ေတာင္အာဖရိက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္

နိဒါန္း

ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံရဲ႕ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ဟာ ကမၻာတ၀ွမ္းက ႏိုင္ငံေရးေလ့လာသူေတြ၊ ႏိုင္ငံေရးလက္ေတြ႕ လုပ္ေဆာင္ေနသူေတြနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးတက္ၾကြလွဳပ္ရွားသူမ်ားအၾကားမွာ ထင္ရွား ေက်ာ္ၾကားလွပါတယ္။ (၁၉၉၀) ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္၀ါရီလ မွာ ေတာင္အာဖရိက သမၼတ F. W. de Klerk က ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေထာင္သြင္းအက်ဥ္းခ်ထားတဲ့ အတိုက္အခံေခါင္းေဆာင္ မင္ဒဲလားကို လႊတ္ေပး လိုက္တဲ့အခါမွာ ေတာင္အာဖရိကျပည္သူမ်ားသာမက ကမၻာကပါ အံ့ၾသသြားခဲ့ၾကပါတယ္။ မင္ဒဲလားကို လႊတ္ေပးလိုက္မွဳဟာ အေျပာင္းအလဲေတြကို ဦးတည္လာျပီလားဆိုတာကို အဆိုးဘက္ ကေကာ၊ အေကာင္းဘက္ကပါ ေ၀ဖန္သံုးသပ္မွဳေတြ ရွိလာခဲ့ၾကပါတယ္။

ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္၊ မင္ဒဲလားတေယာက္ထဲကို လႊတ္ေပးလိုက္တာနဲ႕တင္ ႏိုင္ငံေရးအရ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမွဳ (political reform) ကို အာမခံခ်က္ မရွိႏိုင္ေၾကာင္းကိုလဲ အမ်ားက နားလည္ထားခဲ့ၾကပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ F. W. de Klerk အစိုးရဘက္က တာ၀န္ရွိသူေတြ၊ မင္ဒဲလားဦးေဆာင္တဲ့ ANC (African National Congress) အပါအ၀င္ ေတာင္အာဖရိက အတိုက္အခံ အဖြဲ႕အစည္း မ်ားစြာက တာ၀န္ရွိသူေတြ၊ ဘာသာေရး ေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕ ပညာရွင္ေတြဟာ ကမၻာ့သမိုင္းမွာ extraordinary negotiation process လို႕ မွတ္တမ္းတင္ခံထားခဲ့ရတဲ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ၾကီးကို ပူးတြဲ ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။





ပဋိပကၡ သမိုင္းေနာက္ခံ

(၁၆၅၂) ခုႏွစ္မွာ ဒတ္ခ်္အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီက Cape of Good Hope မွာ ဌာနခြဲတခု ဖြင့္လွစ္ခဲ့ပါတယ္။ တျဖည္းျဖည္းနဲ႕ အာဖရိကတိုက္ ေတာင္ပိုင္းေဒသမွာ လူျဖဴေတြက ကိုလိုနီစနစ္နဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳေတြ ျပဳလုပ္လာပါတယ္။ သူတို႕ေတြကို Boers ေတြလို႕ သတ္မွတ္ေခၚတြင္ၾကပါတယ္။ သူတို႕ေတြက ေဒသခံလူမည္းလူမ်ိဳးေတြကို ေက်းကၽြန္ျပဳ အလုပ္ေစခိုင္းမွဳေတြ လုပ္လာခဲ့ပါတယ္။ (၁၇၉၅) ခုႏွစ္မွာ Cape of Good Hope ကို ျဗိတိသွ်ေတြက သိမ္းပိုက္ျပီး၊ (၁၈၁၅) ခုႏွစ္မွာေတာ့ ေဒသတြင္း ထိန္းခ်ဳပ္မွဳေတြ ျပဳလုပ္လာႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ ျဗိတိသွ်ေတြက လူ႕အဖြဲ႕အစည္း တိုးတက္ေရး အတြက္ လိုအပ္မယ့္ မူ၀ါဒေတြ ေျပာင္းလဲခ်မွတ္လာျပီး၊ (၁၈၃၄) ခုႏွစ္မွာ ေက်းကၽြန္စနစ္ကို ဖ်က္သိမ္းေပးခဲ့ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ Boers ေတြဟာ နယ္ေျမသစ္ရွာေဖြမွဳေတြ ျပဳလုပ္လာၾကပါတယ္။ ဒီလိုနယ္ေျမသစ္ေတြ ရွာေဖြရင္း (၁၈၆၉) ခုႏွစ္မွာ Kimberly ဆိုတဲ့ေနရာမွာ သဘာ၀သယံဇာတ စိန္ေတြ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိခဲ့ျပီး၊ မၾကာမီမွာပဲ Johannesburg မွာ ေရႊေတြ ထပ္မံ ေတြ႕ရွိခဲ့ၾကပါတယ္။ ျဗိတိသွ်ေတြက နယ္ေျမသစ္ေတြကိုပါ လက္ေအာက္ခံေဒသအျဖစ္ သတ္မွတ္လာတာေၾကာင့္ သယံဇာတေပါၾကြယ္၀တဲ့ နယ္ေျမေတြကို လုၾကရင္း Boer Wars ႏွစ္ၾကိမ္ ျဖစ္ခဲ့ေပမယ့္ စစ္အင္အားနဲ႕ လက္နက္အင္အား သာလြန္တဲ့ ျဗိတိသွ်တို႕ဘက္က အႏိုင္ရသြားခဲ့ပါတယ္။

