမီးမ်ားျငိမ္းခ်မ္းေရးပါတီ (Women's Peace Party) (ယခုအေခၚ Women's International League for Peace and Freedom)ကို တည္ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။ ပထမကမၻာစစ္အျပီးမွာ ေပၚေပါက္ခဲ့တဲ့ universal suffrage movement ဟာလဲ အမ်ိဳးသမီးမ်ား အမ်ိဳးသားမ်ားႏွင့္ တန္းတူမဲေပးခြင့္ကို ရရွိေစခဲ့ပါတယ္။ ပညာရွင္အမ်ားစုက ဒီလွဳပ္ရွားမွဳကို အမ်ိဳးသမီး၀ါဒ ပထမလွိဳင္းလံုး (First wave of Feminism) အေနနဲ႕ သတ္မွတ္ထားၾကပါတယ္။ (၁၉၈၀)ျပည့္ႏွစ္မ်ားက်ေတာ့ အမ်ိဳးသမီးမ်ားရဲ႕လွဳပ္ရွားမွဳေတြမွာ အရွိန္ျမင့္လာခဲ့ပါျပီ။ Women's action for Nuclear Disarmament (WAND) ဆိုရင္ နယူးကလီးယားလက္နက္တပ္ဆင္မွဳမ်ားကို ကန္႕ကြက္ခဲ့ျပီး၊ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံဂရင္းဟမ္ ေလတပ္စခန္းအနီးမွာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ စခန္းခ်ေနရာယူျပီး ကန္႕ကြက္ခဲ့ၾကတဲ့အထိပါ။
ဒီလိုအမ်ိဳးသမီးလွဳပ္ရွားမွဳမ်ားစြာေပၚေပါက္ေနတဲ့ၾကားမွာပဲ အမ်ိဳးသမီး၀ါဒ အမ်ိဳးမ်ိဳးကလဲ ေပၚေပါက္လာပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာေရးရာမွာ တခုတည္းေသာ feminist theory ဆိုတာ မရွိေသးပါဘူး။ အမ်ိဳးအစားမ်ားစြာ ကြဲျပားသလို အေတြးအျမင္မ်ားစြာကလဲ ေပၚေပါက္လာပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးသိပၸံပညာရွင္ စတီဗ္စမစ္နဲ႕ ပက္ထရစ္ရွာအို၀င္တို႕က အမ်ိဳးသမီး၀ါဒအမ်ိဳးအစားမ်ားကို လစ္ဘရယ္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒ (Liberal Feminism)၊ ဆိုရွယ္လစ္၊မတ္စ္ အမ်ိဳးသမီး၀ါဒ (Socialist/ Marxist Feminism)၊ ရွဳေထာင့္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒ (Standpoint Feminism)၊ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒ (Post-modern Feminism) နဲ႕ ပို႕စ္ကိုလိုနီအမ်ိဳးသမီး၀ါဒ (Post-colonial Feminism) ဆိုျပီး ငါးမ်ိဳးခြဲျခားသတ္မွတ္ခဲ့ပါတယ္။
