Charles Tilly's Framework ႏွင့္ လူထုတိုက္ပြဲ

လူထုတိုက္ပြဲ (သို႕မဟုတ္) လူထုေတာ္လွန္ေရးေတြကို ေလ့လာသံုးသပ္တဲ့အခါမွာ အခ်က္သံုးခ်က္ကို အာရံုစိုက္ေလ့လာေလ့ ရွိၾကပါတယ္။ ပထမအခ်က္က လူထုတိုက္ပြဲ ေပၚထြက္လာရတဲ့ အေျခခံ အေၾကာင္းရင္းေတြျဖစ္တဲ့ ျပႆနာအရင္းခံ၊ အတိုက္အခံအင္အား၊ ျပႆနာအရင္းခံအေပၚမွာ အတိုက္အခံမ်ားရဲ႕ ရွဳျမင္သံုးသပ္မွဳ၊ တိုက္ပြဲ ဆင္ႏႊဲပံု နည္းလမ္း စတာေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယ အခ်က္က ေတာ္လွန္ေရးသေႏၶတည္လာတဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္း အတြင္းက ျဖစ္ေပၚေျပာင္းလဲ တိုးတက္မွဳေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ တတိယအခ်က္ကေတာ့ လူတဦးတေယာက္ (သို႕မဟုတ္) လူအုပ္စုေတြဟာ အာဏာပိုင္ေတြကို ေတာ္လွန္ဖို႕ ဘယ္လိုစုေ၀းေပါင္းစည္းလာျပီး အဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ လွဳပ္ရွားမွဳေတြကေန လူထုတိုက္ပြဲၾကီးေပၚထြက္လာလဲ ဆိုတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အခုဒီေဆာင္းပါးမွာ ဒီလို လူအုပ္စုေတြ စုစည္းလာမွဳကေန လူထုတိုက္ပြဲၾကီးေတြ ျဖစ္လာတာနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး Charles Tilly's Framework ကို အသံုးျပဳ တင္ျပပါမယ္။



Charles Tilly's Framework မွာ အပိုင္း (၅) ပိုင္း ပါ၀င္ပါတယ္။

(၁) အက်ိဳးစီးပြား (interests)

လူအမ်ား စုေပါင္းျပီး အာဏာပိုင္ေတြကို ေတာ္လွန္ၾကတဲ့အခါမွာ ေတာ္လွန္ေရးအင္အားစုေတြရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားက ဘာေတြလဲဆိုတာကို ေသခ်ာေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီလိုေဖာ္ထုတ္ႏိုင္မွသာ ဘံုအက်ိဳးစီးပြားကို ရွာေဖြျပီး ဘံုရည္မွန္းခ်က္၊ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို ခ်မွတ္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုရွာေဖြေဖာ္ထုတ္တဲ့အခါမွာ ေရတိုအက်ိဳးစီးပြားနဲ႕ ေရရွည္အက်ိဳးစီးပြား ႏွစ္မ်ိဳးစလံုးကို ေလ့လာဖို႕ လိုပါတယ္။ တခ်ိန္တည္းမွာပဲ အုပ္စုလိုက္အက်ိဳးစီးပြားနဲ႕ ေခါင္းေဆာင္ေတြရဲ႕ တဦးခ်င္း အက်ိဳးစီးပြားေတြကို ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ျပီး အုပ္စုလိုက္ အားျပိဳင္မွဳေတြ ျဖစ္ပြားရတဲ့ အေျခခံ အေၾကာင္းရင္းမ်ားနဲ႕ ကိုယ္က်ိဳးရွာမွဳမ်ားကို ေလ့လာဖို႕ လိုပါတယ္။ သို႕မွသာ ကြဲျပားျခားနားတဲ့ တဦးခ်င္း အက်ိဳးစီးပြား၊ အုပ္စုလိုက္ အက်ိဳးစီးပြား၊ ေတာ္လွန္ေရး အက်ိဳးစီးပြား၊ တိုင္းျပည္ရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားေတြအၾကားမွာ ဘံုအက်ိဳးစီးပြားကို ရွာေဖြႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႕ ဘံုအက်ိဳးစီးပြားကို ရွာေဖြေတြ႕ရွိလာတဲ့ အုပ္စုေတြ၊ လူပုဂၢိဳလ္ေတြအၾကားမွာ စုစည္းမွဳ ရွိလာတဲ့အခါ ေတာ္လွန္ေရး အဖြဲ႕အစည္းေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။

