People Power Revolution Handbook No.2 by Free Burma Federation
ေရြးေကာက္ပြဲဆန္႕က်င္ေရး အတြက္ ျဖန္႕ေ၀ရန္ လက္ကမ္းစာေစာင္ (ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရး အက်ဥ္းသား သမဂၢ)
Tuesday, September 28, 2010
1.jpg)
.jpg)
ၾကယ္နီတပြင့္ (၀တၳဳတို)
Sunday, September 26, 2010
(၁)
အခ်ိန္ကား- (၂၀၀၇)ခုႏွစ္၊ စက္တင္ဘာလ (၂၆) ရက္။
ေနရာကား- ရန္ကုန္ျမိဳ႕၊ ဆင္ေျခဖံုး ရပ္ကြက္တေနရာ။
'ေျမးေလးကလဲ ေနာက္က်လိုက္တာကြယ္။ ဘာမ်ား ျဖစ္ေနသလဲ မသိဘူး'
ေမွာင္ရိပ္က သန္းေနေပမယ့္ လက္က်န္ ဖေယာင္းတိုင္တိုေလးကို မီးမညွိရဲ။ ေျမးေလးျပန္လာျပီးမွ ထမင္းလက္ဆံုစားၾကရမွာမို႕ ဖေယာင္းတိုင္တိုေလးကို မီးညွိလို႕ မျဖစ္ႏိုင္။ ေျမးအဖြားႏွစ္ေယာက္ထဲ ရွိေနတဲ့ဘ၀မွာ ေျမးေလးမ်က္ႏွာေလးကို တစိမ့္စိမ့္ၾကည့္ျပီးမွ ထမင္းစားလို႕ ျမိန္ခဲ့ရတဲ့ အခ်ိန္ကာလေတြက ၾကာခဲ့ပါပေကာလား။
'ဒီကေလးႏွယ္ေနာ္။ ဒုကၡပါပဲ'
က်ိဳးတို႕က်ဲတဲ ၾကမ္းျပင္ေလးေပၚမွာ ခင္းထားတဲ့ ဖ်ာစုတ္ေလးေပၚမွာ လွဲခ်ရင္း ေျမးေလးအလာကို ေစာင့္ေမွ်ာ္ေနမိသည္။ အသက္ရွစ္ဆယ္အရြယ္ ဇရာက ဖိစီးလာတာေၾကာင့္လား မသိ။ စိတ္က နည္းနည္း ပန္းလိုက္တာနဲ႕ လူက ေမာျပီး ႏံုးခ်ိေနတတ္သည္။ ျမိဳ႕ထဲမွာ ေစ်းသြားေရာင္းေသာ ပ်ံက်ေစ်းသည္ ေျမးေလး ျပန္လာမွသာ ညေနစာဟင္းေလးမ်ား ပါလာတာမို႕ ေန႕လည္စာ မစားထားရသည့္ ၀မ္းဗိုက္ထဲက တၾကဳတ္ၾကဳတ္ျမည္ေနျပန္သည္။
အျပင္က အေမွာင္ထုက တစတစ ၾကီးစိုးလို႕ လာေနသည္။ ေျမးေလး အရိပ္အေယာင္ကား ေပၚမလာေသး။ စိတ္ပူပန္ရလြန္း၍ ရင္ဘတ္ထဲက ေအာင့္သလို ျဖစ္လာသည္။ ေအာင့္ေနေသာ ရင္ဘတ္ေလးကို ဖိရင္း ေမတၱာသုတ္ကို ရြတ္ဆိုပြားမ်ားေနမိသည္။ အခုတေလာ ေျမးေလးျပန္ေျပာေနတာေတာ့ ၾကားရသည္။ ျမန္မာျပည္ျငိမ္းခ်မ္းေရးအတြက္ သံဃာေတာ္မ်ားက စီတန္းလွည့္လည္ျပီး ေမတၱာပို႕ ဆုေတာင္းေပးေနၾကသည္တဲ့။
'အဖြား၊ သားျပန္လာျပီ'
ရုတ္တရက္ ေျမးေလးရဲ႕အသံကို ၾကားလိုက္ရေတာ့ ၀မ္းသာသြားမိသည္။ ဒါေပမယ့္ ေျမးေလးအသံက ခါတိုင္းလို မဟုတ္။ ေမာပန္းေနသည္။ တိမ္၀င္ေနသည္။ တခုခုမ်ား ျဖစ္ေနေလေရာ့သလား။
'ဖိုးသားေလးေရ၊ အဖြားဒီမွာ'
အေမွာင္ထဲမွာမို႕ ေျမးေလးကို အသံျပဳရသည္။ ေျမးေလးက အဖြားနားသို႕ တေရြ႕ေရြ႕ ေလွ်ာက္လာသည္။
'အဖြား၊ သားေခါင္းကို အရိုက္ခံရတယ္'
'ေဟ'
လွဲေနရာမွ ကပ်ာကယာ ထထိုင္မိသည္။ နံရံေပၚမွ မီးျခစ္ေလးကို ယူျပီး၊ ဖေယာင္းတိုင္တိုေလးကို အျမန္ထြန္းလိုက္မိသည္။ ေျမးေလးက ဟန္မေဆာင္ႏိုင္ေတာ့ပဲ ဖ်ာေပၚမွာ လွဲခ်လိုက္သည္။
'ဒီေန႕ ဆင္မင္းေစ်းဘက္မွာ စစ္သားေတြနဲ႕ ၾကံ့ဖြတ္ေကာင္ေတြက လူေတြကို ေသနတ္ေတြနဲ႕ပစ္၊ တုတ္ေတြနဲ႕ ရိုက္ၾကတယ္ အဖြား'
'ဘယ္လိုျဖစ္ရတာလဲ ေျမးေလးရယ္'
'သားက ေစ်းေရာင္းေနတာပါ။ ဆႏၵျပစစ္ေၾကာင္း ေရာက္လာေတာ့ သားလဲ တျခားလူေတြလိုပဲ အားေပးတာေပါ့။ အဲဒီမွာ စစ္သားေတြနဲ႕ ၾကံ့ဖြတ္ေကာင္ေတြက ေရွ႕ေနာက္ညွပ္ျပီး လူမွန္သမွ်ကို ဆီးရိုက္ျပီးတာ။ ထြက္ေျပးတဲ့လူေတြကိုလဲ ေသနတ္နဲ႕ ပစ္တယ္။ သားေတာင္ အေျပးေကာင္းလို႕ လြတ္လာတာ'
'ဖက္ဆစ္ေတြ၊ ေၾကးစားစစ္သားေတြ။ ျပည္သူကို ဒုကၡေပးျပန္ျပီ'
အဖြားႏွဳတ္က နာၾကည္းစြာ ပြင့္အန္လိုက္ေသာ စကားလံုးမ်ား ထြက္ေပၚလာသည္။
'ေခါင္းအရမ္းမူးတယ္ အဖြား'
' ျဖစ္မွျဖစ္ရေလ ေျမးေလးရယ္။ အဖြား ဆရာ၀န္ သြားပင့္ေပးမယ္ေနာ္'
ေျမးေလးက ေခါင္းကို ျဖည္းျဖည္းေလးခါသည္။
'ပိုက္ဆံမရွိဘူးအဖြား။ သားမွာ ပိုက္ဆံနည္းနည္းေလးပဲ က်န္တာ။ ဒီေန႕ည အဖြားစားဖို႕ ဘာမွ ပါမလာဘူး။ နံနက္က်မွ ဒီပိုက္ဆံေလးနဲ႕ မုန္႕ဟင္းခါးသြားစားေနာ္အဖြား'
ေျမးေလးက အိတ္ထဲမွ ပိုက္ဆံအႏြမ္းေလးမ်ားကို ထုတ္ျပီး အဖြားလက္ထဲ ထည့္ေပးသည္။
'အဖြားအတြက္ ဘာမွ စိတ္မပူနဲ႕ေနာ္။ ေျမးေလး အခုေခါင္းမူးေနတယ္မလား။ အိပ္လိုက္ေနာ္။ မနက္က်ရင္ ေကာင္းသြားမွာပါ'
ေျမးေလးရဲ႕ နဖူးေပၚက ဆံစေလးမ်ားကို သပ္ေပးရင္း အဖြားရဲ႕ မ်က္လံုးက မ်က္ရည္မ်ား စီးက်လာသည္။ ျမန္မာတမ်ိဳးသားလံုးဆီမွာ စစ္က်ိန္စာမ်ား သင့္ေနေလေလ်ာ့သလား။ ဒီအတိုင္းပဲ အဖြားေတြးမိသည္။ အဖြားရဲ႕ အေတြးစမ်ားကေတာ့ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္းေျခာက္ဆယ္ေက်ာ္ အခ်ိန္ကာလဆီသို႕။
(၂)
အခ်ိန္ကား- ၁၉၄၄ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလ။
ေနရာကား- ပဲခူးရိုးမ အေနာက္ျခမ္းေဒသ။
'သခင္သိန္းျမင့္ကို ဖက္ဆစ္ေတြ မိသြားျပီ။ သူနဲ႕ အတူ ေၾကညာစာတမ္းေတြပါ မိသြားတယ္'
'ဘာစာတမ္းလဲဗ်'
'ဖတပလအဖြဲ႕ခ်ဳပ္ၾကီးက ထုတ္ေ၀လိုက္တဲ့ နယ္ခ်ဲ႕ဖက္ဆစ္ဒျမ ဂ်ပန္လူရိုင္းမ်ားကို ေမာင္းထုတ္ၾက ဆိုတဲ့ ေၾကညာစာတမ္း အမွတ္ (၁)ပဲ'
'ဒါဆိုဘယ္လိုလုပ္ၾကမလဲ'
'က်ဳပ္တို႕ေတြ ကိုယ္ေယာင္ေဖ်ာက္ျပီး၊ အခုလုပ္ေနတဲ့ ေျပာက္က်ားအေျခခံေဒသေဖာ္ထုတ္ေရးနဲ႕ ေျပာက္က်ား တပ္ဖြဲ႕ဖြဲ႕စည္းေရးေတြကို အရွိန္ျမွင့္ လုပ္ၾကဖို႕ လိုတယ္။ စစ္တပ္ကို ဂ်ပန္ေတြက မ်က္စိေဒါက္ေထာက္ၾကည့္ေနတာ။ လွဳပ္ရွားဖို႕ ခက္တယ္။ က်ဳပ္တို႕ ကြန္ျမဴနစ္ပါတီက ဖက္ဆစ္ဆန္႕က်င္ေရး လုပ္ငန္းေတြကို ေျမေအာက္ေတာ္လွန္ေရး နည္းနာေတြနဲ႕သာ ၾကိဳမလုပ္ထားရင္ ဒီေတာ္လွန္ေရးၾကီးကို ဆင္ႏႊဲဖို႕ မလြယ္ဘူး။ ေက်းရြာေတြမွာ ေပးေနတဲ့ စစ္သင္တန္းေတြက တဆင့္ ေတာ္လွန္ေရးအင္အားေတြကို က်စ္က်စ္လ်စ္လ်စ္ စုေဆာင္းထားၾကဖို႕ လိုတယ္။ လံုျခံဳေရးလဲ ဂရုစိုက္'
အတြင္းခန္းမွာ ေဆြးေႏြးေနၾကတာ ဆိုေပမယ့္ ထရံတခ်ပ္သာ ျခားသည္မို႕ တဘက္ခန္းမွ ေျပာဆိုသံမ်ားကို ေအးမ တေယာက္ အတိုင္းသားၾကားေနရပါသည္။ အသက္ (၁၅) ႏွစ္အရြယ္၊ ေက်းေတာသူတေယာက္အေနနဲ႕ နားလည္သည္လဲရွိ၊ နားမလည္သည္လဲရွိ။ သို႕ေပမယ့္ ဖက္ဆစ္ကို ဆန္႕က်င္ရမည္ ဆိုသည့္ အသိတရားကေတာ့ ဘ၀ေပးအသိ ျဖစ္ေနခဲ့ျပီ။ ေက်းရြာသူ၊ ရြာသားမ်ားအေပၚတြင္ အႏိုင္က်င့္ဗိုလ္က်ေနေသာ ဖက္ဆစ္လူရမ္းကားမ်ားကို ျမင္ရေလတိုင္း ေအးမ ရင္ထဲတြင္ နင့္ေနေအာင္ ခံစားခဲ့ရသည္။
'သမီး။ အေဖ ခရီးထြက္စရာရွိတယ္။ အရာရာတိုင္းမွာ သတိရွိပါေစ။ အေဖနဲ႕ ဆက္သြယ္ခ်င္ရင္ ရြာဦးေက်ာင္းဆရာေတာ္ကို သြားေလွ်ာက္'
အေဖတခု၊ သမီးတခု ဘ၀ေပမယ့္ အေဖ့ခရီးကို ေအးမ မတားျဖစ္။ တတိုင္းျပည္လံုး ဖက္ဆစ္လက္ေအာက္က လြတ္ေျမာက္ဖို႕ အေရးမွာ မိသားစုအေရးအတြက္ အေဖ့ကို ေနာက္ဆံ မတင္းေစခ်င္ပါ။
'လိုအပ္ရင္ သမီးလဲ တိုက္ပြဲ၀င္မယ္ အေဖ။ သမီးအတြက္ အေဖစိတ္ခ်ပါ'
အေဖက ေအးမကို တခ်က္စိုက္ၾကည္႕ျပီး၊ ခ်ာကနဲလွည့္ကာ သူ႕ရဲေဘာ္မ်ားႏွင့္အတူ ထြက္ခြာသြားခဲ့သည္။ ဤသည္မွာ အေဖနဲ႕ ေနာက္ဆံုးဆံုေတြ႕ခဲ့ရတာမွန္း သူမၾကိဳမသိခဲ့ပါ။ ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးကာလမွာ သူမတို႕ နယ္ဘက္က ျဖတ္သြားေသာ ဂ်ပန္စစ္ေၾကာင္းကို တိုက္ခိုက္ရင္း ဂုဏ္ေရာင္ေျပာင္စြာ က်ဆံုးသြားခဲ့သည့္ သတင္းကိုသာ ေတာ္လွန္ေရးအျပီး ရြာကိုျပန္လာေသာ အေဖ့ရဲေဘာ္မ်ားထံမွ ၾကားခဲ့ရပါေတာ့သည္။
(၃)
အခ်ိန္ကား - (၁၉၅၆) ခုႏွစ္၊ မတ္လ။
ေနရာကား- ပဲခူးရိုးမ အေနာက္ျခမ္းေဒသ။
'ငါတို႕က ဒီတခါေတာ့ ပြဲျပီးျပီ ထင္တာကြ။ ကြန္ျမဴနစ္ပါတီကလဲ ၅၅လမ္းစဥ္ကို ခ်ထားျပီ။ ပမညတကလဲ ျငိမ္းခ်မ္းေရးေတာင္းဆိုေနျပီ။ ဖဆပလက ဘာထေၾကာင္တာလဲ'
ကိုသာဒင္ရဲ႕ စကားသံေၾကာင့္ ေအးမေခါင္းေထာင္သြားမိသည္။ ေအးမလဲ ဒီအေျဖကို ၾကားခ်င္ပါသည္။ ေအးမရဲ႕ ငယ္ခ်စ္ဦး ကိုခ်စ္ေဖက ဗမာျပည္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီ၀င္။ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးဆင္ႏႊဲဖို႕ ထြက္သြားျပီး ေနာက္ပိုင္းမွာ ရြာသို႕ တခါတရံသာ ျပန္ေရာက္လာတတ္သည္။ အခ်စ္ေရးထက္ စစ္ေရးကို အေလးပိုရမည့္ အခ်ိန္မို႕ အတူေနဖို႕ အေရးကို မေတြးျဖစ္ၾကေသး။ အသက္ေတြကသာ တစတစ ၾကီးလို႕လာေနသည္။
'အဲဒါေျပာတာေပါ့ကြ။ ျပည္တြင္းစစ္ရပ္စဲေရး၊ ျပည္တြင္းျငိမ္းခ်မ္းေရး ၅၅ လမ္းစဥ္ကို ေဖာ္ေဆာင္ေနတဲ့ ကြန္ျမဴနစ္ပါတီကိုက်ေတာ့ လက္နက္ကိုင္ပုန္ကန္ေနတဲ့ ေသာင္းက်န္းသူအဖြဲ႕လို႕ သမုတ္တယ္။ ျပည္တြင္းစစ္ရပ္စဲေရးကို ေတာင္းဆိုေနတဲ့ ပမညတကိုက်ေတာ့ ေျမေပၚကြန္ျမဴနစ္အဖြဲ႕လို႕ သမုတ္တယ္။ ဖဆပလကက်ေတာ့ တတိုင္းျပည္လံုးမွာ ေသာင္းက်န္းရမ္းကားခဲ့တဲ့ ခါးပိုက္ေဆာင္တပ္ေတြကို ပ်ဴေစာထီးဆိုျပီး အမည္ေျပာင္းဖြဲ႕တယ္။ တရား၀င္ လက္နက္ကိုင္ ရမ္းကားခြင့္ေတြ ေပးလိုက္တယ္။ ဒီႏွစ္ဦးမွာပဲ ေအာင္မာဃ စစ္ဆင္ေရးၾကီးကို စျပီး ဆင္ႏႊဲျပန္တယ္။ ျငိမ္းခ်မ္းေရးအသံကို စစ္သံနဲ႕ ဖံုးလႊမ္းပစ္လိုက္တာပဲ။ ဒါေတြကို ၾကည့္ရင္ ဖဆပလရဲ႕ သေဘာထားအမွန္ကို ေတြ႕ေနရျပီကြ။ ဖဆပလ လုပ္ေနတာ ျငိမ္းခ်မ္းေရးမဟုတ္ဘူး။ အတိုက္အခံ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြအားလံုးကို ေခါင္းမေထာင္ႏိုင္ေအာင္ ထိန္းခ်ဳပ္ျပီး သူတို႕ အာဏာတည္ျမဲေရးကို လုပ္ေနတာပဲ'
'ဒါေၾကာင့္လဲ လာမယ့္ ဧျပီလမွာက်င္းပမယ့္ ပါလီမန္ဒီမိုကေရစီ အေထြေထြေရြးေကာက္ပြဲၾကီးမွာ 'ဖဆပလၾကီး အႏွစ္ေလးဆယ္ အာဏာတည္ေစရမယ္' ဆိုတဲ့ ေၾကြးေၾကာ္သံကို ေၾကြးေၾကာ္ျပီး စည္းရံုးေနတာေပါ့။ ျပည္တြင္းစစ္ေဘး သင့္ေနၾကတဲ့ ျပည္သူေတြကိုမွ အားမနာပါးမနာကြာ။ အာဏာတည္ျမဲေရး ေၾကြးေၾကာ္ေနၾကတာ'
'ငါကေတာ့ ပမညတရဲ႕ ေၾကြးေၾကာ္သံကို ၾကိဳက္တယ္။ ျပည္တြင္းစစ္မုခ် ရပ္စဲရမယ္လို႕ ေၾကြးေၾကာ္ထားတာ။ ဒီအေျခအေနအတိုင္းဆိုရင္ လူထုက ပမညတကိုပဲ မဲေပးမွာပဲကြ။ ပမညတပဲ ႏိုင္လိမ့္မယ္'
'မထင္နဲ႕ကြ။ ဖဆပလက အာဏာရွိတဲ့ အစိုးရေလ။ သူတို႕အာဏာစက္ရယ္၊ ပ်ဴေစာထီးေတြရယ္ကို သံုးျပီး ဖဆပလကိုယ္စားလွယ္ အႏိုင္ရေရးကို ကလိန္ကက်စ္ လုပ္ၾကမွာပဲ'
'ဒါျဖင့္ စစ္တပ္ကေကာ ဘာလုပ္မယ္ထင္လဲ။ ၾကားေနမယ္လို႕ ေျပာေနတယ္ မဟုတ္လား'
'မထင္စမ္းပါနဲ႕ကြာ။ စစ္တပ္မွာက ဆိုရွယ္လစ္အႏြယ္၀င္ေတြ အမ်ားၾကီးပဲ။ ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတာကိုလဲ စစ္ေခါင္းေဆာင္ေတြက လက္ခံခ်င္ၾကတာမဟုတ္ဘူးလို႕ ၾကားတယ္။ သူပုန္နဲ႕ မေဆြးေႏြးဘူး ဆိုတာမ်ိဳးေပါ့ကြာ'
'တင့္လြင္ေရ။ မင္းကေတာ့ သတင္းစံုတယ္ကြာ။ တို႕ရြာမွာ မင္းလို လူတေယာက္ ရွိေနလို႕ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ မ်က္ေခ်မျပတ္ရတာ'
'က်ဳပ္တို႕ရြာက ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ မေ၀းပါဘူး။ မ်က္ႏွာျဖဴေကာင္ေတြကို ခ်ခဲ့တဲ့ လူေတြလဲရွိတာပဲ။ ေအးမအေဖတို႕လို ဖက္ဆစ္ကို အသက္ေပး ဆန္႕က်င္သူေတြလဲ ရွိတာပဲ။ ခ်စ္ေဖတို႕လို ကြန္ျမဴနစ္ေတြလဲ ရွိတာပဲ။ တင့္လြင္တို႕လို ျမိဳ႕ကို အေရာက္အေပါက္မ်ားတဲ့ လူေတြလဲ ရွိတာပဲ'
အေဖ့အေၾကာင္း၊ ခ်စ္သူအေၾကာင္းေတြ ေျပာၾကေတာ့ ေအးမ မ်က္ႏွာေလး ငယ္သြားရသည္။ ကြန္ျမဴနစ္ပါတီက ျငိမ္းခ်မ္းေရး လမ္းစဥ္ခ်မွတ္သည္ ၾကားရေတာ့ ေအးမမွာ ၀မ္းသာလိုက္သည္ျဖစ္ျခင္း။ အခုေတာ့ ျငိမ္းခ်မ္းေရးဆိုတာ တဘက္က လိုလားရံုနဲ႕ မျပီးပဲ အျခားတဘက္ကပါ လိုလားမွသာ ရႏိုင္သည့္ အရာ ဆိုတာကို ေအးမသေဘာေပါက္သြားပါျပီ။
'ခ်စ္ေဖဆိုလို႕ ဒီေကာင္ၾကီးကို သတိရလိုက္တာကြာ။ ခုဘယ္ေရာက္ေနလဲ မသိဘူး'
'ေအးမေျပာဖို႕လဲ ထားပါဦးကြာ။ ဒီတခါ လာရင္ေတာ့ တခါတည္းသာ လိုက္သြားေတာ့ ေအးမေရ။ ခု ေရြးေကာက္ပြဲမွာလဲ ဖဆပလပဲ ႏိုင္ခ်င္ႏိုင္သြားမွာ။ ဖဆပလသာ ႏိုင္သြားရင္ေတာ့ ျငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႕ ေ၀းျပီ။ နင္တို႕လဲ နီးေတာ့မွာ မဟုတ္ဘူး'
'ကိုေအးႏိုင္ၾကီးကလဲေတာ္။ ပါးစပ္ပုပ္ၾကီးနဲ႕ မေျပာပါနဲ႕။ ေအးမလဲ ဆံုးျဖတ္ထားျပီးပါျပီ။ ဒီတခါ သူလာရင္ေတာ့ တခါတည္းပဲ လိုက္သြားေတာ့မယ္'
ျငိမ္းခ်မ္းေရး မလိုလားတဲ့ ေၾကးစားစစ္သားေတြနဲ႕ တိုက္ပြဲ၀င္ရင္း က်ဆံုးသြားသည္မို႕ ကိုခ်စ္ေဖတေယာက္ ဘယ္ေတာ့မွ ျပန္လာေတာ့မည္ မဟုတ္သည္ကိုသာ ေအးမ ၾကိဳသိႏိုင္ခဲ့ပါလွ်င္။