လစ္ဘရယ္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒက ကမၻာ့ႏိုင္ငံေရးမွာ အမ်ိဳးသမီးမ်ားရဲ႕ အခန္းက႑ ကို ေမးခြန္းထုတ္ေျပာဆိုပါတယ္။ ဒီ၀ါဒအရ လူ႕ေဘာင္အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ အေျခခံယူနစ္မ်ားဟာ လူတဦးခ်င္းစီျဖစ္ျပီး၊ ဒီလူတဦးခ်င္းကို ဇီ၀ေဗဒအရ အမ်ိဳးသားနဲ႕ အမ်ိဳးသမီးဆိုျပီး ခြဲျခားထားတာျဖစ္ပါတယ္။ သို႔ေပမယ့္ အခြင့္အေရးသတ္မွတ္ခ်က္မွာက်ေတာ့ လူသားဆိုတာအေပၚမွာ အေျခခံသတ္မွတ္ရမွာျဖစ္တဲ့အတြက္ အမ်ိဳးသမီးမ်ားဟာလည္း အမ်ိဳးသားမ်ားရတဲ့ အခြင့္အေရးမ်ားအားလံုးကို တန္းတူရရွိရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ႏိုင္ငံအမ်ားစုမွာ အမ်ိဳးသမီးမ်ားရသင့္တဲ့အခြင့္အေရးမ်ားကို အမ်ိဳးသားမ်ားရဲ႕ အေတြ႕အၾကံဳနဲ႕ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မ်ားအေပၚမွာ အေျခခံခ်မွတ္ထားၾကျပီး၊ အမ်ိဳးသမီးမ်ား ပါ၀ါက်င့္သံုးမွဳနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးရာမွာ ထိေရာက္စြာ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္မွဳမ်ားကို ကန္႕သတ္ထားၾကပါတယ္။ ထံုးတမ္းစဥ္လာအရ အမ်ိဳးသမီးမ်ားကို မ်ိဳးဆက္ျပန္႕ပြားေရး (reproductive economies) နဲ႕ အျခားအေျခခံတာ၀န္မ်ားမွာပဲ ေနရာေပးထားတတ္ၾကပါတယ္။ သို႔ေပမယ့္ အမ်ိဳးသားမ်ားနဲ႕ အမ်ိဳးသမီးမ်ားဟာ တန္းတူအခြင့္အေရး ရရွိရံုသာမက၊ တန္းတူတာ၀န္မ်ား (equal responsibilities)ကိုလည္း ထမ္းေဆာင္ၾကရမွာျဖစ္တယ္လို႕ ဒီ၀ါဒက ဆိုထားပါတယ္။
ဆိုရွယ္လစ္၊ မတ္စ္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒကေတာ့ အမ်ိဳးသမီးမ်ားရဲ႕ ဘ၀မ်ားကို အဆံုးအျဖတ္ေပးတာဟာ စီးပြားေရးရာမ်ားလို႕ သတ္မွတ္တာေၾကာင့္ ရုပ္၀တၳဳအမ်ိဳးသမီး၀ါဒလို႕လည္း တခါတရံမွာ ေခၚဆိုတတ္ၾကပါတယ္။ မတ္စ္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒအရ အမ်ိဳးသမီးမ်ား တန္းတူရည္တူအခြင့္အေရး မရရွိမွဳေတြဟာ အရင္းရွင္စီးပြားေရးစနစ္ေၾကာင့္လို႕ဆိုထားျပီး၊ ဆိုရွယ္လစ္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒကေတာ့ အရင္းရွင္စီးပြားေရးစနစ္သာမက အမ်ိဳးသားမ်ားရဲ႕ လႊမ္းမိုးျခယ္လွယ္မွဳေၾကာင့္လဲ ျဖစ္တယ္လို႕ ဆိုထားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အမ်ိဳးသမီးမ်ား တန္းတူရည္တူအခြင့္အေရး ရရွိဖို႕အတြက္ အရင္းရွင္စီးပြားေရးစနစ္နဲ႕ patriarchy ပါ၀ါစနစ္ေတြကို ဖယ္ရွားရမယ္လို႕ ဒီ၀ါဒက ဆိုထားပါတယ္။