(၁၉၁၀) ခုႏွစ္မွာေတာ့ ျဗိတိသွ်တို႕က ေတာင္အာဖရိက ျပည္ေထာင္စုအျဖစ္ ကြဲျပားေနတဲ့ နယ္ေျမ ေဒသ အသီးသီးကို စုစည္းသတ္မွတ္ေသာ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒကို ျပဌာန္းခဲ့ပါတယ္။ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒအရ တက္လာတဲ့ အစိုးရသစ္ဟာ Mines and Work Act (1911), Natives Land Act (1913) တို႕ကို ျပဌာန္းခဲ့ရာမွာ လူမည္းလူမ်ိဳးေတြအတြက္ ဆံုးရွံဳးနစ္နာေစမယ့္ ပုဒ္မေတြ အမ်ားအျပား ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ (၁၉၃၀) ကာလေတြမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ကမၻာ့စီးပြားပ်က္ကပ္က ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံကို ဆိုးရြားစြာ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳေတြ ရွိေစခဲ့ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လူျဖဴေတြနဲ႕ ဖြဲ႕စည္းထားတဲ့ အမ်ိဳးသားပါတီက လူျဖဴဆင္းရဲႏြမ္းပါးသူေတြကို ဦးစားေပးျပီး၊ လူမည္းေတြကို ေစ်းေပါေသာ လုပ္သားမ်ားအျဖစ္ ခြဲျခား အသံုးခ်မယ့္ မူ၀ါဒေတြကို ေရးဆြဲခဲ့ပါတယ္။ ဒီပါတီဟာ (၁၉၄၈) ခုႏွစ္၊ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ အႏိုင္ရပါတီ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။

အႏိုင္ရပါတီဟာ ေရးဆြဲထားတဲ့ မူ၀ါဒေတြကို အေျခခံျပီး Apartheid Laws ေတြကို ခ်မွတ္က်င့္သံုးပါေတာ့တယ္။ ေတာင္အာဖရိက ဘာသာစကားအရ Apartheid ဆိုတာ ခြဲျခားျခင္း (separation) ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီဥပေဒေတြဟာ လူမည္းေတြရဲ႕ ဘ၀အခြင့္အလမ္းမ်ားကို မတရားဖိႏွိပ္မွဳမ်ားနဲ႕ ခ်ဳပ္ကိုင္ထားတဲ့အတြက္ ဆန္႕က်င္လွဳပ္ရွားမွဳေတြ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါေတာ့တယ္။

၁၉၅၀ ကနဦးကာလေတြမွာ အၾကမ္းမဖက္ ဥပေဒေဘာင္တြင္း လႈပ္ရွားမႈအေနနဲ႔ လူမ်ဳိးေပါင္းစံု တန္းတူညီမွ်ေရးကို ေတာင္းဆိုၿပီး၊ ေထာင္ထဲ၀င္ၾကတဲ့ ႏိုင္ငံေရး အန္တုမႈ ကင္ပိန္းေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့ ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ေတာင္အာဖရိက အမ်ဳိးသားကြန္ဂရက္ (ေအအင္စီ)နဲ႔ အျခား မဟာမိတ္ ေတြက လူမ်ဳိးေပါင္းစံုတန္းတူညီမွ်ေရး၊ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရး စတာေတြ ပါ၀င္တဲ့ Freedom Charter ကို ေတာင္အာဖရိကအစိုးရဆီ တင္သြင္းခဲ့ပါတယ္။ အစိုးရက ျငင္းဆန္ၿပီး၊ မင္ဒဲလားအပါအ၀င္ ေခါင္းေဆာင္ေတြကို ဖမ္းဆီးခဲ့ပါ တယ္။