(၄)
အခ်ိန္ကား- (၁၉၇၄) ခုႏွစ္၊ ဇြန္လ (၆) ရက္။
ေနရာကား- ရန္ကုန္ျမိဳ႕၊ ဆင္ေျခဖံုးရပ္ကြက္တေနရာ။
'ေအးမေရ။ ဒီေန႕ည ငါ့ကို မေမွ်ာ္နဲ႕။ ငါျပန္လာခ်င္မွ ျပန္လာမွာ'
'ဘာျဖစ္လို႕လဲ ကိုသာဒင္ရယ္။ မထိတ္သာ မလန္႕သာ ရွိလိုက္တာ'
အိမ္ေထာင္ဦးစီး လင္ေယာက်္ားျဖစ္သူက ေျပာလာတာမို႕ ေအးမ လန္႕သြားရသည္။ ငယ္ခ်စ္ဦးႏွင့္ လြဲခဲ့ရျပီး ေနာက္ပိုင္းမွာ ရြာမွ ကိုသာဒင္ႏွင့္ အိမ္ေထာင္က်ခဲ့သည္။ ကေလးေလး တေယာက္ရလာေတာ့ ကိုသာဒင္က သားေလးေရွ႕ေရးအတြက္ ရန္ကုန္ျမိဳ႕ၾကီးကို ေျပာင္းမည္ဆိုသည္။ ဒီလိုနဲ႕ ရန္ကုန္ေရာက္လာေတာ့ လက္လုပ္လက္စားဘ၀မွာ ရုန္းကန္လွဳပ္ရွားၾကရင္း ကိုသာဒင္က ဆင္မလိုက္သေဘၤာက်င္းမွာ အလုပ္ရသည္။ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ မ်က္ေခ်မျပတ္သူမို႕ အလုပ္သမားအၾကားတြင္ ကိုသာဒင္ရဲ႕ အမည္က ေရပန္းစားသည္။ ေအးမတို႕ရဲ႕ တဲအိမ္ေလးမွာ လာစုရင္း အလုပ္သမားအခြင့္အေရး ဆိုတာေတြကို ေျပာဆိုတတ္ၾကသည္။ အေသးစိတ္ကို နားမလည္ေပမယ့္ တေန႕တျခား က်ပ္တည္းဆင္းရဲေနတဲ့ လက္ေတြ႕ဘ၀မွာ ဆံုးရွံဳးေနတဲ့ အခြင့္အေရးတခ်ိဳ႕ ရွိေနတယ္ဆိုတာကိုေတာ့ ေအးမ နားလည္ေနမိပါသည္။ အခုတေလာ ကိုသာဒင္တို႕ ေျပာေနတဲ့ ျမစ္ငယ္မီးရထား စက္ေခါင္းျပင္စက္ရံုက အလုပ္သမားလွဳပ္ရွားမွဳ ဆိုတာေတြ၊ ေရနံေျမအလုပ္သမား လွဳပ္ရွားမွဳ ဆိုတာေတြမ်ား ရန္ကုန္ကို ကူးစက္လာေလ့ေရာ့သလား။
'ေတာ္ အိမ္မျပန္လာမွာ ဟိုကိစၥေတြနဲ႕မ်ား ဆက္စပ္ေနသလားဟင္'
လင္ေယာက်္ားျဖစ္သူအား မရဲတရဲႏွင့္ ေမးမိသည္။
'ဘယ္ကိစၥေတြလဲ ေအးမရ'
'ဟိုကိစၥေတြေလ။ ေတာ္တို႕ ေျပာေနတဲ့ အလုပ္သမားလွဳပ္ရွားမွဳ ဆိုတာေတြ'
'ဟုတ္တယ္ေအးမ။ မေန႕တုန္းက ရန္ကုန္က မီးရထားအလုပ္သမားေတြ အင္းစိန္ဘက္ကို ခ်ီတက္သြားၾကတယ္လို႕ သတင္းၾကားရတယ္။ တို႕သေဘၤာက်င္းထဲမွာ ဒါပဲ ေျပာေနၾကတာပဲ။ ဒီေန႕ေတာ့ တခုခုထူးမွာေသခ်ာတယ္။ သပိတ္ျဖစ္လာရင္ ငါလဲ ၀င္ပါမယ္။ အလုပ္သမားေတြ ဆံုးရွံဳးေနတဲ့ အခြင့္အေရးေတြအတြက္ တိုက္ပြဲ၀င္မယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီေန႕ည ငါအိမ္ျပန္လာခ်င္မွ လာမယ္လို႕ ေျပာတာ'
'ရပါတယ္ေတာ္။ အမ်ားအတြက္ အေရးပဲ။ ေအးမ အားေပးပါတယ္။ သားေရ။ ေမာင္ေအးခ်မ္း။ သားအေဖအလုပ္သြားေတာ့မယ္။ လာႏွုတ္ဆက္လိုက္ဦး'
ဘာလိုသေဘာေၾကာင့္ ဒီလိုေတြ လုပ္ျဖစ္ခဲ့တာမွန္း ေအးမ မသိပါ။ သို႕ေပမယ့္ အိမ္ထဲမွာ အိပ္ေနေသာ သားေလးကို နံနက္အေစာၾကီးႏွိဳးျပီး အေဖကို ႏွုတ္ဆက္ဖို႕ ေျပာျဖစ္ခဲ့တာေတာ့ ေသခ်ာသည္။
ကိုသာဒင္ထြက္သြားေတာ့ ေအးမလဲ တေန႕တာအတြက္ ျပင္ဆင္ရသည္။ ေတာရြာကတက္လာေပမယ့္ ျမိဳ႕ေရာက္ေတာ့လဲ ျမိဳ႕နဲ႕အညီ လွဳပ္ရွားရုန္းကန္ရျပီ။ ေယာက်္ားလုပ္စာ နဲ႕တင္ အိမ္အတြက္ မဖူလံုေတာ့။ ဒါေၾကာင့္ ေစ်းထဲသြားျပီး စက္ခ်ဳပ္ဆိုင္မ်ားမွ လက္ခ်ဳပ္ထည္မ်ားကို လိုက္ေကာက္ျပီး အိမ္မွာ တႏိုင္တပိုင္ အလုပ္လုပ္ရသည္။ ဒီေန႕ေတာ့ အင္းစိန္ေစ်းထဲက ယူလာေသာ ခ်ဳပ္ထည္မ်ားကို လက္စသပ္ျပီး ျပန္သြားပို႕ရမည္။
ေန႕လည္ပိုင္းတြင္ ေစ်းသို႕သြားမည္ဆိုျပီး ထြက္လာေသာ ေအးမတေယာက္မွာ ေစ်းသို႕မေရာက္။ အင္းစိန္လမ္းမၾကီးေပၚတြင္ လွ်ံက်ေနေသာ ေၾကြးေၾကာ္သံမ်ားက ေအးမစိတ္တို႕ကို ဆြဲညွိဳ႕ယူသြားသည္။
ဆန္လံုေလာက္စြာ ရရွိေရး - ဒို႕အေရး၊ ဒို႕အေရး
လုပ္ခြင္သက္သာေခ်ာင္ခ်ိေရး- ဒို႕အေရး၊ ဒို႕အေရး
ကုန္ေစ်းႏွဳန္းက်ဆင္းေရး - ဒို႕အေရး၊ ဒို႕အေရး
အလုပ္သမားေကာင္စီ- ဖ်က္သိမ္းေပး၊ ဖ်က္သိမ္းေပး
အလုပ္သမားထုၾကီး၏ ညီညီညာညာ ေတာင္းဆိုလိုက္ေသာ ေၾကြးေၾကာ္သံမ်ားက အင္းစိန္လမ္းမၾကီးေပၚတြင္ လွ်ံက်လို႕ေနသည္။
ေအးမေရာက္ေနေသာ ေနရာႏွင့္ အနီးဆံုးမွ စက္ရံုေရွ႕သို႕သြားၾကည့္လိုက္မိသည္။ သမိုင္းခ်ည္မွ်င္ႏွင့္ အထည္စက္ရံု။
စက္ရံုထဲမွ အလုပ္သမားမ်ားက ဂိတ္၀မွေနျပီး သပိတ္တရားမ်ားေဟာေနၾကသည္။ လူမ်ားကလဲ ၾကိတ္ၾကိတ္တိုး စည္ကားေနသည္။ အလုပ္သမားၾကီးတေယာက္ရဲ႕ အလုပ္လုပ္ရင္း ထမင္းငတ္ေနရေသာဘ၀မွာ ဆန္လံုေလာက္စြာရဖို႕ ေတာင္းဆိုေနရျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာေနတာကို ၾကားရေတာ့ မိသားစုအားလံုး ၀၀လင္လင္စားဖို႕ ဘယ္ေတာ့မွ အလံုအေလာက္ မရွိေနေသာ အိမ္မွ ထမင္းအိုးေလးကို သြားသတိရမိသည္။
ကုန္ေစ်းႏွုန္းက်ဆင္းေရးကို ေတာင္းဆိုေသာ အလုပ္သမားမ်ားရဲ႕ ေၾကြးေၾကာ္သံမ်ားကိုလဲ ႏွစ္ႏွစ္ျခိဳက္ျခိဳက္ ေထာက္ခံလိုက္မိသည္။ တေယာက္ျပီးတေယာက္ သပိတ္တရားတက္ေဟာသူမ်ားကို ၾကည့္ေနမိရင္း ကိုသာဒင္ကို သတိသြားရမိျပန္သည္။ ကိုသာဒင္လဲ ဆင္မလိုက္သေဘၤာက်င္းမွာ ဒီလိုပဲ တရားတက္ေဟာေနျပီလား မသိ။
'ဟဲ့။ ဟိုမွာ စစ္ကားေတြ လာေနၾကျပီေတာ့'
ျမိဳ႕ထဲဖက္က စစ္ကားေတြ တန္းစီ၀င္လာၾကတာမို႕ လူထုထဲ တေယာက္တေပါက္ ေျပာေနၾကသံေတြ ထြက္လာသည္။ ေရွ႕ဆံုးကားေပၚမွ စစ္သားမ်ားက ေၾကးစားစစ္သားမ်ားပီပီ ခံစားခ်က္မပါေသာ ေက်ာက္ရုပ္မ်က္ႏွာမ်ားျဖင့္ ကားေပၚမွ တဖြဲဖြဲ ဆင္းလာၾကသည္။ အသင့္အေနအထားနဲ႕ လွံစြပ္တပ္ေသနတ္မ်ားကို ကိုင္ျပီး ရင္ေဘာင္တန္း ရပ္ေနၾကေပမယ့္ လူထုၾကီးက ေနာက္ဆုတ္မသြား။ အလုပ္သမားေခါင္းေဆာင္ရဲ႕ သပိတ္တရားသံမ်ားကို ဆက္လက္နားစြင့္ေနၾကသည္။
ျပည္သူ လူထုၾကီးနဲ႕ အလုပ္သမားထုတို႕ တသားတည္း ျဖစ္သြားသည္။ အႏၱရာယ္အနံ႕ကို ရေနေပမယ့္ ေအးမတေယာက္ ဆက္ျပီး ရပ္ေနမိသည္။ လူအုပ္ၾကီးကလဲ တစထက္တစ ပုိျပီး မ်ားလာသည္။
မၾကာပါ။ လွိဳင္ရဲစခန္းထဲက ပုလိပ္ေတြ ထြက္လာျပီး ေအးမတို႕ လူအုပ္ၾကီးကို ဘယ္ညာ၀င္ရိုက္ေတာ့တာေၾကာင့္ အားလံုး၀ရုန္းသုန္းကားေတြ ျဖစ္ကုန္သည္။ ေသနတ္ႏွင့္ ပစ္သံမ်ားလဲ ၾကားရသည္။ သူမနားက လူအုပ္ၾကီးကေတာ့ ေဆာက္လက္စတိုက္က အုတ္နီခဲေတြေကာက္ျပီး စစ္သားေတြကို ျပန္ပစ္ၾကသည္။
ရုတ္ရုတ္သဲသဲၾကားမွာ ေျပးရင္းလႊားရင္း ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးကာလကို ေအးမ ျပန္သိရသြားမိသည္။ တကယ္ဆို ဒီေၾကးစားစစ္သားေတြဟာ ဖက္ဆစ္လူရမ္းကားေတြထက္ေတာင္ ပိုျပီး ယုတ္မာ မိုက္ရိုင္းေသးတာပဲ။ လက္နက္မဲ့ ျပည္သူလူထုၾကီးမ်ားကို ေသနတ္နဲ႕ ပစ္သတ္ၾကရတယ္လို႕။ ျမန္မာျပည္သူလူထုၾကီးဟာ လူမ်ိဳးျခားဖက္ဆစ္ေတြကိုေတာင္ ရရာလက္နက္စြဲျပီး ညီညီညြတ္ညြတ္နဲ႕ ေတာ္လွန္ခဲ့ၾကေသးတာပဲ။ ဘာျဖစ္လို႕မ်ား ကိုယ့္အမ်ိဳးသားထဲကေန အသားထဲက ေလာက္ထြက္သလို ေပၚလာတဲ့ ဖက္ဆစ္ေၾကးစားစစ္သားေတြကိုက်မွ တမ်ိဳးသားလံုး ညီညီညြတ္ညြတ္နဲ႕ ရရာလက္နက္စြဲျပီး မေတာ္လွန္ၾကရေသးတာလဲ။ ေျပးရင္းလႊားရင္း ေတြးေနမိသည္။
ကိုသာဒင္အတြက္လဲ စိတ္ပူမိသည္။ သေဘၤာက်င္းဘက္မွာေကာ ဘာေတြ ျဖစ္ေနျပီလဲ မသိ။ ကိုသာဒင္ အိမ္ျပန္လာတဲ့ေန႕က်ေတာ့မွပဲ အေၾကာင္းစံု ေမးရေပေတာ့မည္။
တည၊ ႏွစ္ည။
ကိုသာဒင့္ ျပန္အလာကို ေအးမေစာင့္ေမွ်ာ္ေနမိသည္။ သို႕ေပမယ့္ ကိုသာဒင္ကား ေပၚမလာခဲ့။ ကိုသာဒင့္ သူငယ္ခ်င္းတေယာက္သာ ေရာက္လာသည္။ ေအးမသိခ်င္ေသာ သေဘၤာက်င္းက အလုပ္သမားလွဳပ္ရွားမွဳအေၾကာင္းကိုလဲ သူကပဲ ေျပာျပခဲ့ပါသည္။
'မထင္ထားဘူး မေအးမရာ။ ဒီေလာက္ရက္စက္လိမ့္မယ္လို႕။ လက္နက္မဲ့ အလုပ္သမားေတြကို ကြန္မင္ဒိုတပ္ေတြနဲ႕ ၀င္စီးျပီး ပစ္သတ္ၾကတာ။ သေဘၤာက်င္းက လမ္းေတြေပၚမွာ ေသြးေတြ ေစြးေစြးနီေနတာပဲ။ ကိုသာဒင္ၾကီးက အလုပ္သမား ရဲေဘာ္ေကာင္း တေယာက္ပါဗ်ာ။ ဒီသပိတ္တိုက္ပြဲမွာ အသက္စြန္႕ျပီး ပါ၀င္သြားခဲ့တယ္'
ေအးမရဲ႕ မ်က္၀န္းမွ မ်က္ရည္တသြင္သြင္ စီးက်လာရံုမွတပါး ဘာမ်ား ေျပာႏိုင္ပါဦးမည္နည္း။
(၅)
အခ်ိန္ကား- ၁၉၈၈ခု၊ ေအာက္တိုဘာလ
ေနရာကား- ရန္ကုန္ျမိဳ႕ဆင္ေျခဖံုးရပ္ကြက္တေနရာ။
'အေမ။ ကၽြန္ေတာ္ ေတာခိုေတာ့မယ္'
စက္တင္ဘာလမွာ စစ္တပ္က အာဏာသိမ္းျပီး ရွစ္ေလးလံုးျပည္သူ႕အေရးေတာ္ပံုၾကီးကို ျဖိဳခြင္းျပီးကတည္းက သားဆီက ဒီလို စကားသံၾကားရေတာ့မယ္ဆိုတာ သူမသိေနခဲ့သည္။ သားနဲ႕ ေခၽြးမတို႕ တိုးတိုးၾကိတ္ၾကိတ္စကားေတြ ေျပာေနၾကတာကိုလဲ ရိပ္မိသည္။
ရွစ္ေလးလံုး အေရးေတာ္ပံုၾကီး ထြက္ေပၚလာခ်ိန္မွာ သားက လုပ္သားေကာလိပ္ တက္ေနဆဲ။ ရံုးတရံုးမွာ ေအာက္တန္းစာေရး ၀င္လုပ္ရင္း မိသားစုတာ၀န္ကို ထမ္းေနေပမယ့္ ပညာေရးကိုလဲ ဆက္ၾကိဳးစားေနသည့္ လုပ္သားေက်ာင္းသား။ သားရဲ႕ ပါရမီျဖည့္ဘက္ ဇနီးသည္ေလးကလဲ ေယာက်္ားျဖစ္သူရဲ႕ ပညာေရးကိုပါ အားေပးသည္။ စက္ခ်ဳပ္ရင္း မိသားစုရဲ႕ ၀န္ကို တဘက္တလမ္းကေန ၀ိုင္းထမ္းေပးခဲ့သည္။
အေရးေတာ္ပံုၾကီး ျဖစ္လာေတာ့ ယံုၾကည္ခ်က္တူ၊ ခံစားခ်က္တူၾကသည့္ ပြင့္တူရြက္တူမ်ားျဖစ္သည္မို႕ လင္မယားႏွစ္ေယာက္လံုး တက္တက္ၾကြၾကြ ပါ၀င္ခဲ့ၾကသည္။ လင္ေယာက်္ားျဖစ္သူက အေရးေတာ္ပံုက ေမြးဖြားေပးလိုက္သည့္ အလုပ္သမားသမဂၢ၊ ေက်ာင္းသားသမဂၢမ်ားမွာ ခ်ိတ္ဆက္လက္တြဲရင္း ေတာ္လွန္ေရးတာ၀န္ ထမ္းေဆာင္ေနခ်ိန္တြင္ ဇနီးသည္ကလဲ အိမ္ရဲ႕ စား၀တ္ေနေရး အေျခအေနကို တဘက္က ထိန္းေက်ာင္းရင္း အိမ္ရွင္မမ်ား သမဂၢ တခုတြင္ တက္တက္ၾကြၾကြ ပါ၀င္ခဲ့သည္။ အေရာင္အေသြးစံုျဖင့္ လူထုတိုက္ပြဲ အေထြေထြသပိတ္ၾကီးအတြင္းမွာ စီးေမ်ာလာခဲ့ေသာ သမဂၢမ်ားမွာလဲ အစံုအလင္။ လူထုတရပ္လံုး လက္တြဲျပီး ေသြးမုန္တိုင္းထဲမွာ စီးေမ်ာခဲ့ၾကသည္။ စနစ္ဆိုးကို တိုက္ဖ်က္ခဲ့ၾကသည္။
'သား၊ ဆံုးျဖတ္ျပီးျပီလား။ အေမက လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးဆိုတဲ့ ခရီးၾကမ္းကို မျဖတ္ခဲ့ဖူးေပမယ့္ ျဖတ္သန္းခဲ့သူေတြရဲ႕ အနီးဆံုးမွာ ရွိေနခဲ့ဖူးတယ္။ ပင္ပန္းမယ္၊ ဆင္းရဲမယ္။ လိုအပ္ရင္ အသက္စြန္႕ရလိမ့္မယ္'
'သားဆံုးျဖတ္ျပီးျပီ အေမ။ လူထုတိုက္ပြဲတခုတည္းနဲ႕ ဒီစစ္ေခြးေတြကို ႏိုင္ေအာင္ မတိုက္ႏိုင္ဘူးဆိုတာ သားသိသြားျပီ။ လူထုတိုက္ပြဲနဲ႕ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးကို ဟန္ခ်က္ညီ ေပါင္းစပ္ႏိုင္ေအာင္ ၾကိဳးစားၾကရမယ္'
သားဆီက ခိုင္မာေသာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ စကားသံကို ၾကားရျပီးခ်ိန္မွာ ေခၽြးမ မ်က္ႏွာကို လွမ္းၾကည့္မိသည္။
'သမီးရဲ႕ သေဘာကေကာ။ သားရဲ႕ ရင္ေသြးေလးကိုလဲ သမီးလြယ္ထားရတယ္ မဟုတ္လား။ မိသားစု တာ၀န္ကို မေက်ျပြန္ႏိုင္ေတာ့မယ့္ ခင္ပြန္းသည္တေယာက္ကို သမီးရဲ႕ စိတ္ထဲက ၾကည္ၾကည္ျဖဴျဖဴ ရွိေနႏိုင္ပါ့မလား။ အေမ့ေျမးေလး ၾကီးျပင္းလာခ်ိန္က်မွ မင္းအေဖ တာ၀န္မေက်ဘူးလို႕ ေျပာဆိုမွာကို အေမစိုးရိမ္မိတယ္'
'အေမရယ္။ ကိုေအးခ်မ္းက မိသားစုတာ၀န္ကို မယူခ်င္လို႕ ေရွာင္ဖယ္စြန္႕ခြာသြားတာမွ မဟုတ္တာပဲ။ မိသားစုအေရးထက္ ပိုျပီး အေရးၾကီးတဲ့ တိုင္းေရးျပည္ေရးတာ၀န္ကို ထမ္းေဆာင္ဖို႕ ထြက္ခြာသြားတာပဲ။ သမီးေက်နပ္တယ္ အေမ။ အမ်ားမိုးခါးေရေသာက္တိုင္း လိုက္မေသာက္ပဲ ေရၾကည္တေပါက္ အမ်ားကို တိုက္ႏိုင္ဖို႕ ၾကိဳးပမ္းမယ့္ ခင္ပြန္းသည္ကို သမီးေရြးခ်ယ္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ ဒီအတြက္လဲ သမီးဟာသမီး ေက်နပ္တယ္။ ေမြးလာမယ့္ ကေလးေလးကိုလဲ တကိုယ္ေရဘ၀ တိုးတက္ေရးအတြက္ ေတာ္လွန္ေရးလမ္းေၾကာင္းကို စြန္႕ခြာေရွာင္ဖယ္တာမ်ိဳး မလုပ္ခဲ့တဲ့ ဖခင္ရဲ႕ လုပ္ရပ္အေပၚ ဂုဏ္ယူနားလည္တတ္တဲ့ ကေလးေလးျဖစ္လာေအာင္ သမီး ေလ့က်င့္ပ်ိဳးေထာင္ေပးမယ္'
သားနဲ႕ ေခၽြးမကို ၾကည့္ျပီး ေဒၚေအးမ အားရလွသည္။ ဘ၀တေလွ်ာက္လံုးမွာ ျဖတ္သန္းခဲ့ရတဲ့ ဖက္ဆစ္စနစ္ တိုက္ဖ်က္ေရး တိုက္ပြဲ၊ လူတန္းစားတိုက္ပြဲ၊ ကုန္ထုတ္လုပ္ေရးထဲက တိုက္ပြဲ၊ စစ္အာဏာရွင္စနစ္ ဆန္႕က်င္ေရး တိုက္ပြဲအဆက္ဆက္မွာ ဖခင္၊ ခ်စ္သူ၊ လင္ေယာက်္ားတို႕ရဲ႕ အသက္ေတြကို စေတးခဲ့ရျပီးျပီ။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ သားတေယာက္က်န္ေသးသည္။ မျပီးေသးတဲ့ တိုက္ပြဲလမ္းေၾကာင္းေတြေပၚက တိုက္ပြဲ၀င္အလံကို သားက ဆက္ျပီး သယ္ေဆာင္ေပလိမ့္ဦးမည္။
