The Use of Force အေၾကာင္း တေစ့တေစာင္း

နိဒါန္း

၁၉၄၅ အလြန္ ကမၻာ့ႏိုင္ငံေရးေလာကမွာ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ ကစားပြဲ (Sovereignty Game) ဆိုတဲ့ သေဘာတရားက ေခတ္စားလာခဲ့ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတခုရဲ႕ ရပ္တည္ႏိုင္မွဳ (survival) ဟာ စစ္အင္အားဆိုတာေပၚမွာ မူတည္ေနခဲ့တာေၾကာင့္ ကမၻာတလႊားမွာ စစ္ပြဲေတြ၊ က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္မွဳေတြ၊ ကိုလိုနီနယ္ခ်ဲ႕စနစ္ က်င့္သံုးမွဳေတြ ျဖစ္ခဲ့ရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏိုင္ငံတခုရဲ႕ ရပ္တည္မွဳဟာ က်ဴးေက်ာ္စစ္ေတြအေပၚ ခုခံစစ္စြမ္းပကား (defensive military capabilities) တခုတည္းေပၚမွာ မူတည္ျခင္း မရွိပဲ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ (sovereignty) ကို ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒအရ အကာအကြယ္ေပးမွဳေပၚမွာ မူတည္ရမယ္ဆိုတဲ့ သေဘာတရားေတြ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒီသေဘာတရားေတြအရ ႏိုင္ငံတခုကို အျခားႏိုင္ငံတခုက စစ္ေရးအင္အား အသံုးျပဳမွဳ (The Use of Force) အား ထိန္းခ်ဳပ္မွဳေတြကို Article 2 (4), Articles (39-51) of UN Charterနဲ႕ Article 53 of the Vienna Convention on the Law of Treaties 1969 တို႕မွာ ေဖာ္ျပထားခဲ့ပါတယ္။

ဒီလို စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳအား ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း (prohibition of the Use of Force) ဟာ ႏိုင္ငံတကာ ဆက္ဆံေရးမွာ ကမၻာ့ႏိုင္ငံအသီးသီးက လက္ခံက်င့္သံုးေနတဲ့ acceptable norm တခု ျဖစ္ေနေပမယ့္လဲ အေၾကာင္းေၾကာင္းအရရ စစ္အင္အားအသံုးျပဳရတဲ့ အေျခအေနေတြလဲ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒါနဲ႕ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံတခု (သို႕မဟုတ္) ႏိုင္ငံအစုအဖြဲ႕ေတြကေန ႏိုင္ငံတခုကို စစ္ေရးအင္အား အသံုးျပဳမွဳကို ဘယ္လိုအခ်ိန္အခါ၊ ဘယ္လိုအေျခအေနေတြမွာ ျပဳလုပ္သင့္တယ္ဆိုတာနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး အျငင္းပြားမွဳေတြ၊ ေလ့လာသံုးသပ္မွဳေတြ ရွိလာပါတယ္။ အခုဒီေဆာင္းပါးမွာ စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳ (The Use of Force) နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ Just War Doctrine နဲ႕ လူသားခ်င္းစာနာမွဳျဖင့္ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ျခင္း (Humanitarian Intervention) ေတြကို ေရးသားတင္ျပပါမယ္။



Just War Doctrine

၂၀ရာစုေႏွာင္းပိုင္းနဲ႕ ၂၁ ရာစု စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳေတြမွာ Just War Doctrine ကို အသံုးျပဳျပီး ဒီစစ္ပြဲေတြရဲ႕ တရားမွ်တမွဳကို ေလ့လာဆန္းစစ္ၾကပါတယ္။ Just War Doctrine သေဘာတရားရဲ႕ အေျခခံက laws of armed conflict ရဲ႕ functions ႏွစ္ခုျဖစ္တဲ့ jus ad bellum (lit. the law towards war) နဲ႕ jus in bello (lit. the law in war) တို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ jus ad bellum က ႏိုင္ငံတကာဆက္ဆံေရးမွာ စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳကို တတ္ႏိုင္သမွ် ေရွာင္ရွားရန္၊ အသံုးျပဳမွဳအား ကန္႕သတ္ႏိုင္ရန္ ရည္ရြယ္ျပီး၊ jus in bello ကေတာ့ မလြဲမေရွာင္သာ စစ္ေရးအင္အား အသံုးျပဳရတဲ့အခါ စစ္ပြဲတြင္းမွာ မလိုလားအပ္တဲ့ ထိခိုက္မွဳေတြ ေလ်ာ့နည္းရန္ ရည္ရြယ္ပါတယ္။