၁၉၆၀ ခုႏွစ္ေရာက္ေတာ့ ဒီလို normative leverage လုပ္ေနရံုနဲ႔ပဲ ေအာင္ပြဲရမွာ မဟုတ္ဘူးဆိုတာကို ေအအင္စီ ေခါင္းေဆာင္ေတြ သေဘာေပါက္လာၾကပါတယ္။ ႏွစ္ေပါင္း (၅၀) ၾကာေအာင္ ျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ ေတာင္းဆိုခ်က္ေတြ၊ လက္မွတ္ထိုးေတာင္းဆိုမႈေတြဟာ Apartheid အစိုးရ ရပ္တည္မႈကို ေရြ႕လ်ားေအာင္ မလုပ္ႏိုင္ခဲ့ဖူးဆိုတာကို သိျမင္လာၾကပါတယ္။ ဒါနဲ႔ ႏိုင္ငံနဲ႔အ၀ွမ္း ဆႏၵျပပြဲေတြကို ေအအင္စီေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႔ မဟာမိတ္ေတြ စုေပါင္းၿပီး အေကာင္အထည္ေဖာ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႔ (၁၉၆၀) The Sharpeville Massacreမွာ ဆႏၵျပသူ (၆၉) ဦးက်ဆံုးၿပီး၊ (၁၈၀) ေက်ာ္ ဒဏ္ရာရခဲ့ပါတယ္။ တိုင္းျပည္တ၀ွမ္းက ႏိုင္ငံေရးလႈပ္ရွားသူ လူႏွစ္ေထာင္ေက်ာ္ကိုလဲ အစိုးရက လိုက္လံဖမ္းဆီးပါ ေတာ့တယ္။

ဒီအခါမွာ ေခါင္းေဆာင္ေတြအေနနဲ႔က ေရြးစရာလမ္း သိပ္မက်န္ေတာ့ပါဘူး။ လူထုတိုက္ပြဲတခုတည္းနဲ႔ မရ၊ လက္နက္ ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးနဲ႔ပါ ေပါင္းစပ္ရမယ္လို႔ အျမင္ရွိလာတာေၾကာင့္ မင္ဒဲလားနဲ႔ ေအအင္စီဟာ ဇူးလူးဘာသာစကားနဲ႔ “Spear of the Nation.” လို႔ အမည္ရတဲ့ military wing ကို တည္ေထာင္ပါေတာ့တယ္။ စစ္ေရးနဲ႔ ေတာင္အာဖရိက စစ္တပ္ကို ယွဥ္ႏိုင္ဖို႔ မလြယ္ကူပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးနဲ႔ ေပါင္းစပ္ျခင္းအားျဖင့္ ေတြ႔ဆံုညွိႏွိဳင္းေရး စားပြဲေပၚကို အစိုးရဆီ တြန္းပို႔ ႏိုင္လာမယ္လို႔ ယူဆခဲ့ၾကပါတယ္။

(၁၉၆၂) ခုႏွစ္မွာေတာ့ မင္ဒဲလားနဲ႔ ေခါင္းေဆာင္အခ်ဳိ႕ကို ေတာင္အာဖရိက လံုျခံဳေရးတပ္ေတြက ဖမ္းဆီးမိသြားပါတယ္။ ေခါင္းေဆာင္ေတြ အဖမ္းခံရၿပီးေနာက္ပိုင္းမွာ အစိုးရဆန္႔က်င္ေရးအရွိန္က ေႏွးက်သြား ခဲ့ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတြင္း လႈပ္ရွားမႈေတြ အားေလ်ာ့ၿပီး၊ ႏိုင္ငံျပင္ပက မင္ဒဲလားလြတ္ေျမာက္ေရး လႈပ္ရွားမႈ၊ ႏိုင္ငံတကာ ကင္ပိန္းေတြရဲ႕ အရွိန္ကသာ ႀကီးထြားလာခဲ့ပါတယ္။ အစိုးရထဲကို ၀င္ပူးၿပီး (change from within) လုပ္မွပဲ ရေတာ့မယ္ဆိုတဲ့ ႏိုင္ငံေရး သေဘာတရားေတြက ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနရာယူလာပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဖိႏွိပ္မႈရွိသမွ် ထႂကြပုန္ကန္မႈ၊ ႏိုင္ငံေရးအန္တုမႈ ဆိုတာ ရွိေနမွာပဲဆိုတဲ့ ေတာ္လွန္ေရးဥပေဒသေတြဟာ ေတာင္အာဖရိကမွာလဲ မွန္ကန္ခဲ့ပါတယ္။ မ်ဳိးဆက္သစ္ ေခါင္းေဆာင္ ေတြ ထပ္မံေပၚထြက္လာခဲ့ၿပီး၊ ၁၉၆၀ ေႏွာင္းပိုင္းေတြမွာ The Black Consciousness Movement (BCM) စတာေတြ ေပၚေပါက္လာပါတယ္။