(၆)
အခ်ိန္ကား- ၂၀၀၀ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလ
ေနရာကား- သာယာ၀တီေထာင္။
တသက္နဲ႕တကိုယ္ သာယာ၀တီေထာင္သို႕ လာရလိမ့္မည္ဟု ေဒၚေအးမ တခါမွ မေတြးခဲ့မိ။ လယ္သမားေခါင္းေဆာင္ ဆရာစံကို နယ္ခ်ဲ႕ေတြက ၾကိဳးေပးသတ္ခဲ့တဲ့ ေထာင္၊ ျပည္သူ႕ဒီမိုကေရစီအေရးအတြက္ ေတာ္လွန္ခဲ့ၾကတဲ့ ေတာ္လွန္ေရးသမားေပါင္းမ်ားစြာကို ဖမ္းဆီးခ်ဳပ္ေႏွာင္ခဲ့တဲ့ေထာင္။
အခုေတာ့ ဒီလို သမိုင္းအစဥ္အလာရွိတဲ့ သာယာ၀တီေထာင္ကို သူမလာခဲ့ရျပီ။ ဒီေထာင္ထဲမွာ သူမရဲ႕ ေခၽြးမ မ၀င္းမာကို စစ္အစိုးရက ဖမ္းဆီးခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားသည္မွာ ႏွစ္ႏွစ္ေက်ာ္ခဲ့ျပီ။ ရွစ္ေလးလံုးအထိမ္းအမွတ္စာ ျဖန္႕ေ၀မွဳ၊ ေတာတြင္း အဖြဲ႕မ်ားႏွင့္ ဆက္သြယ္မွဳတဲ့။ ရန္ကုန္ျမိဳ႕၊ ဆင္ေျခဖုန္း ရပ္ကြက္က သူမတို႕ တဲအိမ္ေလးကို ေရွ႕တန္းက သူပုန္စခန္း တခုႏွယ္ လက္နက္ကိုင္စစ္သားမ်ားနဲ႕ လာ၀ိုင္းျပီး မ၀င္းမာကို လာဖမ္းသြားခဲ့ၾကသည္။ ဒီတုန္းက ေျမးေလးက ကိုးႏွစ္အရြယ္ေလးပဲ ရွိေသးသည္။ အေမကို လာဖမ္းသည့္ ေၾကးစားေတြကို မဖမ္းဖို႕ ဒူးေထာက္ငိုယို ေတာင္းပန္ေနသည့္ ကေလးငယ္ေလးရဲ႕ ရင္၀ကို စစ္ဖိနပ္ႏွင့္ ေဆာင့္ကန္သြားခဲ့သည့္ ဒီျမင္ကြင္းကို ေဒၚေအးမ ရင္ထဲက ဘယ္လို ေဖ်ာက္ရမည္မွန္းပင္ မသိ။
ေျမးေလးနဲ႕အတူ ဘ၀ကို ဆက္ရုန္းကန္ဖို႕ အေရး ေစ်းေတာင္းေခါင္းေပၚရြက္ရသည္။ အသက္ေျခာက္ဆယ္ေက်ာ္အရြယ္ ဇရာရဲ႕ ဖိေထာင္းျခင္းဒဏ္ကို ေဒၚေအးမ ဂရုမစိုက္ႏိုင္ပါ။ ေျမးေလးကို ေက်ာင္းထားဖို႕အေရး၊ ထမင္းနပ္မွန္ဖို႕အေရး၊ ေခၽြးမေလးကို ေထာင္၀င္စာ ပံုမွန္သြားေတြ႕ဖို႕ အေရး ေတြအတြက္ က်ားကုတ္က်ားခဲ ၾကိဳးစားရုန္းကန္ရေတာ့သည္။ သို႕ေပမယ့္ ေဒၚေအးမ အားမေလွ်ာ့ပါ။ အားမေလွ်ာ့ေသးသေရြ႕၊ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ရွိေနေသးသေရြ႕ ဘယ္ေတာ့မွ မရွံဳးေသးဘူးလို႕ ငယ္ခ်စ္ဦး ကိုခ်စ္ေဖက အၾကိမ္ၾကိမ္၊ အခါခါ ေျပာခဲ့ဖူးသည္။ စနစ္ဆိုး၊ေခတ္ဆိုးက ဘယ္ေလာက္ပဲ ႏွိပ္စက္ကလူျပဳျပဳ၊ ေဒၚေအးမ လံုး၀ အားမေလွ်ာ့။ ေထာင္၀င္စာ ပံုမွန္ေတြ႕ႏိုင္ေအာင္ ၾကိဳးစားခဲ့သည္။
ဒီၾကားထဲမွာမွ သမီးေလးလို ခ်စ္ရေသာ ေခၽြးမေလးကို အင္းစိန္ေထာင္မွ သာယာ၀တီေထာင္သို႕ ေျပာင္းလိုက္ၾကျပန္သည္။
ခရီးက ေ၀းသြားေပမယ့္ သမီးေလး အားမငယ္ေစရ။ ေထာင္၀င္စာသြားေတြ႕ဖို႕ ခက္သြားေပမယ့္ မျဖစ္၊ ျဖစ္ေအာင္ သြားဖို႕ ကိုေတာ့ ျခစ္ျခဳတ္ျပီး ပိုက္ဆံစုရသည္။
'ဒုကၡခံလို႕ အေမရယ္၊ ဒီအထိမ်ား လိုက္လာရတယ္လို႕'
'အေမမပင္ပန္းပါဘူး သမီးရယ္။ ပိန္သြားလိုက္တာကြယ္။ ေနထိုင္ေကာင္းရဲ႕လား'
အက်ဥ္းေထာင္ထဲမွာ ပိတ္ေလွာင္ခ်ဳပ္ေႏွာင္ခံေနရေသာ သမီးေလးကို အဆင္ေျပရဲ႕လားလို႕ေတာ့ ေဒၚေအးမ ေမးမထြက္ရက္ပါ။ မြဲေျခာက္ေျခာက္ အသားအေရ၊ ခႏၶာကိုယ္ ခပ္ပိန္ပိန္က သက္ေသျပေနခဲ့ျပီပဲ။ ဒါေပမယ့္ သမီးေလးရဲ႕ မ်က္လံုးေလးေတြကိုေတာ့ ေဒၚေအးမ အားရသည္။ ဒီမ်က္၀န္းေလးေတြထဲမွာ အႏိုင္မခံ၊ အရွံဳးမေပးလိုတဲ့ စိတ္အားမာန္ေတြ၊ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြ ရွိေနဆဲ။
'သမီးအတြက္ စိတ္မပူပါနဲ႕ အေမ။ သားေလးေရာ ေနေကာင္းရဲ႕လားဟင္'
'ေျမးေလးက ေနေကာင္းပါတယ္။ ေက်ာင္းစာလဲ ၾကိဳးစားတယ္။ က်န္းမာေရးကိုသာ ဂရုစိုက္ေနာ္သမီး'
ရတဲ့ အခ်ိန္တိုေလးအတြင္းမွာ စကားေလးေတြ ေျပာျဖစ္ၾကသည္။ သို႕ေပမယ့္ ေထာင္၀င္စာမွာ ယူလာတဲ့ ပစၥည္းေလးေတြထဲမွာ ေျမးေလးရဲ႕ ေက်ာင္းအားရက္ စပယ္ပန္းကံုး ေရာင္းရင္း စုထားတဲ့ ပိုက္ဆံေလးေတြနဲ႕ ၀ယ္ထည့္ေပးထားတဲ့ ေခါက္ဆြဲေျခာက္ထုပ္ေလးေတြပါ ပါလာတယ္ဆိုတာကိုေတာ့ ေဒၚေအးမ ေျပာမျပရက္ခဲ့ပါ။
တေယာက္အေပၚ တေယာက္က ညွာတာရင္း ေျပာမထြက္ခဲ့ေသာ စကားတခ်ိဳ႕ကလဲ ရွိေနပါေသးသည္။ ေဒၚေအးမကလဲ ေခၽြးမကို ျမင္ေတြ႕ရေတာ့ သားေမာင္ကို သတိရသလို၊ မ၀င္းမာကလဲ ကိုေအးခ်မ္းကို သတိရေနခဲ့ပါသည္။ သို႕ေပမယ့္ စိတ္မေကာင္း ျဖစ္မွာစိုး၍ ကိုေအးခ်မ္းအေၾကာင္းကို ခ်န္ရစ္ထားခဲ့ၾကသည္။
ျပည္သူလူထုကို ရန္သူလို သေဘာထားေသာ စစ္အာဏာရွင္စနစ္ကို ေတာ္လွန္ရင္း တနသၤာရီစစ္ေဒသမွာ ကိုေအးခ်မ္း က်ဆံုးသြားခဲ့ျပီဆိုတာကို ေထာင္မက်ခင္ကတည္းက ေတာ္လွန္ေရးအဆက္အသြယ္မ်ားမွ တဆင့္ မ၀င္းမာက သိေနခဲ့ျပီးသားေပမယ့္ ေဒၚေအးမကို ဖြင့္မေျပာျဖစ္ခဲ့။ ဖခင္၊ ခ်စ္သူနဲ႕ ခင္ပြန္းသည္တို႕တုန္းက အေတြ႕အၾကံဳေတြက ဘ၀နဲ႕ ရင္းျပီး ရွိခဲ့သူမို႕ သားျဖစ္သူရဲ႕ အျပန္ခရီးကိုလဲ မ၀ံ့မရဲ ျဖစ္ေနမိတာကို ေဒၚေအးမကလဲ မ၀င္းမာကို ဖြင့္မေျပာျဖစ္ခဲ့။
ေနာက္ဆံုးေတာ့ အခ်ိန္ေစ့ျပီမို႕ ဖြင့္မေျပာျဖစ္ေသာ ရင္ထဲက စကားသံေလးမ်ားကို ကိုယ္စီသိမ္းဆည္းရင္း လမ္းခြဲျဖစ္ခဲ့ၾကျပန္သည္။
ေနာက္တၾကိမ္ျပန္မဆံုႏိုင္ေတာ့မယ့္ မျမင္ႏိုင္ေသာ ကံၾကမၼာအခ်ိဳးအေကြ႕တခုက လက္တကမ္းမွာ ေစာင့္ၾကိဳေနျပီ ဆိုတာကိုေတာ့ ၾကိဳမသိခဲ့ၾက။
သာယာ၀တီသို႕ ေနာက္တေခါက္ထပ္သြားႏိုင္ရန္ ေျမးအဖြားႏွစ္ေယာက္ ပိုက္ဆံစုေနၾကဆဲမွာပင္ အသည္းေရာင္အသား၀ါ ေရာဂါျဖင့္ ေထာင္ထဲတြင္ ကြယ္လြန္သြားေသာ မ၀င္းမာ၏ သတင္းဆိုး အေၾကာင္းၾကားခ်က္ကို မ်က္ရည္စက္လက္ျဖင့္ လက္ခံလိုက္ၾကရပါေတာ့သည္။
(၇)
အခ်ိန္ကား- ၂၀၀၇ ခုႏွစ္၊ စက္တင္ဘာလ (၂၇) ရက္
ေနရာကား- ဆင္ေျခဖံုးရပ္ကြက္တေနရာ။
'ေျမးေလး သက္သာရဲ႕လား'
အိပ္ေမာက်ေနရာမွ ႏိုးလာေသာ ေျမးေလးကို ေမးမိသည္။
'ဟင္။ အဖြားက အေစာၾကီး ႏိုးေနတာလား'
အတိတ္အေတြးမ်ားႏွင့္ တညလံုး ေကာင္းေကာင္း အိပ္မေပ်ာ္ခဲ့တာကို ေျမးေလးကို ေျပာမျပျဖစ္ေတာ့။
'ေခါင္းမူးေသးလားေျမးေလး'
'မူးတုန္းပဲ အဖြား။ ဒါေပမယ့္ ကိစၥမရွိပါဘူး။ သားေစ်းေရာင္းသြားလိုက္ဦးမယ္'
'မဟုတ္တာပဲ ေျမးေလးရယ္။ တရက္တေလေလး နားလိုက္ပါကြယ္။ ရွိတဲ့ ပိုက္ဆံေလးနဲ႕ အဖြားစားတတ္ပါတယ္။ ညက ေျမးေလးေပးတဲ့ ပိုက္ဆံေလးနဲ႕ ငါးပိေလး သြား၀ယ္ဦးမယ္'
'သားသြားမယ္ေလ အဖြား'
ေျမးေလးက ကမန္းကတန္းထေပမယ့္ ေခါင္းမူးလို႕လားမသိ။ ျပန္ယိုင္သြားသည္။
ေျမးေလး ေနမေကာင္းသည္မို႕ အဖြားအျမန္ထြက္လာလိုက္သည္။ ေျခလွမ္းမ်ားကေတာ့ ေႏွးေကြးေလးလံလို႕ေနသည္။
ရပ္ကြက္ထဲက ကုန္ေျခာက္ဆိုင္ေလးမွာ ငါးပိေလး၀ယ္ျပီး အဖြား ျပန္လာခဲ့သည္။ ညက မစားျဖစ္ခဲ့တဲ့ ထမင္းေလးကို ငါးပိနဲ႕ ေလြးလိုက္ရေပမယ့္ စားလို႕သိပ္မ၀င္လွ။ ေျမးေလးအတြက္ စိုးရိမ္လို႕ေနသည္။ ညေနက်ရင္ေတာ့ ရပ္ကြက္ထဲက ေဆးခန္းေလးကို ေခၚသြားရမည္။
'ေဆးခန္းသြားရင္ ပိုက္ဆံလိုမွာပဲ'
ပိုက္ဆံဆိုေသာ အေတြးေလးက ေခါင္းထဲသို႕ ျဖတ္ကနဲ တိုး၀င္သည္။
'ေျမးေလး၊ အိမ္မွာပဲ ေနေနာ္။ အဖြား ျပန္လာခဲ့မယ္'
'အဖြားက ဘယ္သြားမလို႕လဲ'
'သကၤန္းကၽြန္းက ေျမးေလး အေဖရဲ႕ သူငယ္ခ်င္း အိမ္ကိုပါကြယ္။ အဖြားမၾကာပါဘူး'
သားရွိတုန္းကတည္းက အိမ္ကို ၀င္ထြက္ေနက် သူငယ္ခ်င္းတေယာက္က အဖြားတို႕ ေျမးအဘြားကို ေစာင့္ေရွာက္ေပးသည္။ ေဆးဖိုး၀ါးခမ်ား ပံ့ပိုးေပးသည္။ ခုလဲ ေျမးေလး ကိစၥ ေျပာျပရင္ ကူညီမွာပဲလို႕ အဖြားေတြးမိသည္။
ဘတ္စ္ကားတတန္၊ ကုန္ေၾကာင္းတတန္ျဖင့္ သကၤန္းကၽြန္းဘက္ေရာက္လာေတာ့ အဖြားရဲ႕ ျမင္ကြင္းထဲသို႕ မယံုၾကည္ႏိုင္ဖြယ္ ေကာင္းလိုက္ေအာင္ ထူးျခားေသာ ျမင္ကြင္းမ်ားက တိုး၀င္လာသည္။
ေဘးရန္ခပ္သိမ္း- ျငိမ္းၾကပါေစ
ဆင္းရဲခပ္သိမ္း - ျငိမ္းၾကပါေစ
ႏွလံုးစိတ္၀မ္း- ေအးခ်မ္းၾကပါေစ
သံဃာေတာ္မ်ားက ေမတၱာပို႕ရင္း စီတန္းလမ္းေလွ်ာက္ေနသည္ကို ျပည္သူမ်ားကပါ ပူးေပါင္းပါ၀င္ေနၾကသည္။
ဘယ္သူ႕တြက္လဲ- ျပည္သူ႕အတြက္
ျပည္သူ႕ဆႏၵ- ျပည့္၀ပါေစ
ဆိုေသာ ေၾကြးေၾကာ္သံမ်ားကလဲ ထြက္ေပၚလာသည္။
အဖြားမေနႏိုင္ေတာ့။ လူထုၾကီးနဲ႕အတူ ဆႏၵျပစစ္ေၾကာင္းမွာ ပါ၀င္ဖို႕ ဆံုးျဖတ္လိုက္သည္။ ဆႏၵျပပြဲျပီးမွ သားသူငယ္ခ်င္း ေမာင္ျမင့္သူ အိမ္ကိုသြားမည္။ ညေနေဆးခန္းဖြင့္ခ်ိန္အမွီ အိမ္ကို အေရာက္ျပန္မည္ဟု စဥ္းစားလိုက္သည္။
'လာ၊ အဖြားလာ။ ေဟ့- အဖြားကို တြဲၾက'
လူထုၾကီးက အဖြားကို လက္တြဲေဖးမၾကသည္။ လူငယ္ေလးမ်ားက ကူတြဲခ်ီမသြားသည္မို႕ တပ္ဦးအနီးသို႕ အဖြားေရာက္သြားသည္။
'ဟိုမွာ စစ္သားေတြေဟ့'
ေလးေထာင့္ကန္လမ္းမေပၚမွာ လူထုဆႏၵျပစစ္ေၾကာင္းၾကီးႏွင့္ စစ္သားမ်ား၊ လံုထိန္းမ်ား ထိပ္တိုက္ေတြ႕ၾကသည္။
စစ္သားမ်ား၊ လံုထိန္းမ်ားက အာဏာရွင္လက္ကိုင္ဒုတ္မ်ားပီပီ နံပါတ္တုတ္မ်ားျဖင့္ လူထုၾကီးကို ၀င္ရိုက္ၾကသည္။
'အဖြားကို ထမ္းေျပးၾက'
ဖရိုဖရဲ အေျခအေနမွာ လူအမ်ားၾကား ေရာက္ေနေသာ အဖြားကို ထမ္းေျပးဖို႕ ေအာ္ေနၾကသံ ၾကားရသည္။ ေအာ္ေနသံမ်ားဘက္သို႕ သြားဖို႕ ေျခလွမ္းျပင္စဥ္မွာ ခါးမွာ တခ်က္၊ ေခါင္းမွာ တခ်က္ နံပါတ္ဒုတ္ႏွင့္ ရိုက္တာကို ခံလိုက္ရသည္။ နံပါတ္ဒုတ္ခ်က္မ်ားက ဆက္က်လာသည္မို႕ အဖြားလဲျပိဳသြားသည္။
'အဖြားၾကီးကို ရိုက္ေနျပီ။ လုပ္ၾကပါဦး။ ေဟ့ေကာင္ေတြ။ မင္းတို႕ လူမဟုတ္ဘူးလားကြ။ တိရစၦာန္ေကာင္ေတြ။ စစ္ေခြးေတြ'
စစ္သားမ်ားက ေအာ္ေနသူမ်ားထံသို႕ ေျပး၀င္သြားျပန္သည္။ လူငယ္တခ်ိဳ႕က စစ္သားမ်ားအလစ္မွာ အဖြားကို ၀င္ဆြဲျပီး ထမ္းေျပးၾကသည္။
'သတိထားအဖြား။ ကၽြန္ေတာ္တို႕ေတြ အဖြားကို ေဆးရံုပို႕ေပးမယ္'
စစ္သားမ်ား မလိုက္လာေသာ ေနရာေရာက္ေတာ့ လူငယ္ေလးမ်ားက အဖြားကို ေျမေပၚအသာခ်ေပးရင္း ေျပာၾကသည္။
အဖြားေခါင္းမွာက ေသြးခ်င္းခ်င္းနီေနျပီ။
မ်က္လံုးမ်ားကို အားယူျပီး ဖြင့္ၾကည့္မိေတာ့ ေျမးေလးတို႕အရြယ္ လူငယ္ေလးမ်ားကို ေတြ႕ရသည္။
လူငယ္ေလးမ်ားရဲ႕ မ်က္ႏွာမ်ားေပၚက ရဲရင့္ ျပတ္သားေသာ ပံုရိပ္မ်ား၊ မ်က္လံုးမ်ားထဲက နာက်ည္းရိပ္မ်ားကို သတိထားၾကည့္မိရင္း ခင္ပြန္းသည္ ကိုသာဒင္ အၾကိမ္ၾကိမ္ ရြတ္ဆိုခဲ့ေသာ စာေရးဆရာ ဗန္းေမာ္တင္ေအာင္ရဲ႕ စကားလံုးေလးမ်ားကို သြားသတိရမိသည္။
လူတေယာက္ရဲ႕ တန္ဖိုးဟာ သူျဖတ္သန္းေက်ာ္လႊားေနတဲ့ ေခတ္ၾကီးက သူ႕ပုခံုးေပၚ တင္ေပးလိုက္တဲ့ သမိုင္းတာ၀န္ကို သူဘယ္ေလာက္သယ္ပိုးထမ္းရြက္ခဲ့တယ္ဆိုတဲ့ အခ်က္နဲ႕ တိုင္းတာရမွာပဲ
ဒီစကားလံုးေလးမ်ားကို အဖြားၾကိဳးစားျပီး တလံုးခ်င္း ျပန္ရြတ္သည္။
'အဖြားတာ၀န္ေက်ပါတယ္ေနာ္'
အဖြားကို ရင္ခြင္ထဲ ေပြ႕ထားေသာ လူငယ္ေလးတေယာက္ကို လွမ္းေမးမိသည္။
လူငယ္ေလးက မ်က္ရည္မ်ားၾကားမွ ျပံဳးလိုက္သည္။
'တာ၀န္ေက်ပါတယ္ အဖြား'
လူငယ္ေလးရဲ႕ တိုးသဲ့သဲ့ အသံေလးေအာက္မွာ အဖြားမ်က္လံုးမ်ား မွိတ္သြားသည္။
ဖက္ဆစ္စနစ္ တိုက္ဖ်က္ေရး တိုက္ပြဲ၊ လူတန္းစားတိုက္ပြဲ၊ ကုန္ထုတ္လုပ္ေရးထဲက တိုက္ပြဲ၊ စစ္အာဏာရွင္စနစ္ ဆန္႕က်င္ေရး တိုက္ပြဲစဥ္ေတြ ျပည့္လွ်ံေနတဲ့ ေခတ္ၾကီးထဲမွာ ျဖတ္သန္းေက်ာ္လႊားရင္း၊ ေခတ္ၾကီးက ပုခံုးေပၚတင္ေပးလိုက္ေသာ သမိုင္းတာ၀န္ေတြကို သယ္ေဆာင္ထမ္းပိုးရင္း ၾကယ္နီတပြင့္ကေတာ့ လြင့္ေၾကြသြားခဲ့ျပီ။
သို႔ေပမယ့္ ဒီလိုၾကယ္နီပြင့္ေတြကလဲ သူမနံေဘးမွာ ျခံရံလ်က္။
ခင္မမမ်ိဳး (၂၆၊ ၉၊ ၂၀၁၀)
ေသြးမွတ္တမ္း
Sunday, September 19, 2010
လြတ္လပ္မွ အမွ်ေ၀ပါ
ငါတို႕ ဒီမိုကေရစီ မရမခ်င္း၊
ငါတို႕တခုခုျဖစ္သြားသည့္တိုင္ေအာင္ေတာင္မွ
ငါတို႕နာမည္ေခၚျပီး
အမွ်မေ၀ပါနဲ႕ဦး။
ငါတို႕ဆက္ျပီးေတာ့
တိုက္ပြဲ၀င္ေနဦးမယ္။
(၀င္းေမာ္ဦး)
(၁၉၈၈ခုႏွစ္၊ စက္တင္ဘာ ၁၉ ရက္ေန႕တြင္ စစ္မိစာၦ တို႕၏ ပစ္ခတ္ရမ္းကားမွဳေၾကာင့္ က်ဆံုးခဲ့ရေသာ အေျခခံပညာေက်ာင္းသူ မ၀င္းေမာ္ဦးအား ေလးစားစြာျဖင့္ ဦးညႊတ္အပ္ပါသည္)
International Day of Democracy (September 15)
Wednesday, September 15, 2010
"Let us recognize that democratic governance is a yearning shared and voiced by people the world over. Democracy is a goal in its own right, and an indispensable means for achieving development for all humankind."