(၂) ေတာ္လွန္ေရးအဖြဲ႕အစည္း (Revolutionary Organization)

ေတာ္လွန္ေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြကို ေလ့လာသံုးသပ္တဲ့အခါမွာ အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ေရခ်ိန္ (degree of organization) ကို ကနဦးသံုးသပ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ အဖြဲ႕အစည္းဟာ စုစည္းညီညြတ္မွဳမရွိပဲ တစစီျပိဳကြဲေနတဲ့ အဖြဲ႕အစည္းလား၊ စနစ္တက် ညီညြတ္စြာ ဖြဲ႕စည္းထားတဲ့ အဖြဲ႕အစည္းလား ဆိုတာေပၚ မူတည္ျပီး ေတာ္လွန္ေရးအေပၚမွာ အက်ိဳးသက္ေရာက္ႏိုင္မွဳနဲ႕ ထိေရာက္ႏိုင္မွဳေတြက ကြဲျပားျခားနားပါတယ္။ အဖြဲ႕အစည္းေတြ ဖြဲ႕စည္းၾကရာမွာ common identity ေပၚ မူတည္ျပီး အဖြဲ႕အစည္း (ဥပမာ- ေက်ာင္းသားအဖြဲ႕အစည္း၊ အမ်ိဳးသမီးအဖြဲ႕အစည္း၊ ႏိုင္ငံေရး၀ါဒေပၚ အေျခခံျပီး ဖြဲ႕စည္းထားတဲ့ အဖြဲ႕အစည္း) ဖြဲ႕စည္းေလ့ရွိၾကပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ အဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ ေရခ်ိန္ကို ေလ့လာတဲ့အခါမွာ catness လို႕ေခၚတဲ့ degree of common identity ကို ေလ့လာဖို႕ လိုပါတယ္။ ဒါတြင္မကပဲ အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းက လူပုဂၢိဳလ္ေတြအခ်င္းခ်င္းရဲ႕ ခ်ိတ္ဆက္မွဳနဲ႕ ဆက္ႏြယ္မွဳ သ႑ာန္ေတြကိုလဲ ေလ့လာဖို႕ လိုပါေသးတယ္။ အဖြဲ႕၀င္ေတြအၾကားမွာ ရဲေဘာ္ရဲဘက္စိတ္ တည္ေဆာက္ထားႏိုင္ရင္ ေတာ္လွန္ေရးအတြက္ ပိုျပီးအက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳ မ်ားပါတယ္။ ဒါကိုေတာ့ netness (degree of internal networking) ကို ပညာရွင္မ်ားက သတ္မွတ္ေခၚဆိုပါတယ္။ catness နဲ႕ netness ေပၚမွာ မူတည္ျပီး အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ လွဳပ္ရွားမွဳေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ေရခ်ိန္ျမင့္တဲ့ အဖြဲ႕အစည္းေတြက လွဳပ္ရွားမွဳအားေကာင္းျပီး၊ ေရခ်ိန္နိမ့္တဲ့ အဖြဲ႕အစည္းေတြက လွဳပ္ရွားမွဳအားေလ်ာ့ေနတတ္ပါတယ္။


(၃) လွဳပ္ရွားမွဳ (Mobilization)

အုပ္စုဖြဲ႕လွဳပ္ရွားမွဳမွာ ပံုစံသံုးမ်ိဳးရွိပါတယ္။ ပထမတမ်ိဳးက ခုခံကာကြယ္ေရး လွဳပ္ရွားမွဳ (defensive mobilization) ျဖစ္ပါတယ္။ ျပင္ပက တိုက္ခိုက္မွဳ (သို႕မဟုတ္) အာဏာရွင္ေတြရဲ႕ မတရားဖိႏွိပ္ေစာ္ကားလာမွဳ (threats) ေတြကို ခုခံကာကြယ္ဖို႕ လူအမ်ားစုစည္းလာျပီး၊ ေခါင္းေဆာင္ေတြ ေပၚထြက္လာတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုအုပ္စုဖြဲ႕လွဳပ္ရွားမွဳကို bottom-up approach လို႕ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။ လွဳပ္ရွားမွဳက ကနဦးစတင္ျပီးမွ ေခါင္းေဆာင္က လွဳပ္ရွားမွဳကေန ေပၚထြက္လာတာမ်ိဳးပါ။