Just War Doctrine အရ စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳရဲ႕ တရားမွ်တမွဳကို jus ad bellum နဲ႕ jus in bello ဆိုင္ရာ သတ္မွတ္ခ်က္ေတြနဲ႕ တိုင္းတာပါတယ္။ Jus ad bellum criteria အရ ႏိုင္ငံတခုဟာ အျခားႏိုင္ငံတခုအေပၚ စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳဟာ တရားမွ်တေၾကာင္း ေဖာ္ျပႏိုင္ဖို႕ တရား၀င္အာဏာပိုင္ အဖြဲ႕အစည္း (legitimate authority), တရားမွ်တေသာ အေၾကာင္းရင္း (just cause), မွန္ကန္ေသာ ရည္ရြယ္ခ်က္ (right intention), ေအာင္ျမင္မွဳအလားအလာ (chance of success), အခ်ိဳးအစား (proportionality), ေနာက္ဆံုးနည္းလမ္း (last resort) ဆိုတဲ့ အခ်က္ အမ်ားစုနဲ႕ ျပည့္စံုရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳဖို႕ တရား၀င္အာဏာပိုင္ အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ခြင့္ျပဳခ်က္ လိုအပ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္း ကုလသမဂၢ လံုျခံဳေရးေကာင္စီ ရဲ႕ ခြင့္ျပဳခ်က္ရွိမွသာ ႏိုင္ငံတကာေရးရာမွာ စစ္ေရးအင္အား အသံုးျပဳလို႕ ရပါတယ္။ UN Charter Article 39 နဲ႕ Article 42 အရ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံဟာ ႏိုင္ငံတကာျငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႕ လံုျခံဳေရးကို ျခိမ္းေခ်ာက္လာေၾကာင္း ကုလသမဂၢလံုျခံဳေရးေကာင္စီက ဆံုးျဖတ္ခဲ့ရင္၊ ကုလသမဂၢအဖြဲ႕၀င္ႏိုင္ငံမ်ားအေနနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာလံုျခံဳေရးကို ထိန္းသိမ္းဖို႕အတြက္ လိုအပ္မယ့္ air, sea, land forces ေတြကို အသံုးျပဳရတဲ့ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြ ျပဳလုပ္ႏိုင္ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ႏိုင္ငံတကာ လံုျခံဳေရးကို ထင္ထင္ရွားရွား ထိခိုက္မွဳ မရွိလို႕ပဲျဖစ္ေစ၊ ကုလသမဂၢ လံုျခံဳေရးေကာင္စီရဲ႕ အားနည္းခ်က္ေတြေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ လံုျခံဳေရးေကာင္စီက စစ္ေရးအင္အား အသံုးျပဳမွဳ ခြင့္ျပဳခ်က္ မေပးႏိုင္တဲ့ အေျခအေနေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။

အဲဒီအေျခအေနေတြမွာ ေဒသဆိုင္ရာ လံုျခံဳေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္အစုိးရေတြအေနနဲ႕ စစ္ေရးအင္အားကို အသံုးျပဳရတဲ့ အေျခအေနေတြလဲ ရွိလာျပန္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားေတြရဲ႕ လံုျခံဳေရးကို ကာကြယ္ေပးရမယ့္ အစိုးရကိုယ္တိုင္က ျပည္သူလူထုရဲ႕ အသက္အိုးအိမ္စည္းစိမ္ကို ရန္ရွာလာတဲ့ အေျခအေနေတြနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ယႏၱရားျပိဳလဲသြားျပီး၊ ဘာသာေရး၊ လူမ်ိဳးေရး ကြဲျပားမွဳအေပၚ အေျခခံတဲ့ အုပ္စုေတြ အခ်င္းခ်င္း သတ္ျဖတ္တိုက္ခိုက္မွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာတဲ့ အေျခအေနေတြမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံရဲ႕ ျပည္တြင္းေရးကို စစ္ေရးအင္အားသံုး ၀င္ေရာက္ေျဖရွင္းႏိုင္ျခင္း ရွိမရွိနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး အျငင္းပြားမွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာရာကေန The Right to Protect (R2P) သေဘာတရားေတြပါ ထပ္မံေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။

Jus ad bellum criteria အရ ဒုတိယအခ်က္ကေတာ့ တရားမွ်တေသာ အေၾကာင္းရင္း (just cause) ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳကို ျဖစ္ပြားေစခဲ့တဲ့ တရားေသာ အေၾကာင္းရင္းေတြ ရွိဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ အထင္ရွားဆံုး အေၾကာင္းရင္းကေတာ့ မိမိကိုယ္ကို ကာကြယ္ျခင္း (self-defence) ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံကို အျခားႏိုင္ငံတခုက စစ္ေရးအရ တိုက္ခိုက္လာခဲ့ရင္ စစ္အင္အားအသံုးျပဳျပီး ျပန္လည္တိုက္ခိုက္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး စစ္ေရးေလ့လာသူမ်ားအၾကား အျငင္းပြားစရာ အခ်က္တခုကလဲ ထပ္မံေပၚထြက္လာပါတယ္။ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံအေနနဲ႕ မိမိႏိုင္ငံကို တိုက္ခိုက္လာႏိုင္ဖြယ္ရွိတဲ့ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံကို စစ္ေရးအင္အားသံုး တိုက္ခိုက္မွဳ (preemptive self-defence) ဟာ တရားမွ်တေသာ အေၾကာင္းရင္း ျဖစ္ျခင္း၊ မျဖစ္ျခင္း ဆိုတာပါပဲ။ အေမရိကန္ႏိုင္ငံရဲ႕ အာဖဂန္နစ္စတန္ ႏိုင္ငံကို တိုက္ခိုက္မွဳဟာ ဒီသေဘာတရားေပၚမွာ အေျခခံထားပါတယ္။