(၁၉၇၆) ခုႏွစ္မွာေတာ့ The Soweto uprising ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ဒီလူထုအေရးေတာ္ပံုႀကီးကို လူငယ္ေက်ာင္း သားေတြက ဦးေဆာင္ခဲ့ၾကတာပါ။ အေရးေတာ္ပံုႀကီးျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ပထမ ႏွစ္လအတြင္းမွာ လူငယ္ ႏွစ္ေထာင္ေက်ာ္ ေသဆံုးခဲ့ၿပီး၊ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ ဖမ္းဆီးခံခဲ့ရပါတယ္။ ဒီလူထု အေရးေတာ္ပံု ႀကီးကို ျပည္ပမွာရွိေနတဲ့ မ်ဳိးဆက္ ေဟာင္းေတြက အခ်ိန္ကိုက္ တိုင္မင္ေပးၿပီး လႈပ္ရွားေစခဲ့တာလဲ မဟုတ္သလို၊ ျပည္တြင္းမွာ ရွိေနတဲ့ မ်ဳိးဆက္ေဟာင္း ေခါင္းေဆာင္ေတြက တိုက္ပြဲေခၚယူခဲ့တာလဲ မဟုတ္ပါဘူး။

"မတရားမွဳသည္ ဥပေဒျဖစ္လာေသာအခါ ေတာ္လွန္ပုန္ကန္ျခင္းသည္ တာ၀န္တရပ္ျဖစ္လာသည္" ဆိုတဲ့ ဥပေဒသအတိုင္း (၁၉၇၆) ခုႏွစ္၊ ေတာင္အာဖရိက လူထုအေရးေတာ္ပံုႀကီးက ႐ုတ္ျခည္း ထျဖစ္သြားခဲ့တာပါ။ အစိုးရက လူမည္း ေက်ာင္းသားေတြကို လူျဖဴ Boers ေတြရဲ႕ ဘာသာစကားကို အတင္းအၾကပ္ သင္ခိုင္းပါတယ္။ ဒါကို မေက်နပ္တဲ့ ေက်ာင္းသားေတြက ဆႏၵျပၾကပါတယ္။ လံုျခံဳေရးတပ္ေတြေၾကာင့္ ေက်ာင္းသားေလး တေယာက္ ေသသြားပါတယ္။ ဒါကို မေက်နပ္တဲ့အတြက္ Soweto မွာ အဓိက႐ုဏ္းျဖစ္ၿပီး၊ တႏိုင္ငံလံုးကို ပ်ံ႕ႏွံ႕သြားခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏွစ္ႏွစ္ေက်ာ္ ၾကာေအာင္ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ဒီလူထုအေရးေတာ္ပံုႀကီးမွာ လူေပါင္း တေသာင္းေက်ာ္ခန္႔ ေသဆံုးခဲ့ပါတယ္။

ဒီလူထု အေရးေတာ္ပံုႀကီးဟာ ေတာင္အာဖရိက ႏိုင္ငံေရးသမိုင္းမွာေတာ့ သမိုင္းတေကြ႔ကို ခ်ဳိးပစ္လိုက္ပါေတာ့တယ္။ ေထာင္ထဲကို ေရာက္သြားတဲ့ မ်ဳိးဆက္သစ္ေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႔ မ်ဳိးဆက္ေဟာင္း ေခါင္းေဆာင္ေတြ ေထာင္ထဲမွာ ေပါင္းစည္းမိသြားၾကပါတယ္။ ေထာင္ေပါင္း မ်ားစြာေသာ လူေတြက ထြက္ေျပးတိမ္းေရွာင္ၿပီး ေအအင္စီနဲ႔ ပီေအစီအဖြဲ႔တို႔ရဲ႕ military wing ေတြမွာ ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္လာၾကပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးတက္ႂကြလႈပ္ရွားသူ မ်ဳိးဆက္သစ္ေတြ ထပ္ၿပီး ေပၚထြက္လာ ပါတယ္။