ေနာက္တမ်ိဳးကေတာ့ ရွဳေထာင့္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒပါ။ ဒီ၀ါဒက ဆိုရွယ္လစ္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒကေန ေသြဖည္ထြက္ေပၚလာတဲ႕ မူကြဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ၀ါဒအရ ယေန႕ကမၻာ့ႏိုင္ငံေရးရဲ႕ ဗဟုသုတ၊ အေျခခံသေဘာတရား၊ ခြဲျခားသတ္မွတ္ရွဳျမင္ပံုေတြ အားလံုးဟာ အမ်ိဳးသားမ်ားရဲ႕ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံုေတြ၊ အေတြ႕အၾကံဳေတြ အေပၚမွာသာ အေျခခံထားတဲ့အတြက္ universal standard မဟုတ္ဘူးလို႕ ဆိုထားပါတယ္။ တကယ္လို႕ ကမၻာ့ႏိုင္ငံေရးရာမ်ားကို အမ်ိဳးသမီးမ်ားရဲ႕ ရွဳေထာင့္မွၾကည့္ရင္ သြင္ျပင္တမ်ိဳး ျဖစ္လာႏိုင္ေၾကာင္း ဆိုၾကပါတယ္။ ရွဳေထာင့္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒီ J. Ann. Tickner ကဆိုရင္ realism ၀ါဒဘိုးေအၾကီးလို႕ဆိုၾကတဲ့ Hans Morgenthau ခ်မွတ္ထားခဲ့တဲ့ political realism အေျခခံစည္းမ်ဥ္းေျခာက္ခ်က္ဟာ အမ်ိဳးသားမ်ားရဲ႕ တန္ဖိုးထားမွဳေတြ၊ အျမင္ေတြအေနနဲ႕ ေရးထားတာျဖစ္ေၾကာင္း ေ၀ဖန္ျပီး၊ အမ်ိဳးသမီးရွဳေထာင့္မွ အေျခခံစည္းမ်ဥ္းေျခာက္ခ်က္ကို ျပန္လည္ေရးသားခဲ့ပါတယ္။
ေနာက္တမ်ိဳးကေတာ့ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒပါ။ ဒီ၀ါဒက gender နဲ႕ sex ဆိုတာကို ခြဲျခားေဖာ္ျပထားပါတယ္။ sex ဆိုတာက ဇီ၀ေဗဒအရ သဘာ၀ျဖစ္ျပီး၊ genderကေတာ့ ျပဳလုပ္တည္ေဆာက္ထားမွဳျဖစ္ေၾကာင္း ညႊန္းဆိုျပသၾကပါတယ္။ သူတို႕ရဲ႕ အဆိုအရ masculinity နဲ႕ femininity ဟာ လူ႕ေဘာင္အဖြဲ႕အစည္းက ခြဲျခားတည္ေဆာက္ထားတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လက္ရွိအမ်ိဳးသား၊ အမ်ိဳးသမီးအခန္းက႑ဆိုတာဟာ သဘာ၀အတိုင္းမဟုတ္ပဲ လူ႕ေဘာင္က ဇီ၀ခြဲျခားသတ္မွတ္မွဳမ်ားအေပၚ မီွတည္ေနတာ ျဖစ္ေၾကာင္း ဆိုၾကပါတယ္။ ပို႕စ္ေမာ္ဒန္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒီ V. Peterson က အစဥ္အလာအရ gender structure သတ္မွတ္မွဳမ်ားဟာ အာဏာသံုးစြဲမွဳ၊ အလုပ္ခြဲေ၀မွဳတို႕အေပၚမွာ သက္ေရာက္မွဳရွိျပီး၊ ဘယ္လိုအလုပ္ေတြကို အမ်ိဳးသားကလုပ္ရမယ္၊ အမ်ိဳးသမီးကလုပ္ရမယ္၊ ဘယ္လိုအလုပ္ေတြကို တန္ဖိုးထားတယ္ဆိုတာေတြဟာ သဘာ၀အရ ေပၚေပါက္လာတာမဟုတ္ပဲ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ သတ္မွတ္ခ်က္သာျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။