ေနာက္ထပ္ အခ်က္တခုကေတာ့ မွန္ကန္ေသာရည္ရြယ္ခ်က္ (right intention) ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္အင္အားအသံုးျပဳမွဳဟာ အာဏာလြန္ဆြဲဖို႕အတြက္ မဟုတ္ရပါဘူး။ စစ္ပြဲျဖစ္ပြားရာ နယ္ေျမမွာ ေရရွည္ခံျငိမ္းခ်မ္းေရး (sustainable peace) နဲ႕ လူသားလံုျခံဳေရး (human security) ကို တည္ေဆာက္ႏိုင္ေရးအတြက္ ျဖစ္ရပါမယ္။ ဒီအခ်က္နဲ႕ စစ္အင္အား အသံုးျပဳမွဳရဲ႕ တရားမွ်တမွဳကို တိုင္းတာသံုးသပ္ၾကပါတယ္။

ေနာက္ထပ္ထင္ရွားတဲ့ အခ်က္ကေတာ့ ေအာင္ျမင္ႏိုင္ေသာ အလားအလာ (chance of success) ျဖစ္ပါတယ္။ ၂၁ ရာစုမွာ သူရဲေကာင္း၀ါဒ (heroism) ကို အေျခခံတဲ့ suicide missions ေတြကို ျပည္တြင္းစစ္ေတြနဲ႕ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္မွဳေတြမွာပဲ အသံုးျပဳေလ့ရွိၾကပါတယ္။ စနစ္တက် ေလ့က်င့္ေပးထားတဲ့ ပေရာ္ဖယ္ရွင္နယ္ စစ္တပ္ေတြနဲ႕ စစ္ေရးနားလည္သူေတြက ေအာင္ျမင္ႏိုင္ေသာ အလားအလာ မရွိတဲ့ စစ္ပြဲေတြမွာ ပါ၀င္ပတ္သက္ျခင္း မရွိၾကပါဘူး။ တန္ဖိုးရွိျပီး ရွင္းလင္းျပတ္သားတဲ့ ရည္မွန္းခ်က္ (valuable and clear goals) ေတြ မရွိပဲ စစ္အင္အားအသံုးျပဳမွဳဟာ တရားေသာ စစ္မဟုတ္ပါဘူး။ စစ္ပြဲဆိုတာ တိုက္ခိုက္ေရးသမားေတြနဲ႕ စစ္ပြဲျဖစ္ပြားရာနယ္ေျမေဒသက ျပည္သူေတြရဲ႕ အသက္အိုးအိမ္စည္းစိမ္ကို တိုက္ရိုက္ ျခိမ္းေခ်ာက္တဲ့ အရာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေအာင္ျမင္ႏိုင္ေသာ အလားအလာကို တြက္ခ်က္သံုးသပ္မွဳေတြနဲ႕ ရည္မွန္းခ်က္ သတ္မွတ္မွဳေတြကို စစ္ပြဲမစခင္ကတည္းက ျပဳလုပ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ေနာက္ထပ္အခ်က္ကေတာ့ အခ်ိဳးအစား (proportionality) ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္အင္အားအသံုးျပဳမွဳဟာ ျခိမ္းေခ်ာက္မွဳ၊ မတရားမွဳေတြ ခံစားရမွဳေတြအတြက္ မွန္ကန္ေသာ အခ်ိဳးအစားနဲ႕ အသံုးျပဳမွဳျဖစ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႕ ႏိုင္ငံၾကီးေတြက ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံကို စစ္အင္အားအသံုးျပဳ တိုက္ခိုက္ျခင္း မျပဳလုပ္ခင္မွာ စစ္ပြဲ၏ ရလဒ္မ်ား (outcomes of war) ကို ခ်ိန္ဆတြက္ခ်က္ေလ့ရွိပါတယ္။ စစ္ပြဲရဲ႕ရလဒ္ေတြဟာ စစ္ပြဲမတိုင္မီ အေျခအေနထက္ ပိုျပီး ဆိုးက်ိဳးကို ဦးတည္ေစရင္ စစ္ေရးအင္အားကို အသံုးျပဳျခင္း ျပဳလုပ္ေလ့မရွိပါဘူး။