Secretary-General Ban Ki-moon
(Message for the International Day of Democracy 2010)
(Photo- iStockphoto.com/ Richard Goerg)
ပညာသင္ယူျခင္း နည္းလမ္းႏွစ္သြယ္
လူတဦးတေယာက္ရဲ႕ အေတြးအေခၚနဲ႕ ပညာသင္ယူႏိုင္မွဳ အရည္အခ်င္းေတြကို ေလ့လာဆန္းစစ္တဲ့ အခါမွာ သက္ဆိုင္သူ အသံုးျပဳတဲ့ ပညာသင္ယူျခင္း နည္းလမ္းကို ၾကည့္ရွဳအကဲျဖတ္ႏိုင္တယ္လို႕ ပညာသင္ၾကားေရးနဲ႕သင္ယူေရး သုေတသန နယ္ပယ္က ပညာရွင္ေတြက အဆိုျပဳထားခဲ့ၾကပါတယ္။ ပညာရပ္တခုကို ေလ့လာသင္ယူတဲ့အခါမွာ လူတေယာက္ဟာ ဒီပညာရပ္ကို အေပၚယံ ေလ့လာသင္ယူျခင္း နည္းလမ္း (Surface approach to learning) ကို အသံုးျပဳသလား၊ နက္ရွိဳင္းစြာ ေလ့လာသင္ယူျခင္း နည္းလမ္း (Deep approach to learning) ကို အသံုးျပဳသလားဆိုတာကို သိရင္ ဒီလူရဲ႕ အေတြးအေခၚနဲ႕ အရည္အခ်င္းကို ေလ့လာအကဲျဖတ္လို႕ ရႏိုင္ပါတယ္။
အေပၚယံေလ့လာသင္ယူျခင္း
ပညာရပ္တခုကို ေလ့လာတဲ့အခါ အေပၚယံေလ့လာသင္ယူျခင္း နည္းလမ္းကို အသံုးျပဳတတ္သူမ်ားဟာ အဓိကအားျဖင့္ စာေမးပြဲေအာင္ေရး၊ ဘြဲ႕လက္မွတ္ရရွိေရး၊ ပညာရပ္တပိုင္းတစကို ေရတိုမွာ လိုသလို ဆြဲသံုးႏိုင္ေရး စတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္ ရွိသူမ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ သူတို႕ဟာ အလုပ္တခုကို ေရဆံုးေရဖ်ား ထိထိေရာက္ေရာက္ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ႏိုင္သူမ်ား မဟုတ္ပဲ၊ ေရသာခို ေလွၾကံဳစီးတတ္သူမ်ား ျဖစ္လာေလ့ရွိပါတယ္။ သူတို႔အတြက္ ေလ့လာသင္ယူျခင္းဆိုတာ အလြတ္မွတ္မိျခင္းနဲ႕ မွတ္ထားတာေတြကို မွတ္ထားတဲ့ အတိုင္း ျပန္ေျပာႏိုင္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
အေပၚယံေလ့လာသင္ယူတတ္သူမ်ားရဲ႕ ေလ့လာသင္ယူျခင္းဆိုင္ရာ ဗ်ဴဟာေတြကေတာ့ ေလ့လာရမယ့္ စာအုပ္စာေပထဲက ေကာင္းႏိုးရာရာ အခ်က္အလက္ေတြကို စြဲထုတ္ျပီး၊ အလြတ္မွတ္မိေနေအာင္ က်က္မွတ္ထားျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေလ့လာေနတဲ့ ပညာရပ္ကို ကၽြမ္းကၽြမ္းက်င္က်င္ နားလည္ေအာင္ ျပဳလုပ္ေလ့မရွိပါဘူး။ အလြတ္က်က္မွတ္ျခင္းကိုပဲ ျပဳလုပ္တတ္ၾကပါတယ္။ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ သေဘာတရားေတြကို ဆက္စပ္ေတြးေခၚျခင္း မရွိပဲ၊ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ပညာေတြ က်န္ဖို႕ထက္ စာေမးပြဲအေျဖလႊာေပၚမွာ ေရးခ်လိုက္ႏိုင္ဖို႕ကိုသာ အာရံုစိုက္ေလ့ ရွိၾကပါတယ္။
ပညာေရးဆိုင္ရာ ေလ့လာသူ Entwistle နဲ႕ Marton တို႕ကေတာ့ ပညာေလ့လာသင္ယူျခင္းဆိုတာ အလြတ္မွတ္မိျခင္းလို႕ ရွဳျမင္တတ္တဲ့ ေက်ာင္းသားေတြဟာ ပညာရပ္ေတြကို အေပၚယံပဲ ေလ့လာတတ္ေလ့ရွိတာေၾကာင့္ သက္ဆိုင္ရာပညာရပ္ကို နက္နက္နဲနဲ သိနားလည္ျခင္း မရွိၾကဘူးလို႕ ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။
အေပၚယံေလ့လာသင္ယူတတ္သူမ်ားဟာ ပညာရပ္ရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားေတြကို ေလ့လာတာထက္ စာေမးပြဲမွာ ပါႏိုင္မယ့္ ေမးခြန္းေတြမွာ အေျဖဘယ္လိုေပးရမလဲဆိုတာကိုပဲ ၾကိဳျပီး ေတြးေလ့ရွိၾကပါတယ္။ စာေမးပြဲနဲ႕ အျခား စစ္ေဆးခ်က္ေတြမွာ က်ရွံဳးမွာကို အလြန္ပဲ စိုးရိမ္ပူပန္တတ္ၾကပါတယ္။ ပညာေလ့လာသင္ယူေနခ်ိန္ေတြမွာလဲ ပ်င္းရိျခင္းေတြ၊ စိတ္ဓာတ္က်ျခင္းေတြ ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။
နက္ရွိဳင္းစြာေလ့လာသင္ယူျခင္း
နက္ရွိဳင္းစြာ ေလ့လာသင္ယူျခင္းနည္းလမ္းကို အသံုးျပဳတဲ့ ပညာေလ့လာသင္ယူသူမ်ားကေတာ့ ပညာရပ္တခုကို ေလ့လာတဲ့အခါမွာ ဒီပညာရပ္နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ စာေမးပြဲေတြ ေအာင္ဖို႕နဲ႕ ေရတိုအသံုးခ်ႏိုင္ေရးကိုပဲ အာရံုထားေလ့ မရွိၾကပါဘူး။ ဒီပညာရပ္ကို အေသးစိတ္၊ နက္နက္ရွိဳင္းရွိဳင္း နားလည္ေအာင္ ၾကိဳးပမ္းေလ့လာၾကပါတယ္။ ဒီပညာကို အသံုးျပဳျပီး လက္ေတြ႕မွာ ျဖစ္ေပၚေနတဲ့ အျဖစ္အပ်က္ေတြ၊ ျပႆနာေတြကို အေျဖရွာႏိုင္ဖို႕ ဆက္စပ္ေတြးေတာေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ပညာသင္ယူျခင္းအေပၚမွာ ပ်င္းရိျငီးေငြ႕ျခင္း မရွိပဲ ပညာရပ္ေတြကို တဆင့္ခ်င္း စနစ္တက် ေလ့လာသင္ယူၾကပါတယ္။ ျဖတ္လမ္းလိုက္ေလ့ မရွိၾကပါဘူး။
ပညာေလ့လာသင္ယူျခင္းမွာ ျဖတ္လမ္းလိုက္တတ္တဲ့ အက်င့္ဆိုးဟာ မိမိကိုယ္တိုင္ကိုသာမက အမ်ားကိုပါ ဒုကၡေရာက္ေစတတ္ပါတယ္။ ဥပမာ- ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ စီးပြားေရးဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳ indicators ေတြေပၚမွာ အေျခခံျပီး Multivariate analysis လုပ္တယ္ ဆိုပါစို႕။ ပညာေလ့လာသင္ယူမွဳမွာ ျဖတ္လမ္းလိုက္တတ္သူဟာ ဒီလိုဆန္းစစ္ခ်က္စာတမ္း တခ်ိဳ႕ကို ဖတ္မွတ္၊ အေရးပါတဲ့ အခ်က္ေတြကို ဆြဲႏွဳတ္ျပီး၊ ဒီအေၾကာင္းကို သိသေယာင္ေယာင္နဲ႕ တတ္ေယာင္ကား လုပ္ေလ့ရွိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီလိုေလ့လာဆန္းစစ္ခ်က္လုပ္ႏိုင္မယ့္ အေျခခံသေဘာတရားေတြျဖစ္တဲ့ variable approximations, dimension reductions, linear combinations for separation, Higher-dimensional approximations, allocation rules, misclassification စတာေတြကို သေဘာမေပါက္တဲ့ အခါက်ေတာ့ လက္ေတြ႕ျပဳလုပ္ရတဲ့ အခါမွာ ကိုးရို႕ကိုးယားေတြ ထြက္လာတတ္ပါတယ္။ သိပၸံပညာရပ္မွာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ၀ိဇၨာ ပညာရပ္မွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ အေျခခံသေဘာတရားေတြကို ကၽြမ္းက်င္ပိုင္ႏိုင္မွဳမရွိပဲ ျဖတ္လမ္းလိုက္ ဆရာလုပ္လိုသူေတြ မ်ားလာတဲ့အခါ သက္ဆိုင္ရာ ပညာရပ္နယ္ပယ္မွာသာမက၊ ပညာရပ္နဲ႕ လက္ေတြ႕ဆက္စပ္ေနတဲ့ အသံုးခ်မွဳ နယ္ပယ္ေတြမွာပါ ကေသာင္းကနင္း ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။ ျဖတ္လမ္းလိုက္ျခင္းဟာ လူတဦးတည္းအတြက္သာမက အမ်ားျပည္သူကိုပါ ဒုကၡေရာက္ေစတတ္ ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ နက္ရွိဳင္းစြာ ေလ့လာသင္ယူျခင္း နည္းလမ္းကို ပညာေလ့လာသူအမ်ားက အသံုးျပဳၾကဖို႕ အလြန္ပဲ အေရးၾကီးလွပါတယ္။
နက္ရွိဳင္းစြာ ေလ့လာသင္ယူျခင္းဟာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္း ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳအတြက္ လိုအပ္ခ်က္တရပ္ျဖစ္တဲ့ higher-order thinking (အေတြးအေခၚ အဆင့္အတန္း ျမင့္မားမွဳ) ကိုလဲ ေထာက္ကူေပးႏိုင္ပါတယ္။ အေတြးအေခၚ အဆင့္အတန္း ျမင့္မားသူေတြဟာ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းမွာ ရွိေနတဲ့ အိုင္ဒီယာေတြကို အစဥ္အလာ ဓေလ့ထံုးစံေၾကာင့္ ဆိုျပီးေတာ့လဲ လက္ခံေလ့မရွိပါဘူး။ ဘယ္သူေျပာတဲ့ အဆိုအမိန္႕စကား ဆိုျပီးေတာ့လဲ မ်က္စိမွိတ္ယံုၾကည္ေလ့ မရွိပါဘူး။ အိုင္ဒီယာသေဘာတရားေတြကို စနစ္တက်ေလ့လာျပီးမွ လက္ခံက်င့္သံုးေလ့ရွိၾကပါတယ္။ လက္ေတြ႕နယ္ပယ္နဲ႕ ကိုက္ညီမွဳရွိမရွိ ျပန္လွန္သံုးသပ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ျပႆနာေတြရဲ႕ အရင္းအျမစ္ေတြကို ရွာေဖြျပီး ေျဖရွင္းႏိုင္ဖို႕ ၾကိဳးစားေလ့ရွိၾကပါတယ္။ အေတြးအေခၚသစ္ေတြကို ၾကံဆရွာေဖြေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ေ၀ဖန္ဆန္းစစ္ျခင္း (Critical thinking) ကို က်င့္သံုးေလ့ရွိၾကပါတယ္။
နိဂံုး
နိဂံုးခ်ဳပ္ဆိုရရင္ နက္ရွိဳင္းစြာ သင္ယူေလ့လာျခင္းကို အသံုးျပဳသူေတြရဲ႕ အရည္အခ်င္းဟာ အေပၚယံသင္ယူေလ့လာျခင္းကို အသံုးျပဳသူေတြရဲ႕ အရည္အခ်င္းေတြထက္ ေရရွည္မွာ ပိုမို တိုးတက္ေကာင္းမြန္တတ္တာေၾကာင့္ နက္ရွိဳင္းစြာ သင္ယူေလ့လာသူေတြ မ်ားျပားတဲ့ လူအဖြဲ႕ အစည္းဟာ အာဂံုေဆာင္ အလြတ္က်က္ျပီး အေပၚယံသင္ယူေလ့လာသူေတြ မ်ားျပားတဲ့ လူ႕အဖြဲ႕ အစည္းထက္ ပိုျပီး ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေလ့ရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပညာသင္ယူျခင္း နည္းလမ္းႏွစ္သြယ္ ခြဲျခားမွဳ ကို အသံုးျပဳျပီး လူတဦးခ်င္းစီရဲ႕ အရည္အခ်င္းေတြကို ေလ့လာသံုးသပ္ႏို္င္ရံုမက၊ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ အနာဂတ္ကိုပါ ခန္႕မွန္းတြက္ခ်က္လို႕ ရႏိုင္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။
ပညာရပ္မ်ားကို နက္ရွိဳင္းစြာ ေလ့လာသင္ယူျခင္းမွသည္ တိုးတက္ေသာ လူ႕ေဘာင္ဆီသို႕
ခင္မမမ်ိဳး (၁၅၊ ၉၊ ၂၀၁၀)
ရည္ညႊန္းကိုးကား။
Entwistle, N. J. and Maton, F. (1984) 'Changing Concepts of Learning', in Marton, F., Hounsell, D. and Entwistle, N. J. (eds) The Experience of Learning, Edinburgh, Scottish Academic Press
Marton, Saljo (1976) 'On Qualitative Differences in Learning I: Outcomes and Processes', British Journal of Educational Psychology, 45, 4-11.
Marton, Saljo (1976) 'On Qualitative Differences in Learning II: Outcome as a function of the learner's conception of the risk', British Journal of Educational Psychology, 46, 115-117.