(၁၉၈၃) မွာ အစိုးရက ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒသစ္ ေရးဆြဲျပ႒ာန္းၿပီး၊ လူထုရဲ႕ တိုက္ပြဲေရခ်ိန္ကို ေလွ်ာ့ခ်ဖို႔နဲ႔ ေတာ္လွန္ဆန္႔က်င္သူေတြကို ျဖိဳခြဲဖို႔ ၾကိဳးစားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ မေအာင္ျမင္ခဲ့ပါဘူး။ ေရြးေကာက္ပြဲကို ညီညီညာညာ ဆန္႔က်င္ခဲ့ၾကတာေၾကာင့္ အစိုးရစိတ္တိုင္းက် မျဖစ္ခဲ့ပါဘူး။ အထိနာ ေစခဲ့ပါတယ္။ (၁၉၈၅) ခုႏွစ္မွာ The Sharpeville Massacre ႏွစ္ဆယ့္ငါးႏွစ္ေျမာက္ ႏွစ္ပတ္လည္ကို လူထုလႈပ္ရွားမႈ အသြင္နဲ႔ က်င္းပၾကတာေၾကာင့္ အစိုးရက ႏိုင္ငံေတာ္ကို အေရးေပၚ အေျခအေန ေၾကျငာ လိုက္ရပါေတာ့တယ္။

ဒီအခါမွာ လူေပါင္း ႏွစ္သန္းေက်ာ္ကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ အဖြဲ႔အစည္း ခုနစ္ေထာင္ေက်ာ္က ႏိုင္ငံေရးအန္တုမႈ လႈပ္ရွားမႈ ႀကီးကို စတင္ၾကပါေတာ့တယ္။ ဒီအဖြဲ႔အစည္း ခုနစ္ေထာင္ေက်ာ္ဟာ Mass Democratic Movement (MDM) ေခါင္းစီးေအာက္မွာ လႈပ္ရွားခဲ့ၾကပါတယ္။ တိုက္ပြဲမရွိပဲ တပ္ေပါင္းစုေတြ ဖြဲ႔လိုက္၊ ကြဲလိုက္၊ ျပဲလိုက္၊ ျပန္တည္ေထာင္လိုက္နဲ႔ သံသရာ လည္ေနတာထက္စာရင္ ဒီလို တိုက္ပြဲရွိခ်ိန္မွာ ကိုယ့္အဖြဲ႔အစည္း၊ သူ႔အဖြဲ႔အစည္းစတာေတြကို ေခါင္းစီးမတင္ပဲ တပ္ေပါင္းစု လႈပ္ရွားမႈသဏၭာန္ ေခါင္းစီးႀကီးတခု ေအာက္မွာ ညီညြတ္ေရး ျဖစ္တည္လာတာက ပိုၿပီးထိေရာက္မႈ ရွိတယ္ဆိုတာ ေတာင္အာဖရိကရဲ႕ MDM လႈပ္ရွားမႈႀကီးက သက္ေသျပခဲ့ပါတယ္။