ေနာက္ထပ္အခ်က္တခုကေတာ့ ေနာက္ဆံုးနည္းလမ္း (last resort) ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ပြဲကို ေရွာင္ရွားႏိုင္မယ့္ အျခားနည္းလမ္းေတြျဖစ္တဲ့ စီးပြားေရးပိတ္ဆို႕အေရးယူမွဳ၊ သံတမန္နည္းလမ္းမ်ားျဖင့္ ေျဖရွင္းမွဳ၊ constructive engagement ျပဳလုပ္မွဳစတဲ့ နည္းလမ္းေတြနဲ႕ လံုး၀ေအာင္ျမင္မွဳ မရွိႏိုင္မွသာ စစ္ေရးအင္အား အသံုးျပဳမွဳကို ျပဳလုပ္ၾကပါတယ္။

jus in bello function (lit. the law in war) ကေတာ့ စစ္ဥပေဒေတြျဖစ္တဲ့ Geneva law နဲ႕ Hague law ေတြကို အေျခတည္ထားပါတယ္။ Geneva law က စစ္ေရးပဋိပကၡရဲ႕ သားေကာင္ေတြကို ကာကြယ္ေရးအပိုင္းေတြနဲ႕ ဆက္စပ္ျပီး၊ Hague law ကေတာ့ စစ္ပြဲမ်ား အသံုးျပဳတဲ့ နည္းလမ္းေတြ၊ ဗ်ဴဟာအခင္းအက်င္းေတြ၊ စစ္လက္နက္ အသံုးျပဳမွဳေတြနဲ႕ ဆက္စပ္ပါတယ္။ စစ္ေရးပညာရွင္မ်ားက jus in bello နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳရဲ႕ တရားမွ်တမွဳကို တိုင္းတာဖို႕ criteria ႏွစ္ခုကို အသံုးျပဳပါတယ္။ ပထမတခုကေတာ့ အခ်ိဳးအစား (proportionality) ျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယတခုကေတာ့ ခြဲျခားသတ္မွတ္မွဳ (discrimination) ျဖစ္ပါတယ္။

အခ်ိဳးအစား ဆိုရာမွာ စစ္ဆင္ေရးနည္းလမ္း အသံုးျပဳမွဳ အခ်ိဳးအစားဟာ ႏိုင္ငံေရး၊ စစ္ေရးရည္မွန္းခ်က္ေတြနဲ႕ အခ်ိဳးအစားညီမွ်မွဳ ရွိျခင္းကို ဆိုလိုတာျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳ မျပဳလုပ္ခင္က ခ်မွတ္ထားတဲ့ စစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံေရး ရည္မွန္းခ်က္ေတြနဲ႕ ေသြဖည္ျပီး၊ collateral damage ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ စစ္ဆင္ေရးနည္းလမ္းေတြကို ေရွာင္က်ဥ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ခြဲျခားသတ္မွတ္မွဳ ဆိုတာကေတာ့ အရပ္သားမ်ားနဲ႕ စစ္ေရးပစ္မွတ္မဟုတ္သည့္ အရာမ်ားကို ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိရိွ တိုက္ခိုက္ျခင္း ရွိမရွိ ဆိုတာနဲ႕ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ ဘယ္လိုစစ္ပြဲမွာပဲျဖစ္ျဖစ္ အရပ္သားမ်ားနဲ႕ စစ္ေရးပစ္မွတ္မဟုတ္သည့္ အရာမ်ားကို ခြဲျခားသတ္မွတ္ခ်က္ ရွိဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါဟာ အၾကမ္းဖက္မွဳ (Terrorism) နဲ႕ တရားေသာစစ္ပြဲေတြကို ခြဲျခားထားတဲ့ စည္းေဘာင္တခုလဲ ျဖစ္ပါတယ္။

အခုဆက္လက္ျပီး စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳ (The Use of Force) နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ လူသားခ်င္းစာနာမွဳျဖင့္ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ျခင္း (Humanitarian Intervention) အေၾကာင္းကို ေရးသားတင္ျပပါမယ္။

Humanitarian Intervention

ႏိုင္ငံတခု (သို႕မဟုတ္) ႏိုင္ငံအမ်ားစုကေန တျခားႏိုင္ငံတခုရဲ႕ ျပည္တြင္းေရးကို လူသားခ်င္းစာနာမွဳျဖင့္ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ျခင္းဆိုတဲ့ မူလအေျခခံသေဘာတရားမွာ non-military means ေတြျဖစ္တဲ့ အေရးေပၚေငြေၾကး၊ စားနပ္ရိကၡာ၊ ေဆး၀ါးပစၥည္း၊ ကၽြမ္းက်င္မွဳ တို႕ျဖင့္ ေထာက္ပံ့ကူညီျခင္းနဲ႕ သံတမန္ေရးရာ နည္းလမ္းမ်ား၊ ပိတ္ဆို႕အေရးယူမွဳ နည္းလမ္းမ်ားျဖင့္ လူ႕အခြင့္အေရး ျမွင့္တင္ျခင္း စတာေတြနဲ႕ စစ္ေရးအရ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ျခင္း (military intervention) တို႕ပါ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ စစ္ေအးတိုက္ပြဲအလြန္ ကာလေတြမွာ non-military means ေတြကို humanitarian aid အေနနဲ႕ပဲ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ ေခၚဆိုအသံုးျပဳလာၾကျပီး၊ humanitarian intervention ဆိုတာကို military intervention တမ်ိဳးအေနနဲ႕ပဲ သတ္မွတ္ အသံုးျပဳလာၾကတာေၾကာင့္ humanitarian intervention နဲ႕ စစ္ေရးအင္အား အသံုးျပဳမွဳ (The Use of Force) တို႕ဟာ ဒြန္တြဲလာပါေတာ့တယ္။