ေနာက္ဆံုးတမ်ိဳးကေတာ့ ပို႕စ္ကိုလိုနီအမ်ိဳးသမီး၀ါဒပါ။ ဒီ၀ါဒက ပို႕စ္ကိုလိုနီ၀ါကကေန ျမစ္ဖ်ားခံလာတာပါ။ ပို႕စ္ကိုလိုနီဆိုတာက လက္ရွိကမၻာ့ႏိုင္ငံေရးမွာ ကိုလိုနီစနစ္ပံုစံပါ၀ါေတြ ရွိေနဆဲျဖစ္ေၾကာင္း ျပဆိုထားတဲ့ ၀ါဒတရပ္ပါ။ ပို႕စ္ကိုလိုနီအမ်ိဳးသမီး၀ါဒီျဖစ္တဲ့ Gayatri Spivak က လစ္ဘရယ္အမ်ိဳးသမီး၀ါဒနဲ႕ အျခားေသာ အမ်ိဳးသမီး၀ါဒမ်ားဟာ global south (ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ား) မွ အမ်ိဳးသမီးမ်ားရဲ႕ အက်ိဳးအျမတ္နဲ႕ အေတြးအျမင္ေတြကို လ်စ္လ်ဴရွဳထားတယ္လို႕ ဆိုထားပါတယ္။ male dominance သာမက ေခတ္သစ္ကိုလိုနီ၀ါဒေတြကပါ အမ်ိဳးသမီး အခြင့္အေရးမ်ားကို တားဆီးေနေၾကာင္း ဒီ၀ါဒက ဆိုထားပါတယ္။
အထက္မွာ ေဖာ္ျပထားသလိုပဲ အမ်ိဳးသမီး၀ါဒအမ်ိဳးအစား မ်ိဳးစံုကြဲျပားမွဳေတြနဲ႕အတူ အေတြးအျမင္ကလဲ မ်ိဳးစံုျဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ အမ်ိဳးသမီးေရးရာ လွဳပ္ရွားမွဳေတြကေတာ့ တစထက္တစ ကမၻာတ၀ွမ္းကို ပ်ံ႕ႏွံ႕ေနခဲ့ပါျပီ။ ၁၉၉၅ မွာ က်င္းပျပီးစီးခဲ့တဲ့ ဘီဂ်င္းကြန္ဖရင့္ဟာဆိုရင္ global feminism အသက္၀င္လာျခင္းရဲ႕ ျပယုဂ္တခုပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုတဘက္က တိုးတက္မွဳေတြ ရွိလာေနဆဲမွာပဲ အမ်ိဳးသမီး၀ါဒအေပၚမွာ discredit လုပ္ျပီး၊ အမ်ိဳးသမီးအခြင့္အေရးမ်ားအေပၚ တိုက္ခိုက္ေနတဲ့ right-wing and fundamentalist movements ေတြကလဲ ကမၻာအႏွံ႕မွာ ၾကီးထြားေနဆဲပါပဲ။ တခ်ိန္တည္းမွာပဲ ကမၻာ့အမ်ိဳးသမီးအမ်ားစုဟာလဲ အိမ္တြင္းအၾကမ္းဖက္မွဳေတြ၊ ေစ်းေပါေသာလုပ္အားအျဖစ္ သတ္မွတ္ခိုင္းေစမွဳေတြ၊ လူကုန္ကူးမွဳေတြ၊ တရားမ၀င္ sex trade ေတြရဲ႕ ဓါးစာခံေတြ ျဖစ္ေနၾကရဆဲပါပဲ။ အမ်ိဳးသမီး၀ါဒဆိုင္ရာ ဗဟုသုတေတြ အမ်ိဳးသမီးမ်ားအၾကားကို ပ်ံ႕ႏွံ႕ေစေရးနဲ႕ မိမိတို႕အခြင့္အေရးကို ကိုယ္တိုင္တိုက္ယူရမည့္ အသိပညာမ်ား တိုးပြားလာေရး၊ အမ်ိဳးသမီးမ်ားရဲ႕ နစ္နာခ်က္မ်ားကို ကိုယ္စားျပဳေဖာ္ထုတ္ေပးႏိုင္မယ့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား ေပၚေပါက္လာေရးဟာ ၂၁ရာစု ကမၻာ့ႏိုင္ငံေရးရဲ႕ အေရးၾကီးဆံုးလိုအပ္ခ်က္တရပ္ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသားရင္း နိဂံုးခ်ဳပ္လိုက္ပါတယ္။
ခင္မမမ်ိဳး (၁၊ ၁၁၊ ၂၀၀၈)