ဒီလို လႈပ္ရွားမႈႀကီး အရွိန္ေကာင္းလာတာနဲ႔အမွ် အစိုးရဆီမွာ အာဏာရွိတာနဲ႔ စစ္တပ္ကို ထိန္းခ်ဳပ္ထားႏိုင္ရံုက လြဲလို႔ ဘာမွ မက်န္ေတာ့ပါဘူး။ ျပည္တြင္းျပည္ပ legitimacy မရွိပါဘူး။ အစိုးရဆန္႔က်င္သူေတြဘက္မွာေတာ့ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ ေထာက္ခံအားေပးမႈ၊ ႏိုင္ငံတကာ အသိအမွတ္ ျပဳမႈ၊ ေအာင္ပြဲကို မေဆာင္က်ဥ္းႏိုင္ေပမယ့္ အရွိန္တခုရွိတဲ့ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရး၊ အစိုးရဘက္က ႏွိမ္နင္းသမွ် ဖိေလႂကြေလ ျဖစ္လာတဲ့ ေရရွည္ရပ္တည္ႏိုင္ေသာ တပ္ေပါင္းစု လႈပ္ရွားမႈႀကီး၊ ေငြေၾကးေတြ၊ အာဏာေတြနဲ႔ ေသြးေဆာင္ျဖားေယာင္းလို႔ မရႏိုင္တဲ့ ေခါင္းေဆာင္မ်ားရဲ႕ ေတာ္လွန္စိတ္ ခိုင္မာမႈ စတာေတြရဲ႕ အားေတြကို ရရွိေနၿပီ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏွစ္ဘက္စလံုးဟာ ထိပ္တိုက္ ရင္ဆိုင္ေနၿပီး၊ ပါ၀ါခ်ိန္ခြင္လွ်ာ ညီလာတဲ့ အေျခအေနျဖစ္လာပါတယ္။

ဒီလိုအေျခအေနမွာ အစိုးရဘက္က မင္ဒဲလားရဲ႕ ေတြ႔ဆံုေဆြးေႏြးလိုေသာ ဆႏၵရွိမရွိကို ကနဦး အတည္ျပဳပါတယ္။ (၁၉၉၀) ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္၀ါရီလ (၂) ရက္ေန႔မွာ မင္ဒဲလားကို လႊတ္ေပးမည္ ျဖစ္ေၾကာင္းနဲ႔ ေအအင္စီႏွင့္ အျခားႏိုင္ငံေရး အဖြဲ႔အစည္းမ်ားကို ban လုပ္ထားျခင္းကို ႐ုတ္သိမ္းမည္ ျဖစ္ေၾကာင္း အစိုးရဘက္က စတင္ေၾကျငာျပီး၊ မင္ဒဲလားကို ေဖေဖာ္၀ါရီလ (၁၁) ရက္ေန႔မွာ လႊတ္ေပးခဲ့ပါတယ္။

အခ်ိန္အခါႏွင့္ ႏိုင္ငံေရး အခင္းအက်င္း

(၁၉၈၀) ကာလေတြမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့ၾကတဲ့ ေတာင္အာဖရိက အစိုးရနဲ႕ အတိုက္အခံ ေတာ္လွန္ေရး သမားေတြအၾကားက ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္မွဳေတြမွာ အတိုက္အခံေတြရဲ႕ အသက္ေတြ အမ်ားအျပား ဆံုးရွံဳးခဲ့ရပါတယ္။ တခ်ိန္တည္းမွာပဲ ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံကို ႏိုင္ငံတကာက စီးပြားေရးပိတ္ဆို႕မွဳနဲ႕ အေရးယူထားတာေၾကာင့္ ႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရးဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳအေပၚမွာလဲ ထိခိုက္မွဳေတြ ရွိလာခဲ့ပါတယ္။ အစိုးရဘက္မွာကလဲ လက္နက္အင္အား၊ လူအင္အား၊ စီးပြားေရး အရင္းအျမစ္အားလံုးကို ပိုင္ဆိုင္ ထားတယ္ ဆိုေပမယ့္ လူထုေထာက္ခံမွဳနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာ တရား၀င္မွဳကို ဘယ္လိုမွ လုပ္ေဆာင္လို႕ မရပါဘူး။ အစိုးရအဖြဲ႕ ေခါင္းေဆာင္ေတြက အင္အားသံုးေျဖရွင္းရံုနဲ႕ တိုင္းျပည္ရဲ႕ ပဋိပကၡေတြကို ေျဖရွင္းလို႕ မရႏိုင္ေတာ့ဘူးဆိုတာကို သေဘာေပါက္စျပဳလာၾကပါတယ္။