စစ္ေရးေလ့လာသူေတြက ကမၻာ့ကုလသမဂၢ လံုျခံဳေရးေကာင္စီဆိုတာကို intervention ဆိုင္ရာ အဆိုးျမင္၀ါဒီေတြနဲ႕ အေကာင္းျမင္၀ါဒီေတြ အျပိဳင္အဆိုင္ကစားကြင္း အေနနဲ႕ သံုးသပ္ေဖာ္ျပၾကပါတယ္။ Intervention optimism (၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ျခင္းဆိုင္ရာ အေကာင္းျမင္၀ါဒ) ဆိုတာက failed states ေတြကို ႏိုင္ငံတကာက ၀င္ေရာက္ကူညီျပီး ႏိုင္ငံေတာ္သစ္ထူေထာင္ေပးႏိုင္မယ္ လို႕ ယူဆထင္ျမင္ခ်က္ျဖစ္ပါတယ္။ Intervention pessimism (၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ျခင္း ဆိုင္ရာ အဆိုးျမင္၀ါဒ) ဆိုတာကေတာ့ humanitarian crisis ေတြကို ႏိုင္ငံတကာက consent မေပးရင္ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ ထိန္းသိမ္းခြင့္ မရွိဘူးဆိုတဲ့ အယူအဆပါ။

ဒီလို အယူအဆကြဲျပားမွဳေတြ ေၾကာင့္ စစ္ေအးတိုက္ပြဲလြန္ကာလမွာ humanitarian intervention နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ယူအင္ရဲ႕ failures ေတြ အၾကိမ္ၾကိမ္ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ျခင္းဆိုင္ရာ အဆိုးျမင္၀ါဒေၾကာင့္ ရ၀မ္ဒါမွာ ရက္ေပါင္း၁၀၀ ေက်ာ္အတြင္း လူရွစ္သိန္းေသေၾကပ်က္စီးမွဳကို ႏိုင္ငံတကာက ထိုင္ၾကည့္ေနခဲ့ၾကရပါတယ္။ ျဖစ္ပြားခ်ိန္မွာ UN Peacekeeping force ျဖစ္တဲ့ အင္အားႏွစ္ေထာင့္ငါးရာရွိ United Nations Assistance Mission for Rwanda (UNAMIR) က အစိုးရနဲ႕ အတိုက္အခံေတြအၾကားက အပစ္အခတ္ရပ္စဲေရးကို ေစာင့္ၾကည့္ဖို႕ဆိုတဲ့ တာ၀န္နဲ႕ ရ၀မ္ဒါႏိုင္ငံတြင္းမွာ ေရာက္ရွိေနခ်ိန္ျဖစ္ပါတယ္။

ျပင္သစ္၊ အီတလီနဲ႕ ဘယ္လ္ဂ်ီယံတပ္ေတြကလဲ ပဋိပကၡမွာ ပိတ္မိေနတဲ့ ဥေရာပတိုက္သားေတြကို ကယ္တင္ဖို႕ ႏိုင္ငံတြင္းကို ၀င္သြားခဲ့ၾကပါတယ္။ အရပ္သားျပည္သူေတြကို ကာကြယ္ဖို႕ ရည္မွန္းခ်က္တာ၀န္ မရွိတဲ့အတြက္ ဒီတပ္ေတြအေနနဲ႕ ရ၀မ္ဒါျပည္သူေတြကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း မျပဳႏိုင္ခဲ့ၾကပါဘူး။ လူရွစ္သိန္းေက်ာ္ေသျပီးေနာက္ပိုင္းမွသာ ျပင္သစ္တပ္ေတြက ရ၀မ္ဒါအေနာက္ပိုင္းမွာ Humanitarian Protection Zone သတ္မွတ္ဖို႕ စစ္အင္အားသံုး ၾကိဳးပမ္းမွဳေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါက intervention pessimism ေၾကာင့္ ျဖစ္ခဲ့ရတဲ့ failure တခု ျဖစ္ပါတယ္။