ေရြးေကာက္ပြဲအား သပိတ္ေမွာက္ျခင္း
Friday, September 10, 2010
တတိယလွိဳင္းဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းေရး လွဳပ္ရွားမွဳေတြ ကမာၻတ၀ွမ္းမွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ ထြက္ေပၚလာျပီး ေနာက္ပိုင္းမွာ လွဳပ္ရွားမွဳေခါင္းေဆာင္ေတြက ဦးစီးက်င္းပတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ၊ ႏိုင္ငံတကာအဖြဲ႕အစည္းေတြက ဦးစီးက်င္းပတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေတြနဲ႕ အာဏာရွင္ေတြက ဦးစီးက်င္းပတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ ဆိုျပီး ေရြးေကာက္ပြဲအမ်ိဳးမ်ိဳးက အသြင္သ႑ာန္မ်ိဳးစံုနဲ႕ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ အမ်ားအျပား ေပၚထြက္လာတာနဲ႕အမွ် ဒီေရြးေကာက္ပြဲေတြရဲ႕ တရားမွ်တမွဳရွိမရွိ၊ လြတ္လပ္မွဳရွိမရွိ စတဲ့ အခ်က္ေတြေပၚမွာ အေျခခံျပီး ေရြးေကာက္ပြဲကို ဆန္႕က်င္သပိတ္ ေမွာက္မွဳေတြလဲ ေပၚထြက္လာျပန္ပါတယ္။ ဒီလိုေပၚထြက္လာတာနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြက ဘာေၾကာင့္ ေရြးေကာက္ပြဲေတြကို သပိတ္ေမွာက္ၾကသလဲ၊ သပိတ္ေမွာက္ရာမွာ ဘယ္လိုသပိတ္ အမ်ိဳးအစားေတြကို ျပဳလုပ္ၾကသလဲ၊ သပိတ္ေမွာက္ျခင္းရဲ႕ အက်ိဳးဆက္က ဘာေတြလဲ၊ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ဟာ ထိေရာက္မွဳ ရွိႏိုင္ပါသလား ဆိုတဲ့ ေမးခြန္းေတြကလဲ လူအမ်ားၾကားမွာ သံုးသပ္ေဆြးေႏြးစရာ ျဖစ္လာျပန္ပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲအား သပိတ္ေမွာက္ရျခင္း အေၾကာင္းရင္းမ်ား
၂၁ ရာစု မတိုင္မီကာလက ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္ရျခင္း အေၾကာင္းရင္းေတြကို ပညာရွင္ေတြက သံုးသပ္ေလ့လာၾကရာမွာ အေၾကာင္းရင္းႏွစ္ခ်က္ကို ေတြ႕ရွိခဲ့ၾကပါတယ္။ ပထမတခ်က္က ႏိုင္ငံေရးတည္ျငိမ္မွဳ အားနည္းခ်က္ (Lack of Political Stability) ျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယအခ်က္ကေတာ့ ပါတီစနစ္ အင္စတီက်ဴရွင္းနာလိုင္းေဇးရွင္း အားနည္းခ်က္ (Lack of Party system institutionalization) တို႕ျဖစ္ပါတယ္။ ၂၁ ရာစုထဲ ေရာက္လာတဲ့အခါမွာေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲတရားမွ်တမွဳ မရွိျခင္း (electoral unfairness) က ပိုျပီး ေရပန္းစားလာခဲ့ပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ကလဲ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္ရျခင္း အေၾကာင္းရင္းဟာ တရားမွ်တမွဳမရွိျခင္းေၾကာင့္ တခုတည္း မဟုတ္ပဲ ေရြးေကာက္ပြဲ၀င္ျပိဳင္တဲ့အခါ ေသခ်ာေပါက္ အရွံဳးေပၚျခင္း (Certain Loss) ကို ရင္မဆိုင္လိုျခင္းေၾကာင့္လိုလဲ ဆိုၾကပါတယ္။
လက္တင္အေမရိကတိုက္က ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြရဲ႕ ပါတီစနစ္ အင္စတီက်ဴရွင္နာလိုင္းေဇးရွင္းကို ေလ့လာခဲ့တဲ့ Mainwaring နဲ႕ Scully တို႕ကေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြဟာ ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပတဲ့ အစိုးရရဲ႕ တရား၀င္မွဳ (legitimacy) ကို တိုက္ရိုက္စိန္ေခၚခ်က္ေတြ ျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီေတြအေနနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ျပိဳင္ျပီး အႏိုင္ယူျခင္းထက္ ေရြးေကာက္ပြဲရဲ႕ တရား၀င္မွဳကိုသာ ေမးခြန္းထုတ္စိန္ေခၚမွဳ ျပဳလုပ္ျခင္း ျဖစ္တဲ့ inchoate party systems ကို အသံုးျပဳတာ ျဖစ္ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္လဲ အတိုက္အခံပါတီေတြအေနနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲတရား၀င္မွဳကို ေမးခြန္းထုတ္စိန္ေခၚမွဳ ျပဳလုပ္ရျခင္းဟာ ေရြးေကာက္ပြဲ တရားမွ်တမွဳ မရွိျခင္းေၾကာင့္လား၊ ႏိုင္ငံေရးမတည္ျငိမ္မွဳေၾကာင့္ ေပၚေပါက္လာတဲ့ reflexive reaction ေၾကာင့္လား၊ ေသခ်ာေပါက္ျဖစ္ႏိုင္ေခ် အရွံဳးေၾကာင့္လား ဆိုတာကိုေတာ့ သူတို႕ရဲ႕ ေရးသားခ်က္ေတြထဲမွာ ဆန္းစစ္ထားျခင္း မရွိခဲ့ပါဘူး။
အာဖရိကတိုက္ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္မွဳေတြကို ေလ့လာခဲ့တဲ့ Michael Bratton ကေတာ့ အာဖရိကတိုက္မွာ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္မွဳေတြ ေပၚထြက္လာျခင္းနဲ႕ ဒုတိယအၾကိမ္ေရြးေကာက္ပြဲေတြ ထပ္မံ က်င္းပရျခင္းဟာ ေရြးေကာက္ပြဲတရားမွ်တမွဳ မရွိျခင္း (electoral unfairness) နဲ႕ ပိုျပီး ဆက္စပ္တယ္လို႕ ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ အစိုးရက်င္းပတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေတြမွာ အမွန္တကယ္ မဲခိုးလိမ္လည္မွဳေတြ ရွိလာတဲ့ အခါမွာ ေရြးေကာက္ပြဲရလဒ္ကို ဆန္႕က်င္သပိတ္ေမွာက္ျပီး ဒုတိယအၾကိမ္ ေရြးေကာက္ပြဲထပ္မံက်င္းပဖို႕ ေတာင္းဆိုမွဳေတြ ေပၚထြက္လာတတ္တာေတြ ရွိသလို၊ အစိုးရက မဲခိုးမဲလိမ္ႏိုင္ဖြယ္ရွိတယ္လို႕ ယူဆလာၾကတဲ့ အခါမွာလဲ ေရြးေကာက္ပြဲေတြကို ၾကိဳတင္ဆန္႕က်င္ သပိတ္ေမွာက္မွဳေတြ ရွိလာႏိုင္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ အာဖရိကတိုက္ ေရြးေကာက္ပြဲ (၅၃) ခုကို ေလ့လာခဲ့တဲ့ Lindberg ဆိုသူကလဲ ေရြးေကာက္ပြဲေတြမွာ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရး ပါတီေတြ ပါ၀င္မွဳဟာ လြတ္လပ္၍ တရားမွ်တေသာ ေရြးေကာက္ပြဲ ျဖစ္ႏိုင္ျခင္း ရွိမရွိ ဆိုတဲ့ အခ်က္အေပၚ ဆန္းစစ္သံုးသပ္မွဳေတြနဲ႕ သက္ဆိုင္ေၾကာင္း ေလ့လာေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။
အျခားတဘက္မွာလဲ အခ်ိဳ႕ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ေတြက ေရြးေကာက္ပြဲ သပိတ္ေမွာက္မွဳေတြ ေပၚထြက္လာရျခင္းဟာ ေရြးေကာက္ပြဲတရားမွ်တမွဳနဲ႕ ပတ္သက္ဆက္စပ္မွဳ မရွိေၾကာင္း ျငင္းဆိုခဲ့ၾကျပန္ပါတယ္။ Robert Pastor ဆိုသူက အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီေတြအေနနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲကို သပိတ္ေမွာက္ရျခင္းဟာ သူတို႕ရဲ႕ အားနည္းခ်က္ေတြကို သိျမင္ျပီး ေရြးေကာက္ပြဲမွာ အရွံဳးေပၚမွာ စိုးရိမ္ျခင္းေၾကာင့္လို႕ အဆိုျပဳခဲ့ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲရလဒ္အရွံဳးကို ျပည္သူေတြဆီ ခ်ျပလိုက္ရျခင္းထက္ ေရြးေကာက္ပြဲကို သပိတ္ေမွာက္ျပီး အစိုးရအေပၚ သံသယၾကီးမားလာေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္းက ပိုျပီး သိကၡာရွိႏိုင္ေၾကာင္း ယူဆခ်က္ေတြေၾကာင့္ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြ ေပၚထြက္လာရတာလို႕ ပညာရွင္အခ်ိဳ႕က ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပတဲ့ အစိုးရေတြရဲ႕ ထိပ္တန္းေခါင္းေဆာင္မ်ားကလဲ အလားတူမွတ္ခ်က္မ်ိဳးကို ေဖာ္ျပေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ၁၉၉၅ ခု၊ ေဟတီး ေရြးေကာက္ပြဲမွာ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီရဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္မွဳအေပၚ အစိုးရထိပ္တန္းေခါင္းေဆာင္မ်ားက ' အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီမွာ လူထုေထာက္ခံမွဳ မရွိဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ေရြးေကာက္ပြဲ၀င္ရင္ ရွံဳးမယ္ဆိုတာ သိတဲ့အတြက္ ေရြးေကာက္ပြဲမ၀င္ပဲ သပိတ္ေမွာက္တာျဖစ္တယ္' လို႕ မွတ္ခ်က္ေပးခဲ့ၾကပါတယ္။ ၂၀၀၅ ခုႏွစ္၊ ဗင္နီဇြဲလား ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္မွာလဲ Chavez က 'မဲခိုးတယ္ဆိုတာဘာကို ေျပာတာလဲ။ အတိုက္အခံေတြဘက္မွာ လူထုရဲ႕ ေထာက္ခံမွဳ မရွိဘူးဆိုတဲ့ အမွန္တရားကို လက္ခံဖို႕သင့္ျပီ။ အမွန္တရားကို လက္မခံပဲ သပိတ္ေမွာက္တာဟာ ႏိုင္ငံေရးလုပ္ၾကံတာပဲ' လို႕ ဆိုခဲ့ဖူးပါတယ္။
ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Beaulieu နဲ႕ Hyde ကေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြဟာ ႏိုင္ငံတကာက အကဲခတ္ေလ့လာေစာင့္ၾကည့္သူေတြ ရွိေနခ်ိန္ေတြမွာ ေပၚထြက္လာတတ္တယ္လို႕ ဆိုခဲ့ပါတယ္။ တခါတရံမွာ ေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပတဲ့ အစိုးရဟာ ႏိုင္ငံတကာက ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာသူေတြကို ဖိတ္ၾကားျပီး၊ ေရြးေကာက္ပြဲတရားမွ်တမွဳ ရွိသေယာင္ အေပၚယံဗန္းျပမွဳေတြ ရွိတတ္ပါတယ္။ ေနာက္ကြယ္မွာေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာသူေတြ ေဖာ္ထုတ္လို႕ မရႏိုင္မယ့္ overt fraud ေတြကို အသံုးျပဳျပီး အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြ အရွံဳးေပၚေအာင္ ျပဳလုပ္လာပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေရးပညာရပ္က ဒါကို Prudent manipulation လို႕ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ပါတယ္။ ဒီလိုနည္းလမ္းကို အစိုးရက က်င္းပလာတဲ့အခါ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီေတြအေနနဲ႕ အစိုးရကို overt fraud လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြကို ႏိုင္ငံတကာေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာသူေတြ သိျမင္သြားေစလိုတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲကို သပိတ္ေမွာက္ ေလ့ရွိၾကပါတယ္။
သပိတ္အမ်ိဳးအစားမ်ား
ေရြးေကာက္ပြဲဆန္႕က်င္ေရးသပိတ္ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ အစိုးရဆန္႕က်င္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳ သပိတ္ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ေက်ာင္းသား အခြင့္အေရးသပိတ္ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ အလုပ္သမား၊ လယ္သမားအခြင့္အေရးသပိတ္ပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ သပိတ္ေမွာက္ရျခင္း ရည္ရြယ္ခ်က္ေတြနဲ႕ ေတာင္းဆိုခ်က္ေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳး ကြဲျပားႏိုင္ေပမယ့္ သပိတ္သ႑ာန္ အမ်ိဳးအစားၾကီး ႏွစ္မ်ိဳးအေပၚမွာပဲ ျမစ္ဖ်ားခံလာတတ္ပါတယ္။ ပထမတမ်ိဳးကေတာ့ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ အၾကမ္းမဖက္ေရးလမ္းစဥ္ေပၚ အေျခခံတဲ့ (Gandhian) သပိတ္အမ်ိဳးအစား ျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယသပိတ္အမ်ိဳးအစားကေတာ့ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳသပိတ္ေတြမွာ လက္နက္အင္အားကို ေပါင္းစပ္အသံုးျပဳတဲ့ (Fearonian) သပိတ္အမ်ိဳးအစားပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
Gandhian သပိတ္အမ်ိဳးအစားကို လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးအင္အားအသံုးျပဳမွဳမရွိတဲ့ အတိုက္အခံေတြက သံုးစြဲေလ့ရွိပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြမွာ Gandhianသပိတ္အမ်ိဳးအစားကို ဦးေဆာင္ဆင္ႏႊဲတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြက ျပည္တြင္းမဲေပးမယ့္ ျပည္သူလူထုနဲ႕ ျပည္ပႏိုင္ငံတကာ အသုိင္းအ၀ိုင္းက လူေတြရဲ႕ မ်က္လံုးမွာ ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပမယ့္ အစိုးရနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲကို တရားမ၀င္သူေတြအေနနဲ႕ ျမင္သြားေစေရးကိုပဲ ဦးစားေပးလုပ္ပါတယ္။ ဒီလိုလုပ္ျခင္းအားျဖင့္ သူတို႕ပါတီရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးပန္းတိုင္ေရာက္ရွိေရးကို ျပည္သူလူထုနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာအသိုင္းအ၀ိုင္းက ကူညီေဆာင္က်ဥ္း ေပးသြားမယ္လို႕ ေမွ်ာ္လင့္ထားၾကပါတယ္။ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီအေနနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲကို သပိတ္ေမွာက္ျခင္းအေပၚမွာ ျပည္သူလူထုက အားေပးေထာက္ခံျပီး မဲမေပးပဲ ေနျခင္း၊ ေရြးေကာက္ပြဲကို ဆန္႕က်င္ျခင္းေတြ ျပဳလုပ္လာမယ္လို႕ ယူဆထားၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာအသိုင္းအ၀ိုင္းအေနနဲ႕လဲ ေရြးေကာက္ပြဲကို အသိအမွတ္မျပဳပဲ သံတမန္ေရးရာ ဖိအားေတြ ျပဳလုပ္လာမယ္လို႕ ယူဆထားၾကပါတယ္။
လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးအင္အားနဲ႕ အမာခံလူထုအင္အား ျပည့္စံုေတာင့္တင္းတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြကေတာ့ Fearonian သပိတ္အမ်ိဳးအစားကို အသံုးျပဳပါတယ္။ သပိတ္စံု၊ သူပုန္ထနည္းလမ္းေတြကို အသံုးျပဳျပီး လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးနဲ႕ လူထုတိုက္ပြဲကို ေပါင္းစပ္အသံုးျပဳပါတယ္။ Gandhian သပိတ္ေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕ မတူတဲ့ အခ်က္ကေတာ့ Fearonian သပိတ္ေခါင္းေဆာင္ေတြက ေရြးေကာက္ပြဲ legitimacy ကို စိန္ေခၚျပီး၊ လူထုနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာက သူ႕အလိုလို အကူအညီေပးလာမယ့္ အခ်ိန္ကို ထိုင္ေစာင့္ေနသူမ်ား မဟုတ္ပါဘူး။ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ေတာင္းဆိုခ်က္ေတြကို အစိုးရဘက္က မလိုက္ေလ်ာရင္ အစိုးရကို ျဖဳတ္ခ်ႏိုင္မယ့္ ေတာ္လွန္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳေတြအတြက္ကိုပါ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္တည္ေဆာက္ျပီး စုဖြဲ႕ေလ့ရွိပါတယ္။ လူထုတရပ္လံုးပါ၀င္လာမယ့္ ေရြးေကာက္ပြဲဆန္႕က်င္ေရး လူထုလွဳပ္ရွားမွဳၾကီးေတြကို ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္ဖို႕ ၾကိဳးပမ္းေလ့ရွိပါတယ္။ အစိုးရရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားကို ပ်က္ယြင္းေစႏိုင္မယ့္ အင္အားကို စုစည္းျပီးမွ အစိုးရရဲ႕ တရား၀င္မွဳ ကို စိန္ေခၚျခိမ္းေခ်ာက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေနာက္ထပ္ခြဲျခားမွဳ သ႑ာန္တမ်ိဳးကေတာ့ သပိတ္ၾကီး (Major boycott) နဲ႕ သပိတ္ငယ္ (Minor boycott) ကြဲျပားမွဳ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္မွာ အတိုင္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီၾကီးအပါအ၀င္ အတိုက္အခံ အင္အားစုအမ်ားက ပါ၀င္တယ္ဆိုရင္ ဒါကို သပိတ္ၾကီးလို႕ ေခၚဆိုႏိုင္ပါတယ္။ သပိတ္ၾကီးမွာမ်ားေသာအားျဖင့္ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီၾကီးတခုအပါအ၀င္ ႏိုင္ငံေရးပါတီငယ္မ်ား၊ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား ပူးေပါင္းပါ၀င္ေလ့ရွိေပမယ့္ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းအားလံုးက ညီညီညြတ္ညြတ္ စုေပါင္းဆင္ႏႊဲတဲ့ (Unified opposition election boycott) ကေတာ့ အေတာ္ရွားပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းၾကီးေတြအားလံုးက သပိတ္ေမွာက္ေရးကို သေဘာတူညီခဲ့ရင္ေတာင္ အစိုးရရဲ႕ အာဏာစက္ကုိ မလြန္ဆန္ႏိုင္တဲ့ ပါတီငယ္ေလးေတြနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြက ေရြးေကာက္ပြဲမွာ ပါ၀င္ယွဥ္ျပိဳင္ေနဦးမွာ ျဖစ္လို႕ပါပဲ။ တကယ္လို႕ ႏိုင္ငံေရးပါတီငယ္ေလးေတြနဲ႕ တဖြဲ႕စီပ်ံ႕က်ဲေနတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြက ေရြးေကာက္ပြဲကို သပိတ္ေမွာက္တာဆိုရင္ေတာ့ ဒါကို သပိတ္ငယ္လို႕ သတ္မွတ္ေလ့ရွိပါတယ္။
၁၉၉၀ ေနာက္ပိုင္းကာလ ကမၻာတ၀ွမ္းမွာ ေပၚေပါက္ခဲ့တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြမွာ ဒီလို ကြဲျပားတဲ့ သပိတ္အမ်ိဳးအစားသ႑ာန္ေတြကို ေတြ႕ရွိႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ (၁၉၉၀) မွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ အီဂ်စ္ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္နဲ႕ ၁၉၈၃ ခုႏွစ္မွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ဂ်ေမကာ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြမွာ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီအမ်ားစုက ေရြးေကာက္ပြဲမွာ ၀င္ေရာက္ယွဥ္ျပိဳင္ေရးကို ျငိမ္းခ်မ္းစြာနဲ႕ပဲ ျငင္းဆန္ခဲ့ၾကတဲ့အတြက္ Major, Gandhian သပိတ္ အမ်ိဳးအစား အျဖစ္ သတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္။ (၁၉၉၃) ခုႏွစ္မွာ က်င္းပခဲ့တဲ့ ပါကစၥတန္ေရြးေကာက္ပြဲကို MOM က သပိတ္ေမွာက္မွဳကိုေတာ့ Minor, Gandhian သပိတ္အမ်ိဳးအစား အျဖစ္ပဲ သတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္။ အရြယ္အစားနဲ႕ လူအင္အားအရ ၾကီးမားေပမယ့္ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္မွဳမွာ တႏိုင္ငံလံုးအေရးကို ေတာင္းဆိုျခင္းမရွိပဲ အုပ္စုတစုအခြင့္အေရးကိုသာ ေတာင္းဆိုခဲ့တာေၾကာင့္ သပိတ္ၾကီးလို႕ သတ္မွတ္လို႕ မရႏိုင္တာ ျဖစ္ပါတယ္။
သပိတ္ငယ္ေလးေတြမွာ လက္နက္အင္အားသံုးေျဖရွင္းမွဳနဲ႕ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ေတာ္လွန္မွဳေတြ ပါ၀င္လာတဲ့အခါ Minor, Fearonian သပိတ္အမ်ိဳးအစားလို႕ သတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာ- ၁၉၈၈ ခု၊ သီရိလကၤာ ေရြးေကာက္ပြဲမွာတုန္းက ပါတီငယ္ေလးတခုျဖစ္တဲ့ JVP ပါတီဟာ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္ျခင္း၊ လံုျခံဳေရး၀န္ထမ္းမ်ား၊ အရပ္ဘက္၀န္ထမ္းမ်ားႏွင့္ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ျခင္း စတာေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၉၅ ခုႏွစ္က ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ Cote d’Ivoire ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္နဲ႕ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္က ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ အင္ဒိုနီးရွား ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြမွာေတာ့ အစိုးရလက္ကိုင္ဒုတ္ေတြနဲ႕ ျပည္သူလူထုအၾကား ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္တဲ့ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့အတြက္ Major, Fearonian သပိတ္ အမ်ိဳးအစားလို႕ သတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအခင္းအက်င္းေတြနဲ႕ ထိေရာက္ႏိုင္မွဳက ဦးေဆာင္သူေတြ က်င့္သံုးတဲ့ သပိတ္အမ်ိဳးအစားေပၚမွာ မူတည္ပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္ျခင္း၏ ႏိုင္ငံေရးအခင္းအက်င္း