ဒုတိယတမ်ိဳးက တိုက္ခိုက္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳ (offensive mobilization) ျဖစ္ပါတယ္။ ေတာ္လွန္ေရးအတြက္ အခြင့္အလမ္းေတြကို ေခါင္းေဆာင္ေတြက ရွာေဖြျပီး ေတာ္လွန္ေရးဆင္ႏႊဲတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ပမာဆိုရရင္ ျမန္မာျပည္ရဲ႕ လြတ္လပ္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳတုန္းက အဂၤလိပ္အခက္၊ ဗမာ့အခ်က္လို႕ ေၾကြးေၾကာ္ျပီး နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႕က်င္ေရးကို အရွိန္ျမွင့္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါဟာ တိုက္ခိုက္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳ ဥပမာတခုပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုလွဳပ္ရွားမွဳေတြကို top-down approach လို႕ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။ ေခါင္းေဆာင္ေတြက ဦးေဆာင္ျပီး လွဳပ္ရွားမွဳကို ေခၚေဆာင္ရတာ ျဖစ္ပါတယ္။

တတိယတမ်ိဳးကေတာ့ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ေရး လွဳပ္ရွားမွဳ (preparatory mobilization) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါကေတာ့ အာဏာပိုင္တို႕ရဲ႕ အေျခအေနကို ေစာင့္ၾကည့္အကဲခတ္ျပီး ရလာမယ့္ ေတာ္လွန္ေရး အခြင့္အလမ္းေတြကို အမိအရ ဆုပ္ကိုင္အသံုးျပဳႏိုင္ဖို႕ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ထားရတဲ့ လွဳပ္ရွားမွဳျဖစ္ပါတယ္။ ေျမေအာက္ယူဂ်ီ ကြန္ယက္တည္ေဆာက္ေရး လွဳပ္ရွားမွဳ၊ တပ္ေပါင္းစု ေဖာ္ေဆာင္ေရး လွဳပ္ရွားမွဳေတြဟာ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ေရး လွဳပ္ရွားမွဳေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။




(၄) ေတာ္လွန္ေရးအခြင့္အလမ္း (opportunity)

ေတာ္လွန္ေရးအခြင့္အလမ္း ေပၚထြက္မွဳဟာ ေတာ္လွန္ေရးအင္အားစုမ်ားနဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္အၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳေတြေပၚမွာ အမ်ားၾကီး မူတည္ပါတယ္။ အုပ္စုေတြအၾကားမွာ ဘံုအက်ိဳးစီးပြားေတြ ရွာေဖြေတြ႕ရွိလာျပီး ေတာ္လွန္ေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြ ေပၚထြက္လာတဲ့အခါ၊ ေတာ္လွန္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳေတြ စတင္လာတဲ့အခါ ႏိုင္ငံေတာ္မွာ ေရြးခ်ယ္စရာ နည္းလမ္းေလးခုရွိပါတယ္။ ဖိႏွိပ္မွဳ၊ အတိုင္းအတာ တခုအထိ လိုက္ေလ်ာဆက္ဆံမွဳ၊ ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးမွဳနဲ႕ ႏွိမ္နင္းမွဳေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

အစိုးရ အမ်ားစုကေတာ့ ေတာ္လွန္ေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြ ေပၚထြက္လာမွဳေတြကို ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာမွဳ လိုက္ေလ်ာဆက္ဆံမွဳနဲ႕ ဖိႏွိပ္မွဳေတြလုပ္ေလ့ရွိျပီး၊ လွဳပ္ရွားမွဳျဖစ္လာတဲ့ အခါက်မွ ႏွိမ္နင္းမွဳေတြ လုပ္ေလ့ရွိပါတယ္။ ဒီလို ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ တုန္႕ျပန္မွဳေတြေပၚမွာ မူတည္ျပီး ေတာ္လွန္ေရးအခြင့္ေကာင္းေတြ ေပၚထြက္လာတတ္တာေၾကာင့္ အခြင့္ေကာင္းေတြကို အခ်ိန္အခါနဲ႕အညီ မိမိရရ ဆုပ္ကိုင္ အသံုးျပဳတတ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ေတာ္လွန္ေရး အခြင့္အလမ္းေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ထည့္သြင္းစဥ္းစားဖို႕ လိုအပ္ခ်က္တခုကေတာ့ အခြင့္အလမ္းကို အသံုးျပဳျခင္းေၾကာင့္ ရလာမယ့္ အက်ိဳးေက်းဇူးေတြနဲ႕ ဆံုးရွံဳးမွဳေတြကို ခ်ိန္ဆႏိုင္မွဳပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေတာ္လွန္ေရးအင္အားစုေခါင္းေဆာင္ေတြဟာ မိုက္ရူးရဲ ထင္ရာစိုင္း လုပ္ေနသူေတြ မျဖစ္ရပါဘူး။ အခ်ိန္အခါ၊ အေျခအေနကို ရွဳျမင္သံုးသပ္ျပီး လူထုေရခ်ိန္၊ ေတာ္လွန္ေရးေရခ်ိန္၊ အဖြဲ႕အစည္းေရခ်ိန္ကို ဆန္းစစ္ႏိုင္သူမ်ား ျဖစ္ရပါမယ္။