intervention optimism ေၾကာင့္ ျဖစ္ခဲ့ရတဲ့ failure ေတြလဲ ရွိပါေသးတယ္။ ၁၉၉၃ ခုမွာ ဆိုမာလီးယားပဋိပကၡကို ၀င္ေရာက္ထိန္းသိမ္းဖို႕ ျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ UNOSOM II မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘာသာေရးအယူအဆ ပ႗ိပကၡေတြ၊ လူမ်ိဳးစုပ႗ိပကၡေတြနဲ႕ ျပည့္ႏွက္ေနျပီး၊ လက္နက္ကိုင္အင္အားစု အမ်ားအျပားရွိေနတဲ့ ဆိုမားလီးယားႏိုင္ငံမွာ နယ္ေျမေဒသ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားေတြဟာ စစ္ဘုရင္ေတြ (warlords) လက္ထဲမွာ က်ေရာက္ေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၉၉၁ ခုႏွစ္၊ ျပည္တြင္းစစ္နဲ႕ famine ဒဏ္ေတြေၾကာင့္ ဆိုမာလီးယား ျပည္သူလူထုဟာ ၾကီးစြာေသာ ဒုကၡေတြ၊ လူမွဳဆင္းရဲေတြကို ခံစားေနၾကရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ စစ္ဘုရင္ေတြက humanitarian aid ကို ကန္႕သတ္မွဳေတြ၊ တားဆီးမွဳေတြ ျပဳလုပ္တာေၾကာင့္ ယူအင္က ပါကစၥတန္ တပ္သား ငါးရာ အင္အားရွိတဲ့ Unite Nations Operations in Somalia (UNOSOM I) ကို peacekeeping တာ၀န္နဲ႕ ေစလႊတ္ခဲ့ပါတယ္။

သို႕ေပမယ့္ အေျခအေနကို ထိန္းသိမ္းႏိုင္ျခင္း မရွိတဲ့အတြက္ အေမရိကန္ဦးေဆာင္တဲ့ United Task Force (UNITAF) က အင္အားသံုးေသာင္း ခုနစ္ေထာင္ေက်ာ္နဲ႕ ၀င္ေရာက္ျပီး demilitarized zones around aid operations ဆိုတဲ့ ရည္မွန္းခ်က္တာ၀န္ေတြကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ခဲ့ရပါတယ္။ ၁၉၉၃ ေရာက္ေတာ့ လံုျခံဳေရးေကာင္စီ resolution အရ UNITAF က ရည္မွန္းခ်က္တာ၀န္ေတြကို (UNOSOM II) ကို လႊဲေျပာင္းေပးခဲ့ရပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ UNOSOM II ကေတာ့ ပိုမိုၾကီးေလးတဲ့ ရည္မွန္းခ်က္တာ၀န္နဲ႕ ဆိုမားလီးယားေျမေပၚကို ၀င္ေရာက္သြားခဲ့ပါတယ္။ ကြဲျပားျခားနားေနေသာ ဆိုမာလီ လက္နက္ကိုင္အင္အားစုမ်ားကို အင္အားသံုး လက္နက္ခ်ခိုင္း၍ ဆိုမာလီးယား ႏိုင္ငံေတာ္သစ္ တည္ေဆာက္ေရးတြင္ ကူညီအားျဖည့္ရန္ ျဖစ္ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ဆိုမားလီးယားစစ္ေျမေပၚက ယူအင္တပ္ေတြနဲ႕ အေျခအေနက လအနည္းငယ္ အတြင္းမွာတင္ အင္အားျပဳန္းတီးမွဳေတြ ျဖစ္သြားခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ဆံုး ၁၉၉၅ ခုႏွစ္မွာ ရည္မွန္းခ်က္တာ၀န္ မျပည့္မွီပဲ ဆုတ္ခြာခဲ့ရပါတယ္။ ကနဦး UNITAF က ျဖည့္ဆည္းထားတဲ့ demilitarized zones သတ္မွတ္ထားမွဳေတြကိုပါ ပ်က္ယြင္းေစခဲ့ပါတယ္။ ဒါက intervention optimism ေၾကာင့္ ျဖစ္ရတဲ့ failure တခုပါ။

ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာ အုပ္ခ်ဳပ္သူအစိုးရနဲ႕ ျပည္သူလူထုအၾကားမွာပဲ ပဋိပကၡေတြ ရွိေနခဲ့ရင္ intervention လုပ္တာနဲ႕ ထိေရာက္ေပမယ့္၊ နယ္ေျမေဒသ၊ လူမ်ိဳးစုအေပၚမွာ အေျခခံတဲ့ လက္နက္ကိုင္အင္အားစုေတြ ရွိေနရင္ေတာ့ international intervention လုပ္ရံုနဲ႕ မထိေရာက္ႏိုင္ပါဘူး။ လူမ်ိဳးစုေတြအၾကားမွာ Reconciliation process ကို ဆယ္စုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ၊ အခန္႕မသင့္ရင္ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ျပဳလုပ္ႏိုင္မွသာ ေရရွည္ခံျငိမ္းခ်မ္းေရးကို တည္ေဆာက္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအခ်က္ကို ဆိုမားလီးယားႏိုင္ငံက သက္ေသထူထားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ လူမ်ိဳးစုပ႗ိပကၡမ်ားရွိမွဳ၊ လက္နက္ကိုင္အင္အားစု အမ်ားအျပားရွိမွဳ စတဲ့ သြင္ျပင္လကၡဏာေတြရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေတြနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ယူအင္ရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြမွာ shadow of Somalia က ရိုက္ခတ္မွဳ ရွိေနတတ္ပါတယ္။ Humanitarian crisis ေတြ ျဖစ္ေပၚေနခ်ိန္ေတြမွာေတာင္ စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳ မပါ၀င္တဲ့ အျခားနည္းလမ္းေတြကိုပဲ အသံုးျပဳေလ့ရွိပါတယ္။

လံုျခံဳေရးေကာင္စီရဲ႕ Resolution ဆိုတာ ဒီလို ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္မွဳဆိုင္ရာ အေကာင္းျမင္၀ါဒ၊ အဆိုးျမင္၀ါဒ အားျပိဳင္မွဳေတြ၊ shadow of Somalia အက်ိဳးဆက္ေတြ၊ အင္အားၾကီးႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ဗြီအိုအာဏာအသံုးျပဳျပီး ပါ၀ါဂိမ္းကစားမွဳေတြ၊ အင္အားၾကီးႏိုင္ငံေတြရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားနဲ႕ သက္ဆိုင္တဲ့ ပထ၀ီႏိုင္ငံေရး အေျခအေန၊ အေၾကာင္းတရားေတြနဲ႕ ဆက္စပ္ေနတာေၾကာင့္ အားနည္းမွဳေတြ အမ်ားအျပား ရွိလာပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ဒီလိုအားနည္းခ်က္ေတြကို ေက်ာ္လႊားႏိုင္ဖို႕ The Right to Protect (R2P) ဆိုတဲ့ သေဘာတရားက ထပ္မံေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။

R2P ကို ေပၚထြက္လာေစခဲ့တဲ့ အဓိက တြန္းအားကေတာ့ ကိုဆိုဗို အေရးေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ကုိဆိုဗိုအေရးမွာ လံုျခံဳေရးေကာင္စီရဲ႕ အျမဲတမ္းအဖြဲ႕၀င္ႏိုင္ငံေတြက ဗြီတိုအာဏာကစားပြဲ ျပဳလုပ္ၾကတဲ့အတြက္ ယူအင္က ခြင့္ျပဳထားျခင္း မရွိတဲ့ unilateral intervention ေတြကို regional organizations ေတြနဲ႕ တႏိုင္ငံခ်င္းစီက ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီလိုအျဖစ္မ်ိဳးေတြကို ကာကြယ္ႏိုင္ဖို႕အတြက္ ေပၚထြက္လာခဲ့တဲ့ International Commission on Intervention and State Sovereignty (ICISS) က The Responsibility to Protect (R2P) ဆိုတဲ့ စာတမ္းကို ထုတ္ျပန္ျပီး၊ လူသားခ်င္းစာနာမွဳအရ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္မွဳေတြျပဳလုပ္ရန္ လိုအပ္တဲ့ သင့္ေလ်ာ္ေသာ အခ်ိန္ကာလတခုမွာ လံုျခံဳေရးေကာင္စီအေနနဲ႕ လုပ္သင့္တဲ့ အေရးယူေဆာင္ရြက္မွဳကို ျပဳလုပ္ဖုိ႕ ေႏွာင့္ေႏွးခဲ့ရင္ General Assembly in Emergency Special Sessions မွာ စဥ္းစားဖို႕နဲ႕ ေဒသဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းေတြက သင့္ေလ်ာ္တဲ့ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြ ကနဦးေဆာင္ရြက္ျပီးမွ ယူအင္လံုျခံဳေရးေကာင္စီရဲ႕ ခြင့္ျပဳခ်က္ရယူဖို႕ ဆိုတဲ့ alternative actions ေတြကို ထည့္သြင္းေဖာ္ျပထားခဲ့ပါတယ္။

R2P ရဲ႕ သေဘာတရားက The Use of Force နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ အေျခခံ စည္းမ်ဥ္းေတြကို သတ္မွတ္ေပးထားပါတယ္။ Just cause အေနနဲ႕ လူအမ်ားအျပား ေသေၾကပ်က္စီးမွဳႏွင့္ လူမ်ိဳးတုန္း သတ္ျဖတ္မွဳေတြကို ထည့္သြင္းထားပါတယ္။ Humanitarian intervention ရဲ႕ precautionary principles အေနနဲ႕လဲ မွန္ကန္ေသာ ရည္ရြယ္ခ်က္၊ ေနာက္ဆံုးနည္းလမ္း၊ အခ်ိဳးအစားညီမွ်ေသာ နည္းလမ္းနဲ႕ သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္ေသာ အလားအလာတို႕ကို ထည့္သြင္းထားျပီး၊ operational principles အေနနဲ႕ ရွင္းလင္းျပတ္သားေသာ ရည္မွန္းခ်က္တာ၀န္၊ rules of engagement နဲ႕ common military approach တို႕ကို ထည့္သြင္းေဖာ္ျပထားပါတယ္။