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္ျခင္းရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအခင္းအက်င္းေတြကို မေဖာ္ျပခင္မွာ ဒီမိုကေရစီနည္းလမ္းမက်ပဲ အာဏာရယူထားတဲ့ အစိုးရေတြက ဦးေဆာင္ျပီး ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပရျခင္းရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားေတြကို ေလ့လာသိရွိဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ဒီမိုကေရစီ နည္းလမ္းမက်ပဲ အာဏာရယူထားတဲ့ အစိုးရေတြဆိုတာ တိုင္းျပည္ရဲ႕ အာဏာကို လက္နက္နဲ႕ ျခိမ္းေခ်ာက္ျပီး သိမ္းပိုက္ရယူထားတဲ့ အစိုးရေတြနဲ႕ မသမာနည္းလမ္းေတြအသံုးျပဳျပီး ေရြးေကာက္ပြဲမွာ အာဏာရယူထားတဲ့ အစိုးရေတြကို ဆိုလိုပါတယ္။ ဒီလို အစိုးရေတြအေနနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲမက်င္းပပဲ အာဏာကို ဆက္လက္ထိန္းသိမ္းထားလို႕ မရႏိုင္ဘူးလားလို႕ အခ်ိဳ႕က ဆိုတတ္ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေရြးေကာက္ပြဲ မက်င္းပပဲ အာဏာဆက္ယူထားတဲ့အခါ ျပည္တြင္း၊ ျပည္ပမွာ တရား၀င္မွဳ (legitimacy) မရတဲ့အတြက္ ႏိုင္ငံေရး၊ သံတမန္ေရး၊ စစ္ေရး၊ စီးပြားေရးေတြမွာ အခက္အခဲေတြ အမ်ားၾကီး ေတြ႕ၾကရပါတယ္။ အဆိုးဆံုးက ျပည္သူေတြက အစိုးရကို ျဖဳတ္ခ်ဖို႕ ၾကိဳးပမ္းမွဳေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီအခါမွာ အစိုးရအေနနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲ တခု ျပဳလုပ္မလား၊ မလုပ္ဖူးလားဆိုတာကို စတင္တြက္ခ်က္လာရပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲကို မလုပ္ရင္ ျပည္သူေတြက တခ်ိန္မဟုတ္တခ်ိန္မွာ ဒီအစိုးရကို ျဖဳတ္ခ်မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအတြက္ ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပျပီး၊ legitimacy ရလာႏိုင္မယ့္ အခြင့္အေရးကို အစိုးရဘက္က စတင္ၾကိဳးပမ္းလာေလ့ရွိပါတယ္။ ဒီလိုက်င္းပတဲ့အခါမွာ လြတ္လပ္ျပီး၊ တရားမွ်တေသာ ေရြးေကာက္ပြဲကို က်င္းပဖို႕ ၾကိဳးပမ္းတဲ့ အစိုးရဆိုတာကေတာ့ အေတာ္ကို ရွားပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ အစိုးရပါတီ ကိုယ္တိုင္ (သို႕) အစိုးရခါးပိုက္ေဆာင္ ပါတီေတြ အႏိုင္ရဖို႕အတြက္ကိုပဲ နည္းမ်ိဳးစံုနဲ႕ ၾကိဳးပမ္းေလ့ရွိပါတယ္။ ဒါကို ျပည္သူေတြက မရိပ္မိတဲ့ အခ်ိန္ေတြနဲ႕ ရိပ္မိေပမယ့္ ႏိုင္ငံေရးႏိုးၾကားမွဳ ေရခ်ိန္က ေလ်ာ့ပါးေနတဲ့ အခ်ိန္မ်ိဳးမွာ ဆိုရင္ ဒီေရြးေကာက္ပြဲမွာ လူထုပါ၀င္မွဳ ရာခိုင္ႏွဳန္းျမင့္မားျပီး အစိုးရပါတီ (သို႕) အစိုးရခါးပိုက္ေဆာင္ပါတီေတြက အႏိုင္ရသြားေလ့ရွိပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ေရြးေကာက္ပြဲအသစ္နဲ႕ ျပန္ျပီး တက္လာတာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ legitimacy ရသြားႏိုင္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Schedler ကေတာ့ ဒါကို electoral autocracy လို႕ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ခဲ့ပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲမွာ မူလအစိုးရ (သို႕) ခါးပိုက္ေဆာင္ႏိုင္ငံေရးပါတီက အႏိုင္ရျပီး၊ legitimacy ရသြားတဲ့ အေပၚမွာ လူအမ်ားကေတာ့ အစိုးရဘက္က ႏိုင္သြားျပီ၊ ပြဲျပီးသြားျပီလို႕ တြက္ခ်က္တတ္ၾကပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္လဲ ဒီလိုအေျခအေနမ်ိဳးမွာ ျပည္သူလူထုနဲ႕ အတိုက္အခံ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြဘက္က အစိုးရကို ျဖဳတ္ခ်ႏိုင္မယ့္ အခြင့္အေရးေတြအားလံုး ဆံုးရွံဳးသြားတာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီေတြ၊ အဖြဲ႕အစည္းေတြ စုစည္းျပီး အစိုးရရဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲဟာ ေရြးေကာက္ပြဲအတု (fraudulent elections) ျဖစ္ေၾကာင္း၊ မဲခိုးမဲလိမ္ထားမွဳမ်ား ရွိေၾကာင္းကို သက္ေသအေထာက္အထားေတြနဲ႕ လူထုကို ခ်ျပႏိုင္ခဲ့ရင္ ျပည္တြင္းတရား၀င္မွဳ (domestic legitimacy) ကိုသာမက ျပည္ပတရား၀င္မွဳ (international legitimacy) ကိုပါ ေခ်ဖ်က္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ အစိုးရရဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲစီမံကိန္း ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြ ပ်က္စီးသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြဟာ အစိုးရရဲ႕ election fraud ေၾကာင့္ ေပၚထြက္လာမယ့္ coordination deficiencies ေတြကို ေက်ာ္လႊားျပီး၊ Point of coordination တခုကို လူထုၾကားမွာ တည္ေဆာက္လာႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီဆံုမွတ္ကေန အစိုးရဆန္႕က်င္ေရး၊ ျဖဳတ္ခ်ေရး၊ ၾကားျဖတ္အစိုးရဖြဲ႕စည္းေရးစတာေတြကို အဆင့္တိုးျမွင့္ လုပ္ေဆာင္လို႕ ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္လဲ ဒီလိုလုပ္ေဆာင္ဖို႕အတြက္ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ လုပ္ေနစဥ္ကာလမွာကတည္းက ျပင္ဆင္မွဳ အခင္းအက်င္းေတြ လိုအပ္ပါတယ္။
Major Fearonian Boycott ကို ဦးေဆာင္ၾကမယ့္ အတိုက္အခံ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြမွာ ျပင္ဆင္သင့္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးအခင္းအက်င္းပံုစံေတြ ရွိရပါမယ္။ ဦးေဆာင္မယ့္ အတိုက္အခံအဖြဲ႕ဟာ ႏိုင္ငံေရးပါတီၾကီးတခု ျဖစ္တယ္ဆိုရင္ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Olson က privileged group လို႕ ေခၚေ၀ၚသံုးစြဲခဲ့တဲ့ သပိတ္ေခါင္းေဆာင္ အုပ္စုတစုကို ဖြဲ႕စည္းထားဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီအုပ္စုမွာ ႏိုင္ငံေရးပါတီၾကီးမွ လုပ္ရည္ကိုင္ရည္ရွိတဲ့ ေခါင္းေဆာင္မ်ားပါ၀င္ျပီး သပိတ္ၾကီးကို ဦးေဆာင္ဆင္ႏႊဲရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ တကယ္လို႕ ႏိုင္ငံေရးပါတီတခုတည္းကေန သပိတ္ကို ဦးေဆာင္ႏိုင္မယ့္ စြမ္းေဆာင္ရည္ မရွိဘူးဆိုရင္ေတာ့ ပ်ံ႕က်ဲေနတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြအားလံုးကို စုစည္းျပီး၊ ႏိုင္ငံေရး ပညာရွင္ Shelling က k-group လို႕ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ခဲ့တဲ့ သပိတ္ေခါင္းေဆာင္ အုပ္စုကို ဖြဲ႕စည္းထားဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီအုပ္စုထဲမွာ ေရြးေကာက္ပြဲကို သပိတ္ေမွာက္တဲ့ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေပါင္းစံုက ကိုယ္စားလွယ္ေတြ စုစည္းျပီး၊ သပိတ္ၾကီးကို ဦးေဆာင္ဆင္ႏႊဲရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ privileged group ပဲျဖစ္ျဖစ္၊ k-group ပဲ ျဖစ္ျဖစ္ အုပ္စုတစုကေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲမတိုင္မီ ကာလမွာကတည္းက ေပၚေပါက္ေနဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါဟာ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ရဲ႕ အခရာျဖစ္ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲတြင္းကာလမွာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ေရြးေကာက္ပြဲလြန္ကာလမွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ လူထုအေရးေတာ္ပံုကို အရွိန္ျမွင့္ဦးေဆာင္ရမယ့္ အုပ္စုျဖစ္ေနလို႕ပါပဲ။
Major Gandhian boycott ကို ဦးေဆာင္မယ့္ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြမွာလဲ အခင္းအက်င္းေတြ ျပင္ဆင္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီသပိတ္သ႑ာန္ကို ေရြးခ်ယ္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ေတြဆီမွာ အစိုးရကို ျဖဳတ္ခ်ဖို႕၊ ေတာ္လွန္ဖို႕ ဆႏၵ မရွိတတ္ပါဘူး။ အဓိက ႏိုင္ငံေရးရည္မွန္းခ်က္က အစိုးရရဲ႕ တရား၀င္မွဳကို လူအမ်ားက အသိအမွတ္ မျပဳေရးပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုႏိုင္ငံေရးရည္မွန္းခ်က္ ျပည့္မွီေရးအတြက္ ပရိသတ္ႏွစ္မ်ိဳး လိုအပ္ပါတယ္။ ပထမတမ်ိဳးက ျပည္တြင္းက ျပည္သူလူထုျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယတမ်ိဳးက ႏိုင္ငံတကာ အသိုင္းအ၀ိုင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီပရိသတ္ႏွစ္မ်ိဳးရဲ႕ ေထာက္ခံမွဳကို ရယူႏိုင္မယ့္ ႏိုင္ငံေရးအခင္းအက်င္းကို ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္မွသာ အစိုးရအား တရားမ၀င္အစိုးရအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္း (de legitimizing the government) က ေအာင္ျမင္မွာပါ။
ဒီသပိတ္အမ်ိဳးအစားကို အသံုးျပဳတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြအေနနဲ႕ လူထုထဲကို တတ္ႏိုင္သမွ် စိမ့္၀င္ေရာက္ရွိေနေအာင္ ၾကိဳးပမ္းဖို႕ လိုပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲအႏိုင္ရေရး ကင္ပိန္းတခုကို လုပ္ေနတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပါတီၾကီးတခုလိုပဲ တက္တက္ၾကြၾကြနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္ေရး ကင္ပိန္းကို တိုင္းျပည္တ၀ွမ္းလံုးမွာ ျပဳလုပ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ တျပိဳင္နက္တည္းမွာပဲ သံတမန္ ဆက္ဆံေရးအုပ္စုငယ္ေလးေတြ ဖြဲ႕စည္းျပီး၊ ႏိုင္ငံတြင္းမွာ ေရာက္ရွိေနတဲ့ ႏိုင္ငံတကာသံရံုးမ်ားနဲ႕ diplomatic channels ေတြ ဖြင့္ရပါမယ္။ အစိုးရကို အားေပးကူညီေနတဲ့ ႏိုင္ငံတကာအသုိင္းအ၀ိုင္းကိုလဲ တရားမ၀င္အစိုးရအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳလာေအာင္ ဆြဲေဆာင္စည္းရံုးဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။
ဘယ္လိုသပိတ္အမ်ိဳးအစားကိုပဲ အသံုးျပဳသည္ျဖစ္ေစ၊ အေရးၾကီးဆံုးကေတာ့ ျဖစ္ေပၚေနဆဲ ႏိုင္ငံေရးအေျခအေနကို ထင္ဟပ္ေစမယ့္ ႏိုင္ငံေရးပန္းတိုင္ကို ခ်မွတ္ျပီး၊ ကိုက္ညီမယ့္ သပိတ္အမ်ိဳးအစားကို ေရြးခ်ယ္ႏိုင္ဖို႕က အလြန္ပဲ အေရးၾကီးပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ကေန လူထုလွဳပ္ရွားမွဳၾကီးေတြ ေပၚေပါက္လာျပီး အစိုးရကို ျဖဳတ္ခ်ဖို႕အထိ ႏိုင္ငံေရးပန္းတိုင္ ခ်မွတ္ထားရင္ေတာ့ Major Fearonian Boycott ကို ေရြးခ်ယ္ေဖာ္ေဆာင္ရမွာပါ။ ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပတဲ့ အစိုးရနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲရဲ႕ တရား၀င္မွဳကို လူထုနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာက အသိအမွတ္မျပဳေရးဆိုတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပန္းတိုင္ကို ခ်မွတ္ထားရင္ေတာ့ Major Gandhian boycott ကို ေရြးခ်ယ္ေဖာ္ေဆာင္ရမွာပါ။ ဒီအမ်ိဳးအစားႏွစ္ခုကို ေဖာ္ေဆာင္ရမယ့္ ႏိုင္ငံေရးအခင္းအက်င္းေတြ မတူပါဘူး။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ျပဳလုပ္ရျခင္းရဲ႕ အေျခခံႏိုင္ငံေရးပန္းတိုင္ကို တိတိက်က် မေဖာ္ထုတ္ပဲနဲ႕ သပိတ္ျပဳလုပ္မွဳေတြ ရွိလာခဲ့ရင္ ေပၚထြက္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအခင္းအက်င္းေတြက Major Fearonian Boycott လိုလို၊ Major Gandhian boycott လိုလိုေတြ ျဖစ္ျပီး မေရမရာနဲ႕ ထိေရာက္မွဳ မရွိပဲ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အစိုးရျဖဳတ္ခ်ေရး၊ ၾကားျဖတ္အစိုးရဖြဲ႕စည္းေရးဆိုတဲ့ ေၾကြးေၾကာ္သံကို ေအာ္ျပီး၊ ခင္းက်င္းေနတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအခင္းအက်င္းက Major Gandhian boycott ကို ခင္းက်င္းေနရင္ လူထုရဲ႕ ယံုၾကည္ကိုးစားမွဳ ေလ်ာ့နည္းသြားႏိုင္ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲတရား၀င္မွဳမရရွိေရးကို ဦးတည္ျပီး၊ ခင္းက်င္းေနတဲ့ ႏိုင္ငံေရး အခင္းအက်င္းက Major Fearonian Boycott ျဖစ္ေနျပန္ရင္လဲ ဆင္ေတာ္နဲ႕ ခေလာက္ျဖစ္ျပီး တပ္ကၽြံတာေတြ၊ မလိုအပ္ပဲ အင္အားျဖဳန္းတီးမိတာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။
ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္တိုင္းမွာ ျဖစ္ေပၚလာမယ့္ ႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္ေတြ ရွိစျမဲမို႕ ေရတို၊ ေရရွည္ႏိုင္ငံေရး အက်ိဳးဆက္ေတြကို ဆန္းစစ္ျပီး၊ သင့္ေလ်ာ္မယ့္ ေရတို၊ ေရရွည္ ႏိုင္ငံေရးမူ၀ါဒေတြ ခ်မွတ္ထားဖို႕လဲ လိုအပ္ပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္၏ ေရတိုႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္မ်ား
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္အမ်ိဳးအစားေပၚမွာ မူတည္ျပီး ျဖစ္ေပၚလာမယ့္ ႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္ေတြကလဲ ကြဲျပားမွဳရွိပါတယ္။ Major boycott ေတြကေတာ့ Minor boycott ေတြထက္ ပိုျပီး ၾကီးမားတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္ေတြ ရွိပါတယ္။ Major boycott မွာလဲ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားကို တိုက္ရိုက္စိန္ေခၚတဲ့ အာဏာရွင္စနစ္ဆန္႕က်င္ေရး၊ လူထုအေရးေတာ္ပံု ေပၚထြက္ေရး၊ ၾကားျဖတ္အစိုးရ ဖြဲ႕စည္းေရး ေၾကြးေၾကာ္သံေတြပါတဲ့ Major Fearonian Boycott ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရး အက်ိဳးဆက္ေတြနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲ အသိအမွတ္မျပဳေရး ေၾကြးေၾကာ္သံေတြပါတဲ့ Major Gandhian boycott ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္ေတြက မတူညီျပန္ပါဘူး။
ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ အမ်ိဳးအစားအားလံုးအတြက္ အေရးၾကီးတဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္တရပ္ကေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ ပါ၀င္မဲေပးတဲ့ လူဦးေရ ရာခိုင္ႏွဳန္း နည္းႏိုင္သမွ် နည္းေစဖို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေရးပညာရပ္ကေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား ပါ၀င္မဲေပးမယ့္ လူဦးေရ အေရအတြက္ကို voter turnout လို႕ သံုးစြဲပါတယ္။ Fearonian boycott ကို ျပဳလုပ္သူေတြကလဲ voter turnout နည္းပါးျခင္းအားျဖင့္ အစိုးရကို ဆန္႕က်င္သူအေရအတြက္ မ်ားေၾကာင္း သက္ေသျပႏိုင္တယ္လို႕ ယူဆထားၾကပါတယ္။ Gandhian boycott ကို ျပဳလုပ္သူေတြကလဲ voter turnout နည္းပါးျခင္းအားျဖင့္ အစိုးရက က်င္းပတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲရဲ႕ တရား၀င္မွဳ (legitimacy) ကို လူထုက အသိအမွတ္မျပဳေၾကာင္း သက္ေသျပႏိုင္တယ္လို႕ ယူဆထားၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ voter turnout နည္းပါးမွဳဟာ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ရဲ႕ ေရတို ႏိုင္ငံေရး အက်ိဳးဆက္ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲျပီးဆံုးသြားခ်ိန္မွာ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ ထိေရာက္မွဳရွိမရွိကို တိုင္းတာႏိုင္တဲ့ နည္းလမ္းတခုလဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ ေခါင္းေဆာင္မ်ားအေနနဲ႕ voter turnout ေလ်ာ့ေနေစေရးကို လုပ္ငန္းစဥ္တရပ္အေနနဲ႕ ထိထိမိမိ ျပဳလုပ္ႏိုင္မွသာ ဒီေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ဟာ ထိေရာက္မွဳ ရွိပါတယ္။ ဒီလုပ္ငန္းစဥ္ကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ဖို႕အတြက္ voter mobilization ျပဳလုပ္ရပါတယ္။ ဒီလို ျပဳလုပ္ရာမွာ ႏိုင္ငံေရးပါတီၾကီးေတြကေန ေရြးေကာက္ပြဲမွာ ၀င္ျပီး မယွဥ္ျပိဳင္တာနဲ႕ ပါတီမွတ္ပံုတင္ျပီးမွ ေရြးေကာက္ခံကိုယ္စားလွယ္က ျပန္ျပီး ႏွဳတ္ထြက္ျခင္း (candidate withdrawl) ဆိုျပီး နည္းလမ္းႏွစ္မ်ိဳး ရွိပါတယ္။ ပထမတမ်ိဳးက အစိုးရကို တိုက္ရိုက္စိန္ေခၚျပီး လူထုအၾကားမွာ သတင္းစကား ပ်ံ႕ႏွံ႕သြားေစေရးအတြက္ အသံုး၀င္ပါတယ္။ ဒုတိယတမ်ိဳးက ေရြးေကာက္ပြဲကို အသိအမွတ္ျပဳသေယာင္ေယာင္ ျပဳလုပ္ျပီးမွ တရားမွ်တမွဳ မရွိတာေတြကို ေဖာ္ထုတ္ျပီး ႏွဳတ္ထြက္ျခင္း ျပဳလုပ္တာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ႏိုင္ငံေရးေရခ်ိန္ျမွင့္ဖို႕ အသံုး၀င္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြအေနနဲ႕ ဒီလို voter mobilization ကို တဘက္က လုပ္ေနစဥ္မွာပဲ ျပည္သူလူထုကို မဲမေပးပဲေနဖို႕ စည္းရံုးလွံဳ႕ေဆာ္မွဳေတြကလဲ တျပိဳင္နက္တည္း ျပဳလုပ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
voter turnout ေလ်ာ့နည္းျခင္းဟာ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီေတြက မီးေမာင္းထိုးျပတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲတရားမွ်တမွဳမရွိျခင္း၊ လြတ္လပ္မွဳမရွိျခင္းေတြကို သက္ေသထူႏိုင္ရံုသာမက ေရြးေကာက္ပြဲရလဒ္ကို ႏိုင္ငံတကာက အျပည့္အ၀ ေထာက္ခံ အားေပးမွဳေတြကိုပါ ေလ်ာ့က်ေစႏိုင္ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္နဲ႕ မဲေပးတဲ့ လူဦးေရ ရာခိုင္ႏွဳန္း နည္းပါးမွဳ (low rates of voter turnout)ကို ေပါင္းစပ္ႏိုင္ခဲ့ရင္ ေရြးေကာက္ပြဲကေန ထြက္ေပၚလာမယ့္ အစိုးရသစ္ဟာ စစ္မွန္တဲ့ ဒီမိုကေရစီကို ေဆာင္က်ဥ္းေပးႏိုင္မယ့္ အစိုးရမဟုတ္ဘူး ဆိုတာကို ျပည္သူလူထုနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာကို ခ်ျပသြားႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ တကယ္လို႕ ျပည္သူေတြကို မဲမေပး၊ မေနရလို႕ အစိုးရက ကန္႕သတ္ထိန္းခ်ဳပ္လာခဲ့ရင္ေတာ့ ေပးရမယ့္ မဲေတြကို ပယ္မဲေတြ ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ယူရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ (၁၉၆၀)၊ (၁၉၇၀) ကာလေတြတုန္းက အာဂ်င္းတီးနားမွာ က်င္းပခဲ့တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေတြမွာ ဒီနည္းလမ္းကို အသံုးျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။