(၅) လူထုေတာ္လွန္ေရး (သို႕မဟုတ္) လူထုတိုက္ပြဲ

လူထုတိုက္ပြဲဆိုတာ လမ္းေပၚထြက္ျပီး လူအမ်ားစုေ၀းၾက၊ တရားေဟာၾကတာကိုတင္ ဆိုလိုတာ မဟုတ္ပါဘူး။ လူထုတိုက္ပြဲမွာ ရည္မွန္းခ်က္ပန္းတိုင္ ရွိရပါမယ္။ လူအမ်ားစုေ၀းျပီး တိုက္ပြဲတခုကို ေဖာ္ေဆာင္တာမွာ တိုက္ပြဲရဲ႕ ဗဟိုခ်က္မ ရွိရပါမယ္။ ဒီတိုက္ပြဲဟာ ဘာကို ဦးတည္တိုက္တာလဲ၊ တိုက္ပြဲရဲ႕ ေအာင္ျမင္မွဳရလဒ္က ဘာလဲဆိုတာ သိဖို႕ လိုပါတယ္။ အစိုးရ ျပဳတ္က်ေရးလား၊ အစိုးရကို အင္အားျပျပီး ေဆြးေႏြးညွိႏွိဳင္းလာေအာင္ ျပဳလုပ္ေရးလား၊ အစိုးရကို ျဖဳတ္ခ်ျပီး အစိုးရသစ္တခုနဲ႕ အစားထိုးေရးလားဆိုတာ ရွင္းလင္းဖို႕ လိုပါတယ္။ ဒီလို တိက်တဲ့ ရည္မွန္းခ်က္ပန္းတိုင္ မရွိရင္ တိုက္ပြဲမရွိတာက ပိုေကာင္းပါတယ္။

နိဂံုး

လူထုတိုက္ပြဲဆင္ႏႊဲဖို႕အတြက္ ေတာ္လွန္ေရးအင္အားစုေတြ စုစည္းလာမွဳ၊ ေတာ္လွန္ေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား ေပၚထြက္လာမွဳ၊ လွဳပ္ရွားမွဳမ်ား စတင္လာမွဳေတြကို ေလ့လာသံုးသပ္ၾကရာမွာ သုေတသန ပညာရွင္ အမ်ားအျပားက Charles Tilly's Framework ကို အသံုးျပဳေလ့ရွိၾကပါတယ္။ လူထုတိုက္ပြဲမဟာဗ်ဴဟာ ေရးဆြဲအေကာင္အထည္ေဖာ္မွဳေတြမွာလဲ Charles Tilly's Framework ကို အသံုးျပဳျပီး လိုအပ္မယ့္ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြ၊ ေတာ္လွန္ေရး အခြင့္အလမ္းေတြကို ေဖာ္ထုတ္ျဖည့္ဆည္း ႏိုင္တဲ့အတြက္ ကမၻာတ၀ွမ္းက ေတာ္လွန္ေရးမ်ားမွာ အသံုးျပဳေနၾကပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။

ခင္မမမ်ိဳး (၁၇၊ ၁၂၊ ၂၀၁၀)

ရည္ညႊန္းကိုးကား

Cohan, A. S. (1975) Theories of Revolutions: An Introduction, New York, John Wiley and Sons
Olson, M. (1965) The Logic of Collective action, Cambridge, Harvard University Press
Tilly, C. (1978) From mobilization to Revolution, New York, McGraw Hill