နိဂံုး

နိဂံုးခ်ဳပ္ေဖာ္ျပရရင္ ပဋိပကၡေတြကို ျငိမ္းခ်မ္းေသာ နည္းလမ္းမ်ား (peaceful means) နဲ႕ပဲ ေျဖရွင္းမယ္ဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚ၊ အယူအဆေတြကို ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတခုလံုးက လက္ခံျခင္း မရွိသမွ် ကာလပတ္လံုး စစ္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳ (The Use of Force) ဆိုတာကေတာ့ ရွိေနဦးမွာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ စစ္ပြဲတိုင္းဟာ ျငိမ္းခ်မ္းေရးကို မတည္ေဆာက္ႏိုင္ေပမယ့္ ေရရွည္ခံျငိမ္းခ်မ္းေရး (sustainable peace) ကို တည္ေဆာက္ရတဲ့ စစ္ပြဲေတြကလဲ မလြဲသာ မေရွာင္သာ ကမၻာေပၚမွာ ရွိေနဦးမွာ အေသအခ်ာပါပဲ။ စစ္အင္အားအျပိဳင္အဆိုင္တိုးခ်ဲ႕မွဳေတြ ရွိေနသမွ် ကာလပတ္လံုး တြက္ခ်က္တဲ့ strategic calculus ေတြ မွားယြင္းျပီး၊ pre-emptive self-defence မဟာဗ်ဴဟာနဲ႕ စစ္ေရးအင္အား အသံုးျပဳမွဳေတြကလဲ ျဖစ္လာႏိုင္ေခ် ရွိေနဦးမွာပါ။ ျပည္သူလူထုရဲ႕ အသက္အိုးအိမ္စည္းစိမ္ကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ေပးျခင္း မျပဳတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္အစိုးရေတြ ရွိေနသမွ် ကာလတေလွ်ာက္လံုးမွာလဲ စစ္ေရးအင္အား အသံုးျပဳမွဳ အလားအလာေတြ ရွိေနဦးမွာပါပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ဒီစစ္ေရးအင္အား အသံုးျပဳမွဳ (The Use of Force) ဟာ Just War Doctrine နဲ႕ Humanitarian Intervention သေဘာတရားေတြနဲ႕ ကိုက္ညီေနသမွ် ကာလပတ္လံုး ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြက္ အက်ိဳးေက်းဇူးျပဳေစမွာ ျဖစ္ျပီး၊ ဒီသေဘာတရားေတြကို ေက်ာ္လြန္သြားတဲ့ အေျခအေနကာလတခုမွာေတာ့ တတိယကမၻာစစ္ကို ဦးတည္ သြားေစမွာ ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။

ခင္မမမ်ိဳး (၂၁၊ ၃၊ ၂၀၁၁)

(စာေရးသူသည္ ယူေကႏိုင္ငံမွ စစ္မဟာဗ်ဴဟာေလ့လာေရးဆိုင္ရာ မဟာသိပၸံဘြဲ႕ ရရွိထားျပီး၊ စစ္ေရးႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ တိုက္ဖ်က္ႏွိမ္နင္းေရးဆိုင္ရာ သုေတသီ တဦး ျဖစ္ပါသည္)


ရည္ညႊန္းကိုးကား။

Dower, N(2009)”The Ethics of War and Peace”, Polity Press, Cambridge, UK

Coppieters, B & Fotion, N(2002)”Moral Constraints On War: Principles and Cases”, Lexington Books, Maryland, US.

Elshtain, J.B.(2003)”Just War Against Terror”, Basic Books, New York, US.

Evans, M. (2005)”Just War Theory: A Reappraisal”, Edinburgh University Press, Edinburgh, UK.

Guthrie, C & Quinlan, M(2007)”Just War”, Bloomsbury Publishing, London, UK.

ICISS. The Responsibility to Protect. Supplementary Volume to the Report of the ICISS. Ottawa: International Devlopment Research Centre, 2001.

Johnson, J.T(1981)”Just War Tradition and the Restraint of War”, Princeton University Press, Princeton, US.

Tanca, Antonio. Foreign Armed Intervention in Internal Conflict. Dordrecht: Martinus Nijhoff Publishers, 1993

United Nations. "United Nations Charter." United Nations. 25 November 2008 .

Weiss, Thomas G. Humanitarian Intervention. Cambridge: Polity Press, 2007.