တျပိဳင္နက္တည္းမွာပဲ voter turnout နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး အစိုးရေတြက ျပဳလုပ္တတ္တဲ့ election fraud ေတြကို စံုစမ္းေဖာ္ထုတ္ၾကရပါတယ္။ voter turnout နည္းပါးျခင္းဟာ ေရြးေကာက္ပြဲရဲ႕ legitimacy ကို က်ဆင္းေစတယ္ဆိုတာကို အစိုးရကလဲ မသိတာ မဟုတ္ပါ။ ဒါေၾကာင့္ အစိုးရနဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲရဲ႕ သိကၡာကို ထိန္းဖို႕အတြက္ voter turnout ျမင့္မားေအာင္ နည္းမ်ိဳးစံုနဲ႕ မဲခိုး၊ မဲလိမ္တာေတြ လုပ္ေလ့ရွိပါတယ္။ ဒါေတြကို ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ဖို႕အတြက္ မဲရံုၾကီးၾကပ္သူမ်ားကို စည္းရံုးသိမ္းသြင္းျခင္း၊ မဲဆႏၵနယ္အလိုက္ voting pattern ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာေရး အဖြဲ႕မ်ားကို ေျမေပၚေျမေအာက္ အသြင္သ႑ာန္အမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းထားျခင္း၊ ႏိုင္ငံတကာ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာေရး အဖြဲ႕မ်ားႏွင့္ စာနယ္ဇင္းသမားမ်ားႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ျခင္း စတာေတြကို ျပဳလုပ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြမွာ voter turnout နည္းပါးမွဳကို လုပ္ငန္းစဥ္တရပ္အေနနဲ႕ အေကာင္အထည္ေဖာ္ၾကရာမွာ ထိေရာက္မွဳ ရွိတာေတြလဲ ရွိသလို မထိေရာက္တာေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ၁၉၉၂ခုႏွစ္မွာ ဂါနာမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေၾကာင့္ မဲေပးသူရာခိုင္ႏွဳန္း ၅၀.၂ ကေန ၂၃.၈ အထိ က်ဆင္းသြားခဲ့ဖူးပါတယ္။ ၁၉၉၆ ခုႏွစ္မွာ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ႏိုင္ငံမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေၾကာင့္ မဲေပးသူ သံုးဆယ့္ေလး ရာခိုင္ႏွဳန္း က်ဆင္းသြားခဲ့ဖူးပါတယ္။ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္မွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ဘယ္လ္လားရပ္စ္ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္မွာေတာ့ မဲေပးသူ ရာခိုင္ႏွဳန္းက မက်ဆင္းသြားခဲ့ပါဘူး။ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္နဲ႕ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္တို႕မွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ Cameroon ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္မွာေတာ့ မဲေပးသူ ရာခိုင္ႏွဳန္းက မက်ဆင္းပဲ တက္သြားခဲ့ပါတယ္။ (၁၉၉၀) ခုႏွစ္ကေန (၂၀၀၂) ခုႏွစ္အတြင္း ႏိုင္ငံေပါင္း (၃၂) ႏိုင္ငံမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္မွဳ ေပါင္း (၁၃၄) ခုကိုလဲ ပညာရွင္ေတြက ေလ့လာဆန္းစစ္ခဲ့ၾကဖူးပါတယ္။ ဒီလိုေလ့လာဆန္းစစ္ခ်က္ေတြအရ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္မွဳဟာ voter turnout ရာခိုင္ႏွဳန္းကို ပ်မ္းမွ် ၅.၄ ရာခိုင္ႏွဳန္းအထိ ေလ်ာ့က်ေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ voter turnout ေလ်ာ့နည္းမွဳဟာ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္မွဳရဲ႕ ေရတိုႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္လို႕ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္မွဳရဲ႕ ေနာက္ထပ္ေရတိုႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္တခုကေတာ့ Election-related violence ပါ။ တကယ္ေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲဆိုတာက ပါ၀ါခြဲေ၀မွဳေတြကို violence နည္းလမ္းေတြ မသံုးပဲ ျပဳလုပ္ေပးတဲ့ alternative mean တခုပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္လဲ ဒီ ေရြးေကာက္ပြဲအခ်ိန္မွာမွ violence affairs ေတြက ေပၚထြက္လာရျပန္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲ တိုင္းျပည္ေတြမွာပါ။ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္၊ အယ္လ္ဂ်ီးရီးယား ေရြးေကာက္ပြဲအခ်ိန္မွာတုန္းက လူေပါင္း ၃၉၀ ေသဆံုးခဲ့ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲနဲ႕ ဆက္စပ္တဲ့ ဗံုးေပါက္ကြဲမွဳေတြလဲ ျဖစ္ပြားေလ့ရွိပါတယ္။ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္ ပီရူးႏိုင္ငံ ေရြးေကာက္ပြဲ၊ ၁၉၉၄ခုႏွစ္ ေတာင္အာဖရိက ေရြးေကာက္ပြဲ၊ ၁၉၉၆ခုႏွစ္ အိႏၵိယ ေရြးေကာက္ပြဲနဲ႕ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္ ေဟတီ ေရြးေကာက္ပြဲ ကာလေတြမွာ ဗံုးေပါက္ကြဲမွဳေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲရံုေတြမွာ ပ်က္စီးေစမွဳနဲ႕ ပါတီေတြ အခ်င္းခ်င္း အမတ္ေလာင္းေတြကို လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္မွဳေတြလဲ ျဖစ္ပြားေလ့ရွိပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ election-related violence ကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ဖို႕အတြက္ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ဦးေဆာင္သူေတြက ၾကိဳးပမ္းတာေတြလဲ ရွိပါတယ္။ (၁၉၈၃) ခုႏွစ္၊ ဂ်ေမကာ ေရြးေကာက္ပြဲမွာတုန္းက သပိတ္ဦးေဆာင္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးပါတီ ေခါင္းေဆာင္က သပိတ္ေမွာက္သူမ်ားမွ စည္းကမ္းရွိၾကရန္နဲ႕ အကယ္၍ အစိုးရဘက္မွ စတင္ျပီး အၾကမ္းဖက္လာပါက သူ႕ဆီက စကားသံမၾကားရပဲ မည္သူမွ် ျပန္လည္တုန္႕ျပန္ျခင္း မျပဳရန္ စတဲ့ အခ်က္ေတြကို သပိတ္ေထာက္ခံသူေတြကို ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။ election-related violence ျဖစ္ေပၚလာရျခင္းကို ေလ့လာခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Wilkinson ဆိုသူကေတာ့ election-related violence ဟာ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးသမားေတြနဲ႕ တိုက္ရိုက္မပတ္သက္ပဲ ႏိုင္ငံေတာ္အစိုးရေတြနဲ႕သာ ပတ္သက္တယ္လို႕ ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲ သပိတ္ေမွာက္သူေတြဘက္က ဘယ္ေလာက္ပဲစည္းကမ္းရွိရွိ၊ အစိုးရဘက္ေတာ္သားေတြက election-related violence ျဖစ္ေအာင္ စတင္ျပဳလုပ္လာမွာပဲလို႕ သူက ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။
သူ႕အဆိုနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံေပါင္း မ်ားစြာက election-related violence ေတြကို ပညာရွင္ေတြက ေလ့လာဆန္းစစ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီဆန္းစစ္ခ်က္ေတြအရ ႏိုင္ငံအနည္းငယ္မွာသာ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးသမားေတြက စတင္ျပဳလုပ္တဲ့ election-related violence ေတြ ရွိခဲ့ျပီး၊ မ်ားေသာအားျဖင့္ကေတာ့ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ သပိတ္ေမွာက္သူမ်ားကို အစိုးရဘက္က စတင္ျပီး violence လုပ္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေပါင္းေလးဆယ္ေက်ာ္က ေရြးေကာက္ပြဲေတြကို ေလ့လာခဲ့တဲ့ ဆန္းစစ္ခ်က္တခုအရ election-related violence ကို အတိုက္အခံေတြဘက္က စတင္ခဲ့တာက ၁၁ ရာခိုင္ႏွဳန္းရွိျပီး၊ အစိုးရေတြဘက္က စတင္ေဖာ္ေဆာင္ခဲ့တာက ၈၉ ရာခိုင္ႏွဳန္းရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ရဲ႕ ေရတိုႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္ဟာ election-related violence လို႕ ဆိုႏိုင္ေပမယ့္ election-related violence ဟာ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေမွာက္တဲ့ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားရတယ္လို႕ေတာ့ ေသခ်ာတပ္အပ္ မဆိုႏိုင္ပါဘူး။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္၏ ေရရွည္ႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္မ်ား
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြတိုင္းမွာ ေရရွည္ႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္ေတြ ရွိပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ တိုင္းျပည္ရဲ႕ ဒီမိုကေရစီအသြင္ ကူးေျပာင္းေရးျဖစ္စဥ္ေပၚမွာ သက္ေရာက္မွဳေတြ ရွိပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြ ျပဳလုပ္တဲ့အခါမွာ ေရြးေကာက္ပြဲ အဂါၤရပ္ေတြျဖစ္တဲ့ တရားမွ်တမွဳနဲ႕ လြတ္လပ္မွဳရဲ႕ တန္ဖိုးေတြ၊ မဲခိုးမဲလိမ္မွဳမ်ား ေလ်ာ့နည္းပေပ်ာက္ေရး စတာေတြကို ျပည္သူအမ်ားက နားလည္သိရွိလာၾကပါတယ္။ ဒါေတြဟာ စစ္မွန္တဲ့ ဒီမိုကေရစီစနစ္ရဲ႕ အႏွစ္သာရေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Dahl က တိုင္းျပည္တခုမွာ
(၁) အဖြဲ႔အစည္းႏွင့္ အသင္းအပင္းမ်ား လြတ္လပ္စြာ ဖြဲ႕စည္းခြင့္ရွိျခင္း၊ ပါ၀င္လွဳပ္ရွားခြင့္ရွိျခင္း
(၂) မိမိတို႕၏ ယံုၾကည္ခ်က္၊ အယူအဆမ်ားကို လြတ္လပ္စြာ ေဖာ္ျပခြင့္ရွိျခင္း
(၃) မဲေပးခြင့္ ရွိျခင္း
(၄) ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္မ်ားမွ လြတ္လပ္စြာ စည္းရံုးႏိုင္ခြင့္ရွိျခင္း
(၅) မီဒီယာစာနယ္ဇင္းမ်ား အားေကာင္းျခင္း
(၆) လြတ္လပ္၍ တရားမွ်တေသာ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား ျပဳလုပ္က်င္းပျခင္း
(၇) လူထုမွ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ထားေသာ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားမွ အစိုးရမူ၀ါဒမ်ား ခ်မွတ္ေရးသားျခင္း
စတဲ့ အခ်က္ေတြျပည့္စံုေနမယ္ဆိုရင္ ဒီတိုင္းျပည္ကို ဒီမိုကေရစီစနစ္က်င့္သံုးတဲ့ တိုင္းျပည္လို႕ ဆိုႏိုင္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပထားခဲ့ပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲေတြ ျပဳလုပ္တိုင္း ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳလို႕ မဆိုႏိုင္ေပမယ့္ ဒီမိုကေရစီစနစ္က်င့္သံုးဖို႕အတြက္ကေတာ့ စစ္မွန္တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲကေတာ့ ဒီမိုကေရစီစနစ္က်င့္သံုးဖို႕အတြက္ မရွိမျဖစ္ လိုအပ္တဲ့ essential condition တခုပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တရားမွ်တမွဳမရွိတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲကို သပိတ္ေမွာက္ျခင္းဟာ ေရရွည္ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳအတြက္ အေရးပါတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္ေတြ ရွိေစပါတယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေတြဟာ အစိုးရေတြကို အနည္းနဲ႕အမ်ား ဖိအားစေပးလာႏိုင္ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေနာက္မွာ လူထုအင္အားပါတယ္ဆိုရင္ေတာ့ အစိုးရကို ဖိအားေပးႏိုင္ရံုသာမက ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ ျဖဳတ္ခ်မွဳကိုပါ ျပဳလုပ္လာႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာအသိုင္းအ၀ိုင္းအေနနဲ႕ကလဲ ေရြးေကာက္ပြဲရဲ႕ true colour ကို ရိပ္မိသိရွိသြားႏိုင္ပါတယ္။ ျပည္တြင္းျပည္သူလူထုကိုလဲ ေရြးေကာက္ပြဲသေဘာတရားနဲ႕ ဒီမိုကေရစီသေဘာတရားေတြကို Public awareness ရွိလာေအာင္ လုပ္လိုက္ျပီးသား ျဖစ္သြားပါတယ္။
တျပိဳင္နက္တည္းမွာပဲ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ားအေနနဲ႕ လူထုပညာေပးေရးနဲ႕ လူထုစည္းရံုးေရးကိုသာ စနစ္တက် လုပ္ႏိုင္မယ္ဆိုရင္ အစိုးရတိုက္ထားတဲ့ ၀ါဒမွိဳင္းလံုး ကန္႕လကာေတြကို တလႊာခ်င္း ခြာခ်ႏိုင္လာပါတယ္။ ဒါေတြဟာ ႏိုင္ငံေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳ (Political Reform) ကို ဦးတည္သြားေစႏိုင္ပါတယ္။ (၁၉၉၇) ခုႏွစ္မွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ အင္ဒိုနီးရွား ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေၾကာင့္ အာဏာရွင္ ဆူဟာတို ႏွဳတ္ထြက္သြားရျပီး၊ တိုင္းျပည္မွာ ဒီမိုကေရစီ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳေတြ စတင္လာခဲ့ပါတယ္။ (၂၀၀၀) ခုႏွစ္က Azerbaijan မွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ေၾကာင့္ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရးပါတီေတြကို ဥပေဒျပင္ပ ပါတီေတြအျဖစ္ ေၾကျငာထားျခင္းကို အစိုးရက ရုတ္သိမ္းေပးခဲ့ရပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲအလြန္ကာလမွာလဲ အျခားသပိတ္တိုက္ပြဲေတြကို အရွိန္မပ်က္ ဆက္လက္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကတဲ့အတြက္ ႏိုင္ငံေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳမ်ားစြာကို အစိုးရက လုပ္ေပးခဲ့ရပါေတာ့တယ္။
ေရြးေကာက္ပြဲအလြန္ ႏိုင္ငံေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္မ်ားက ေလ့လာဆန္းစစ္ခဲ့ၾကရမွာ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္မရွိပဲ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳ ရွိခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေတြက ေလးရာခိုင္ႏွဳန္းရွိျပီး၊ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္အျပီးမွာ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳ ရွိခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံေတြက ႏွစ္ဆယ့္သံုးရာခိုင္ႏွဳန္း ရွိပါတယ္။ ဒီကိန္းဂဏာန္းေတြအရ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ရဲ႕ ေရရွည္ႏိုင္ငံေရးအက်ိဳးဆက္ဟာ ႏိုင္ငံေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳလို႕ ရာႏွႈန္းျပည့္မဆိုႏိုင္ေပမယ့္ ေရြးေကာက္ပြဲ သပိတ္ရွိလာျခင္းက သပိတ္မရွိျခင္းထက္ ပိုျပီး ႏိုင္ငံေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳကို ျပဳလုပ္ေပးႏိုင္တယ္လို႕ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
ေပၚထြက္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳကလဲ မ်ားေသာအားျဖင့္ ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းေရးအတြက္ အက်ိဳးေက်းဇူးေတြ ပိုမ်ားလာေလ့ရွိပါတယ္။ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္၊ အင္ဒိုနီးရွား ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္အျပီးမွာ ေရြးေကာက္ပြဲဥပေဒနဲ႕ သမၼတ အာဏာဆိုင္ရာ ေျပာင္းလဲမွဳေတြ ထြက္ေပၚလာပါတယ္။ ၂၀၀၀ခုႏွစ္၊ ေဟတီး ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္အျပီးမွာ ေရြးေကာက္ပြဲစီမံခန္႕ခြဲေရး အဖြဲ႕အစည္းတခု ထြက္ေပၚလာပါတယ္။ ၁၉၉၆ ခုႏွစ္၊ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္အျပီးမွာ ေနာင္က်င္းပမယ့္ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ မတိုင္မီမွာ ၾကားေနအိမ္ေစာင့္အစိုးရကို ၾကိဳတင္ဖြဲ႕စည္းေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒထြက္လာပါတယ္။ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္၊ Mauritania ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္အျပီးမွာ ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ားမွ ျပည္သူ႕ဘ႑ာေငြသံုးစြဲခြင့္ ဘတ္ဂ်က္ခ်မွတ္ျခင္း၊ proportional representation electoral system ကို အသံုးျပဳျခင္း စတဲ့ ႏိုင္ငံေရးျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳေတြကို အစိုးရက ျပဳလုပ္ေပးခဲ့ရပါတယ္။
နိဂံုး
ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာ ေရြးေကာက္ပြဲ သပိတ္ေတြ ေပၚထြက္လာတဲ့အခါ လူအမ်ားၾကားမွာ ေရပန္းစားတဲ့ ေဆြးေႏြးခ်က္ေလး တခု ရွိပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲဟာ ထိေရာက္မွဳ ရွိပါသလားဆိုတဲ့ ေဆြးေႏြးခ်က္ပါ။ ေဆြးေႏြးၾကရင္းနဲ႕ ထိေရာက္မွဳရွိတယ္၊ မရွိဘူး ဆိုျပီး ျငင္းခုန္ေနမွဳေတြလဲ ရွိတတ္ပါတယ္။ တကယ္တမ္းက်ေတာ့ အလုပ္တခု ထိေရာက္မွဳ ရွိမရွိဆိုတာက အဲဒီအလုပ္ရဲ႕ ရည္မွန္းခ်က္ ပန္းတိုင္နဲ႕ လုပ္ေဆာင္ပံုနည္းလမ္း ေရြးခ်ယ္မွဳေတြေပၚမွာပဲ မူတည္ပါတယ္။ မီတာ (၁၀၀) ေျပးပြဲရဲ႕ ပန္းတိုင္ေတြ၊ ေလ့က်င့္ျပင္ဆင္ေဆာင္ရြက္ပံုေတြနဲ႕ မာရသြန္ေျပးပြဲရဲ႕ ပန္းတိုင္ေတြ၊ ေလ့က်င့္ျပင္ဆင္ေဆာင္ရြက္ပံုကေတာ့ တူညီမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္မွာလဲ ဒီအတိုင္းပါပဲ။ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္က်င္းပရျခင္းရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ပန္းတိုင္က အစိုးရရဲ႕ တရား၀င္မွဳကို ျပည္သူလူထုနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာက အသိအမွတ္မျပဳေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္းလား (သို႕မဟုတ္) ေရြးေကာက္ပြဲမွာ voter turnout နည္းေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္းလား (သို႕မဟုတ္) ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ကို အသံုးျပဳျပီး လူထုလွဳပ္ရွားမွဳေတြ ေဖာ္ေဆာင္ရာကေန အစိုးရျဖဳတ္ခ်ေရး၊ ၾကားျဖတ္အစိုးရဖြဲ႕စည္းေရးကို အရွိန္ျမွင့္ေရးအတြက္လား ဆိုတာက ၾကိဳတင္ ေဖာ္ထုတ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါမွလဲ သင့္ေလ်ာ္မယ့္ ႏိုင္ငံေရးအခင္းအက်င္း သ႑ာန္ကို ျပင္ဆင္တည္ေဆာက္ျပီး အေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုင္မွာပါ။ ထိေရာက္မွဳရွိမရွိဆိုတာကိုေတာ့ ေနာက္ဆံုးမွာ သက္ဆိုင္ရာ ေရြးေကာက္ပြဲသပိတ္ရဲ႕ မူလက ခ်မွတ္ထားတဲ့ ရည္မွန္းခ်က္ပန္းတိုင္ကို ေအာင္ျမင္စြာ ေရာက္ႏိုင္ျခင္း ရွိမရွိဆိုတာနဲ႕ပဲ တိုင္းတာၾကရမွာျဖစ္ပါတယ္။
ခင္မမမ်ိဳး (၉၊ ၉၊ ၂၀၁၀)
ရည္ညႊန္းကိုးကား။
Ahmed, Nizam (2001) 'Bangladesh. Elections in Asia and the Pacific: A Data Handbook- Vol. 1', Middle East, Central Asia, and South Asia, Dieter Nohlen, Florian Grotz, and Christof Hartmann (eds), Oxford: Oxford University Press.
Bratton, Michael & Nicholas van de Walle (1992) Democratic Experiments in Africa: Regime Transitions in Comparative Perspective, Cambridge: Cambridge University Press.
Bratton, Michael (1998) 'Second Elections in Africa', Journal of Democracy 9, no.3: 18- 33.
Crain, Mark, Donald R. Leavens & Lynn Abbot (1987) 'Voting and Not Voting at the Same Time', Public Choice, 53: 221-9.
Dahl, Robert A. (1971) Polyarchy: Participation and Opposition, New Haven: Yale University Press.
Huntington, Sammuel P. (1991) The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century, Norman; London: University of Oklahoma Press.
Hyde, Susan Dayton & Emily Beaulieu. (2004) 'Election Boycotts, Election Observers, and Competition: Do international election observers give parties an incentive to boycott elections?', Presented at the American Political Science Association, annual meeting in Chicago.
Mainwaring, Scott & Timothy R. Scully. (1995) Building Democratic Institutions: Party Systems in Latin America, Stanford: Stanford University Press.
Nelson, Michael H. (2001) Thailand. Elections in Asia and the Pacific: A Data Handbook, Vol. II- South East Asia, East Asia, and the South Pacific, iDieter Nohlen, Florian Grotz & Christof Hartmann (eds) Oxford: Oxford University Press.
Pastor, Robert (1998) 'Mediating Elections', Journal of Democracy 9, no.1: 154-63.
Schedler, Andreas (2002) 'Elections without Democracy: The Menu of Manipulation', Journal of Democracy 13, no.2.
Schelling, Thomas C. (1978) Micromotives and Macrobehavior, New York: W.W. Norton & Company.
The Governance of Global Order (Essay)
Global governance can be defined as the formal and informal mechanisms for managing, regulating and controlling international activity and international systems of interaction. It could be carried in two realms, domestic and international. In the domestic realm, government defines a system of rule, backed by constitutional authority and an administrative and enforcement apparatus. In the international realm, there cannot be government or formal authority. But with the co-operation among each other and non-governmental organizations, states engage in a process of global governance. As the European Union and the UN are the two main transnational institutions of governance, it is important to identify the possibility of the extent to which democratization of the governance of global order and the process of transnational institutionalization in democratizing the governance of global order.
Specifically, Global governance is associated with the world order. The historical world order represent the Westphalian order. It codified a new set of normative principles upon which the international states system has been constructed. These principles are fourfold, including territoriality, sovereignty, autonomy and legality. Anthony McGrew (1997) claimed that states have fixed territorial boundaries to define the limits to legal jurisdiction and the scope of political authority.
Within the territory, the state or government can claim the undisputed and exclusive right to rule. According to Osiander (1994), states are also entitled to conduct their own internal and external affairs in a manner which only they are competent to decide and free from external intervention and control.
In addition, there is no legal authority beyond to state which can impose legal duties upon it or its citizens. Connolly (1991) argued that territorialization of democratic politics is predicated upon a world order based upon Westphalian norms and principles. The concept of world order embraced not only how the inter-state system is governed but also how human civilization is organized politically and economically.
For McGrew (1997), there are four traditional thoughts about democracy and world order such as realism, liberal-internationalism, radicalism and cosmopolitanism. Realism showed a sceptical attitude towards the idea that world order can be made subject to the rule of law and democratic decision making. It is based on the understanding of the law of international politics which means no powerful state has relinquished its hegemonic status without some compulsion. It claimed the ethic of global governance as power politics.
From liberal-internationalism point of view, world order is conceived as a decentralized and pluralist system (polyarchy) and geo-governance is much less a product of the exercise of hegemonic power than a product of necessity. It claimed the ethic of global governance as consensus politics. However, radicalism reviewed that the deep structure of world order is global capitalism and it is characterized by the growing globalization of production, finance and consumption, and the growing polarization between rich and poor in world society and within domestic societies. It also claimed that it requires democratization of local and global life. Its vision of world order is the rule of capital and the ethic of global governance is based on humane governance.
For cosmopolitans, world order is an order of both states and people. Brown (1995) mentioned that humanity is viewed both as a universal community and as organized political communities. Cosmopolitanism claimed that it requires transnational democracy and the ethic of global governance is based on cosmopolitan democracy.
Nevertheless, democratization of the governance of the world order has been an important debate at present with different kinds of thoughts and issues. One of the issue when thinking about the democratization of world order is the human rights. As international law governs relationships between states, a government needs to do to claim international legitimacy to keep to the norms expressed in international law while accepting the legitimacy, it is required the external recognition by other members of international society.
Hoffman (1988) pointed out that internal and external recognition offer a concept of legitimacy which relates the individual to the state in some sort of morally cogent fashion, and which related to the state to other states in the international community. He also suggested that liberal democracy and a good human rights record are necessary if a state is to achieve global legitimacy. However, the current governance of global order is based upon the principle of sovereignty that leads to the idea that all states reserve the right to decide their future without outside interference. Thus the new global order is required for governance.
Accordingly, European Union is one of the main transnational institution of governance. EU institutions undermine state-central liberal democracy. The vehicles for democratizing the EU can be differentiated into four key potential vehicles such as pan-EU institutions, national assemblies, sub-state authorities and transnational social movements.
Linklater (1996) argued that in the 'Post- Westphalian' scenario, there is no fixed quantity of democratic involvement and accountability to be shared between states, EU institutions and sub-state regions. Within a transnational context, non-state democratic institutions complement state democracy rather than undermine it, and have a positive sum rather than zero-sum effect. Thus pan-EU democracy could complement and strengthen national democracy which permits the construction of new political forms that can meet the needs in the context of advancing globalization and regionalization, as Held argues.
Another vehicle for democratizing EU is the national assemblies. As nationalisms are more Europeanized, likewise, the national assemblies. Westlake (1995) argued that across all EU national parliaments, involvement in EU policy-making has increased, mainly in two intergovernmental pillars of Foreign and Security Policy and Justice and Home Affairs. More involvement has been institutionalized in policy committees and reporting procedures. James Goodman (1997) claimed that this combination of national democracy and EU integration could be as a democratization and deepening of the EU integration process.
During the 1970s and 1980s, regional devolution was introduced in France, Spain, Italy, Portugal and Greece and sub-state authorities had become a permanent feature of democratic life in EU by the mid 1980s. Then it became a central role in the implementation of EU policies. For instance, these sub-national vehicles have developed direct foreign relations with EU institutions and have emerged as a political force at the transnational level.
These sub-state authorities have worked with the Commission to establish new cross-regional associations and cross-border association agreements gained legal recognition in 1989. This could help nationalists to become Euro-regionalists. For instance, Basque and Catalan nationalists become enthusiastic Euro-regionalists when Spain joined the EU in 1986. Lindsay (1991) claimed that sub-state regionalists and nationalists have used integration to imbue their message with an internationalist vision.
Furthermore, these sub-state pressures are complemented by increased involvement in transnational social movements. These are capable of posing a democratic alternative to increased transnational economic integration. Sakamaoto (1996) argued that many social movements offer a means of linking with democratizing pressures beyond the immediate EU region which embodied in a range of proactive global movements then challenge the social and developmental costs of economic globalization. These social movements include environmental groups (European Environmental Protection Agency), labour and trade union groups (European Trade Union Confederation), women groups (European Network of Women), lesbian and gay movement, anti-racist movements and pan-European security organizations.
Most these movements challenge national divisions both in the EU and beyond it. Generally these represent both participatory and democratic and forced to the margins of EU decision-making. Accordingly, all social movements are orientated to transnational ideals that have an inherent mobilizing potential at the EU level. Tarrow (1994) concluded that a dialectical relationship has emerged between bureaucratic and business elites and social movement challengers and these challengers are powerful vehicles for democracy in an increasingly transnationalized EU.
Moreover, Goodman (1997) argued that re-democratization beyond the nation- state, to a new Cosmopolitan democracy emerged out of transnational mobilization and the working of pan-EU institutions, national assemblies, sub-state authorities and social movements point the way to a reconstituted democracy that flows through and beyond the state to match the transnational constituencies emerged from increased globalization. So it could be claimed that although there has been some means of democratizing the governance of global order for EU as transnational institutions, these are in the way to be effective and adequate means, not merely at present and mostly it seeks to strengthen regional economies only.
Another dimension to tale an example as one of the transnational institutions is the United Nations (UN). The growth of the UN system since 1945 has a gradual extension of international co-operation and a degree of international authority over a wide range of social, scientific and economic activities. The UN was created before the end of the Second World War and it was prior to the first use of nuclear arms and the Cold War. It was not a supra-national authority or world government and it was inhibited in the filed of international peace and security by Cold War tensions and the paralysis of the infamous veto arrangements in the Security Council.
The veto represent the collision between democratic politics (the will of the majority of members) and power politics (the will of the five permanent members). Despite the doctrine of state sovereignty encourage the one-member-one-vote principle, the UN and the World Bank both depart from this principle in practice.
According to Archer, inter-governmental organizations may operate as actors, in their own right or as an arena or forum in which members negotiated and/ or as instruments of the member-state policies. The status of international organizations as actors is deceptive. Although some other agencies, IGOs, etc. play the primary actors in international relations, the UN and its related agencies (UNICEF and UNHCR) is funded by the membership subscriptions and voluntary donations of the member states and its policies and decisions are created by the votes of its members. Moreover, there was no standing force under the command of the Secretary General and all UN Peacekeeping forces are created ad hoc.
Besides, the UN General Assembly was a key forum for legitimizing the principles of self-determination. Vogler (1995) claimed that the recognition and protection of the global commons such as Antarctica, Outer Space, the Oceans and the Ocean floors beyond the limits of national jurisdiction, has been promoted through a series of multi-lateral treaties which uphold the concept of the common heritage of mankind. Mark Imber (1997) added that campaigns against nuclear weapons proliferation and against apartheid and the promotion of environmental protection and sustainable development have been increased through the UN General Assembly and its special conferences.
However, in the politics of global governance, NGOs are more familiar to the public. For instance, NGOs such as Green Peace International, WWF and Amnesty International are more aware to public rather the UN and its agencies such as UN Disaster Relief organization, the Convention on Trade in endangered species or the UN Human Rights Committees. NGOs recreate the associations of Civil Society on a global or transnational basis. However, governments that oppress, torture and conduct genocide against their own people within the protection of their sovereign boundaries are not to embrace NGO participation in the organs of international government. Even within the UN, member states defend and advance their bargaining positions within international organizations by the conventional standard of national interests, executive privileges and confidentiality.
Accordingly, all traditions are not satisfied with the current state of UN system for global governance and called to reform. Obviously, the democratic reform of the UN is generally promoted by the middle- ranking members with a long tradition of commitment, service and sacrifice to Charter Principles and these include Canada, Norway, Sweden and the Netherlands.
With the creation of the commission on Sustainable Development (CSD), the UN has improved funding for the Global Environmental Facility (GEF). It was co-operated by the World Bank, UNDP and charged with the task of resourcing sustainable development projects. These are different visions of reform for UN but all sit uneasily with the veto and financial powers of the hegemonic states.
In conclusion, means of democratizing the governance of global order do not only rely on the formal transnational institutions such as the EU and the UN because they cannot create effective and adequate means.
Khin Ma Ma Myo (2004)
References
Brown, C. (1995) 'International Political Theory and the idea of world community', in Booth, K. and Smith, S. (eds) International Relations Theory Today, Cambridge, Polity Press
Connolly, W.E. (1991) 'Democracy and territoriality', Millennium, vol. 20, no.3, pp. 463- 84
Goodman, J. (1997) 'The European Union: reconstituting democracy beyond the nation-state', in McGrew, A. (ed.) The Transformation of Democracy, Cambridge, Polity Press
Held, F. (1995) Democracy and Global Order, Cambridge, Polity Press
Hoffmann, J. (1995) Beyond the State, Cambridge, Polity Press
Imber, M. (1989) USA, ILO, UNESCO and IAEA, London, Macmillan
Linklater, A. (1996) 'Citizenship and sovereignty in the post-Westphalian state', European Journal of International Relations, vol.2, no.1, pp. 77-103
Lindsay, I. (1991) 'The SNP and the lure of Europe', in Gallagher, T. (ed.) Nationalism in the Nineties, Edinburgh, Polygon, pp. 84-102
McGrew, A. (1997) 'Democracy beyond borders? Globalization and the reconstruction of democratic theory and practice', in McGrew, A. (ed.) The Transformation of Democracy, Cambridge, Polity Press
Sakamoto, Y. (1996) 'Democratization, social movements and world order', in R. Cox et. al. (eds.) International Political Economy: Understanding Global Disorder, London, Zed, pp. 129-44
Tarrow, S. (1994) Power in Movement: Social Movements, Collective Action and Politics, Cambridge, Cambridge University Press
Westlake, M. (1995) 'The European Parliament, the national parliaments and the 1996 intergovernmental conference', Political Quarterly, vol.3, pp. 59-73
Vogler, J. (1995) The global Commons: A Regime Analysis, London, Wiley
Unity and Diversity: How the EU has responded to social transformations in Europe since 1950s (Essay)
After the two World Wars, a coherently defined idea of Europe was emerged. The political, economic and social systems of Western Europe were devastated. The social composition of European societies has transformed since 1950s. The structures of gender and family life has changed. The process towards unity and efforts at governing the European policy have taken place with a high-degree of self-consciousness despite of its diversity. This essay will analyse the major social transformations that have affected and how the EU has responded to these social transformations.
There has been a heated discussion about 'unity and diversity' in most large parts of the world including Europe, Asia, Latin America. However, in other areas except Europe, has arisen after the advent of modernity. The issues about EU were forged in antiquity are revived in modernity. To analyse the major social transformations, the history of Europe should be considered first. Actually, the history of Europe was clearly dominated by the confrontation, war and the efforts to establish clear differences between peoples. Although many scholars argued that the unity of Europe is based on culture and values, there is a strong connection between history and culture. Regarding the European identity, there are two major implications such as a common culture and a common historical past.
Guibernau (2001) points out that a common culture favours the creation of solidarity bonds among the members of a given community and allows them to imagine the community they belong to as separate and distinct from others. Also, a common historical past, including memories of war, deprivation, victory, repression and success, and a common project for the future have reinforced the sense of a shared identity among members of a given community. According to Thompson (1990), culture is the pattern of meanings embodied in symbolic forms, including actions, utterances and meaningful objects of various kinds, by virtue of which individuals communicate with one another and share their experiences, conceptions and beliefs. So it could not differentiate between the culture and the history because the key elements in the culture such as symbols, languages, heroes, legends and traditions, are bound up with the history.
Moreover, the Enlightenment humanism which was emerged in France and the Industrial Revolution which was originated in England and Scotland out a consciously European identity to the fore. In fact, Enlightenment ideas prompted the adoption of rationality as a method and progress. As rationality involved the end of alchemy and magical arguments and fostered a scientific revolution, which culminated in the Industrial Revolution, the social and economic development prompted by the Industrial Revolution, transformed the West and established a radical division between industrializing countries and those primarily based around rural economies such as the most of Central and Eastern Europe. Thus, it is obvious that the process of incipient European Convergence initiated by the Enlightenment was enhanced by the emergence of Industrial Revolution.
After the Second World War, the political systems of Western Europe were devastated while the USA became the strongest military and economic powers. Thus the involvement of USA in Western Europe became crucial in the political, economic and military recovery. In April 1949, the Atlantic Pact was enhanced with the USA, Canada and Western Europe and the North Atlantic Treaty Organization (NATO) was emerged during the early 1950s. This relationship had a large impact upon the Western Europe restructuring aspects on political, economic, military, social and government systems.
During the Cold War, the Europe was divided into two halves and contributed to some sense of unity among the peoples of Western Europe. In 1991, the Cold war was ended and the fall of the Berlin Wall triggered a process of EU enlargement to include countries in Eastern and Central Europe. As a result, the unity of EU was resulted by the shared history with full of the memories of war. The other point to be considered in the shared history was the European Empire. The expansion of the colonies from the fifteenth century onwards was ended after the Second World War and the colonial countries had turned into independent nation-states by the 1960s so that European politics and economics had changed with the signal of the end of 'European Empire'. Most European countries had more emphasized on some institutional agreements.
Another issue that has transformed social compositions of European societies was international migration, that also affects European integration process. As Jenkins argues, integration is not a flattening process of assimilation, but an equal opportunity accompanied by cultural diversity in an atmosphere of mutual tolerance and was cumulatively effected by the decisions made by employers, teachers, doctors and journalists. Also, it is influenced by the decisions of individual immigrants and their associations. The extent of integration depends on the social environment as well as on legislation and public policy.
With the impact of globalisation, the sovereign nation-states are subjected to global markets and international agreements such as the General Agreement on Tariffs and Trade (GATT). As a result, International travel support the large amount of demand from global business, tourism, politics and education. International treaties such as the Schengen Agreement, UN Convention on Asylum and Refugees have a major impact on European integration. Within itself in EU, the approaches to immigration policies are different in practice. Zig Layton- Henry (2001) identified that the British approach has been pragmatic and reactive and has moved from imperial expansiveness and openness to greater restrictiveness and tighten immigration controls. The French approach has been more liberal and Germany has been a reluctant country of immigration. However, all countries have accepted the reality of permanent settlement and all are pursuing polices of integration. Moreover, due to the enlargement of EU in 2004, it could greatly encourage intra-European migration but immigrants increase cultural diversity within the EU and have been subject to social exclusion. The nation state's cultural diversity is grounded on the co-existence of various national and ethnic minorities.
The other ways which divide Europeans include social class, gender and family life. Since 1950s, the structures of gender and family life has changed and these changes include political and social emancipation of women, enfranchisement, access to labor market and the possibility of separating sexual activity from reproduction through birth control techniques. The other major diversity include religion and social-economy diversity. The separation between Eastern Orthodox Christianity and Western variations of Christianity has been crucial in establishing a division between Western and Eastern Europe. Similarly, varying degrees of industrialization and wealth have resulted in the adoption of strong welfare systems in Northern European countries in contrast with the weak and paternalistic welfare models in the South. As Salvador Giner (2001) argues, the great diversity which lies at the heart of the EU leads to the questions about the plausibility of turning on economic and political space generated by a political institution, the EU, into a coherent and governable society.
During the 1970s and 1980s, regional devolution was introduced in France, Spain, Italy, Portugal and Greece and sub-state authorities had become a permanent feature of democratic life in EU by the mid 1980s. Then it became a central role in the implementation of EU policies. For instance, these sub-national vehicles have developed direct foreign relations with EU institutions and have emerged as a political force at the transnational level. These sub-state authorities have worked with the commission to establish new cross-regional associations and cross-border association agreements gained legal recognition in 1989. This could help nationalists to become Euro-regionalists. When Spain joined the EU in 1986, Basque and Catalan nationalists became enthusiastic Euro- regionalists. Lindsay (1991) claimed that sub-state regionalists and nationalists have used integration to imbue their message with an 'internationalist vision'.
Furthermore, these sub-state pressures are complemented by increased involvement in transnational social movements. They are capable of posing a democratic alternative to increased transnational economic integration. Sakamoto (1996) argued that many social movements offer a means of linking with democratizing pressures beyond the immediate EU region which embodied in a range of proactive global movements that challenge the social and development costs of economic globalisation. These social movements include environmental groups (European Environmental Protection Agency), labour and trade union groups (European Trade Union Confederation), Women groups (European Network of Women), lesbian and gay movements, anti-racist movements and Pan-European security organizations.
Most of these movements challenge national divisions both in the EU and beyond it. Generally, these represent both participatory and democratic and forced to the margins of EU decision-making. Accordingly, all social movements are orientated to transnational ideals that have an inherent mobilizing potential at the EU level. Tarrow (1994) argues that a dialectical relationship has emerged between bureaucratic and business elites and social movement 'challengers'. These challengers are powerful vehicles for democracy in an increasingly transnationalized EU. Furthermore, Goodman (1997) argued that re-democratization beyond the nation-state, to a new 'cosmopolitan democracy' emerged out of transnational mobilization and the workings of Pan-EU institutions, national assemblies, sub-state authorities and social movements point the way to a reconstituted democracy that flows through and beyond the state to match the transnational constituencies emerged from increased globalisation.
In fact, the EU has become a new ground of struggles as communities, collectivities and organizations seek to construct or pursue their own identities, lifestyles and values, while national governments, the EU and other public agencies seek to exert varying degrees of social control. The two dimensions of governance, self-organizing governance from below (bottom-up governance) and regulations from above (top-down governance) interact and combine in distinctive ways in different situations within the EU. In the late twentieth century, there were such changes in the social structure that opened up opportunities for other kinds of cultural identification with different political values. The shift toward less organized forms of production, more mobile workforces and flexible working practices had an impact on the fragmentation of class identity and the dispersion of the members of such working communities upon which collective action was based. Thus social movements represent as the products of changes in the social and economic structure of European societies.
Moreover, the growing affluence, improvement in education and growth of equal opportunities also shifted attention away from economic objectives and the quantitative measurement of human welfare toward new post-materialist goals or values, as argued by J. Smith (2001). In post-war European societies, a progress towards a less impersonal and more humanitarian social order has emerged and a society where ideas are more important than money has developed. People mobilize resources in support of their goals. As soon as they recognize the injustice involved in the issue with which they are concerned, people organize themselves, raise funds and mobilize people for direct action. In terms of public policies, as Baker comments, people tend to have a desire for greater accountability, transparency and participation in decision-making institutions as opposed to the bureaucratic formal top-down political institutions. As a result, social movements and actions such as European Social Forum (ESF), Action for Solidarity, Equality, Environment and Development (ASEED) and environmentalist initiatives were emerged.
J. Smith (2001) points out the shifting patterns of governance at national and European levels regarding the decline of unions and the rise of environmental movements within European societies since 1950s. Due to its involvement in top-down governance carried the price of becoming more formal and less accountable to union members, unions became increasingly divided between officials and rank-and-file members, leading to the decline of influence in political institutions and parties. In contrast, the new environmental movements emerged after 1950s, sought to change public opinion and transform relationships in civil society rather than being integrated into public-policy making bodies. At the same time, the EU and national governments seek to exert greater control to realize objectives agreed upon by political representatives and civil servants across Europe. Nevertheless, attempts to develop environmental policies in a cohesive way have arisen along with the emergences of environmental policy making and environmental social movements.
Throughout the history, wars, religious and ideological conflicts, massive economic imbalances and a network of sovereign states thriving on mutual hostility have divided Europeans for a very long times and the essence of the grave. However, there has an effective effort being made by contemporary Europeans toward the establishment of a society with worth of the civilization and the best traditions of the history since 1950s under a coherently defined idea of Europe and the EU has responded to the transformations of the social composition of European societies in the process towards unity despite of its diversity.
Khin Ma Ma Myo (2004)
References
Baker, S. (2001) 'Environmental governance in the EU', in Thompson, G. (ed.) Governing the European Economy, Sage, London
Guibernau, M. (2001) 'Unity and Diversity in Europe' in Guiberbau, M. (ed.) Governing European Diversity, Sage, London
Giner, S. (2001) 'One Europe? The democratic governance of a continent', in Guiberbau, M. (ed.) Governing European Diversity, Sage, London
Jenkins, R. (1967) Essays and Speeches, London, Collins
Layton-Henry, Z. (2001) 'Migrants, Refugees and Citizenship', in Guiberbau, M. (ed.) Governing European Diversity, Sage, London
Smith, J. (2001) 'Social Movements in Europe: The rise of environmental governance', in Guiberbau, M. (ed.) Governing European Diversity, Sage, London
Thompson, J. (1990) Ideology and Modern Culture, Cambridge, Polity Press
Subscribe to:
Posts (Atom)