မင္ဒဲလားနဲ႕ သူ႕ရဲေဘာ္ေတြကလဲ အစိုးရကို ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ျခင္းျဖင့္ ေက်ာက္တံုး ေက်ာက္ေဆာင္ ေတြကို ခြဲေနရတဲ့ အေျခအေနမ်ိဳးမွာ ေရာက္ေနခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ မင္ဒဲလားဟာ အက်ဥ္းခ်ခံ ထားရေပမယ့္ ဥပေဒ၊ ေဘာဂေဗဒနဲ႕ သမိုင္းပညာရပ္ေတြကို ဆည္းပူးေနခဲ့ပါတယ္။ လူထုအေရးေတာ္ပံု အျပီးမွာ ေတာ္လွန္ေရးသမား အမ်ားအျပား ေထာင္ထဲေရာက္လာခဲ့တာေၾကာင့္ မင္ဒဲလားနဲ႕ သူ႕ရဲေဘာ္ေတြဟာ ေထာင္ထဲမွာ ႏိုင္ငံေရး၊ ဥပေဒနဲ႕ ေဘာဂေဗဒ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ ေလ့လာမွဳေတြ ျပဳလုပ္ၾကပါတယ္။ အျပန္အလွန္ ေဆြးေႏြးျငင္းခုန္မွဳေတြ ျပဳလုပ္လာၾကျပီး၊ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ မွတ္စုေတြကိုလဲ လွ်ိဳ႕၀ွက္ျဖန္႕ျဖဴးမွဳေတြ လုပ္လာၾကတာေၾကာင့္ အေျခအေနကို ေလ့လာသံုးသပ္ ႏိုင္စြမ္းေတြ တိုးျမင့္လာခဲ့ပါတယ္။

ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္မွဳအေပၚမွာ လူထုရဲ႕ ေထာက္ခံမွဳနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာရဲ႕ အားေပးမွဳေတြ ရရွိေနေပမယ့္ အဆံုးသတ္ေအာင္ပြဲကို ေဆာင္က်ဥ္းေပးႏိုင္ဖို႕အတြက္ အတိုက္အခံဘက္မွာ capability မရွိဘူး ဆိုတာကို သေဘာေပါက္ နားလည္လာၾကပါတယ္။ ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရးအေျခအေန ပ်က္ယြင္းေနမွဳေတြ၊ လူထုရဲ႕ လူေနမွဳဘ၀ ယိုင္လဲပ်က္စီးေနမွဳေတြ၊ ပဋိပကၡေတြ ရွည္ၾကာေနျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ဆိုးက်ိဳးေတြကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားလာၾကပါတယ္။ ေထာင္သြင္းအက်ဥ္းခ်ခံထားရစဥ္ တေလွ်ာက္မွာ မင္ဒဲလားအေနနဲ႕ အစိုးရအေပၚမွာ uncompromising competitive stance ကေန ရပ္တည္လာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ (၁၉၉၀) ခုႏွစ္မွာ အစိုးရက လႊတ္ေပးဖို႕ ကမ္းလွမ္းလာခ်ိန္ မွာေတာ့ အစိုးရအေနနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာ စံႏွဳန္းေတြအေပၚ အေျခခံတဲ့ multiracial democracy စနစ္ကို အသြင္ကူးေျပာင္းေရး စတင္ျပဳလုပ္ရမယ္လို႕ pre-condition ခ်မွတ္ျပီး၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ေျခလွမ္းကို စတင္ လိုက္ပါေတာ့တယ္။

ဒီလို မင္ဒဲလားကို လႊတ္ေပးရန္ ဆံုးျဖတ္တဲ႕ အစိုးရရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္နဲ႕ လက္ခံျပီး pre-condition တခု ခ်မွတ္ကာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးရန္ စတင္လိုက္တဲ့ မင္ဒဲလားရဲ႕ ေျခလွမ္း စတာေတြကို ေတြ႕ျမင္လာၾကတဲ့ ႏွစ္ဖက္ေခါင္းေဆာင္အခ်ိဳ႕နဲ႕ ပညာရွင္ေတြကလဲ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ၾကီး စတင္လာႏိုင္ဖို႕ ၾကိဳးပမ္းမွဳေတြ ျပဳလုပ္လာၾကပါတယ္။ ႏွစ္ဘက္ေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕ ပညာရွင္ေတြက တိုးတိုးတမ်ိဳး၊ က်ယ္က်ယ္တဖံု ေတြ႕ဆံုစကားေျပာမွဳေတြ ျပဳလုပ္လာၾကျပီး၊ တဘက္နဲ႕တဘက္ရဲ႕ အေျခအေနကို ေသြးတိုးစမ္းလာၾကပါတယ္။

ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္မွဳ ျပဳခဲ့ၾကတဲ့ ပဋိပကၡထဲက အဖြဲ႕အစည္းေတြ အေနနဲ႕ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲေတြ တရား၀င္ မစတင္ခ်ိန္မွာ တဘက္နဲ႕တဘက္ ေသြးတိုးစမ္းမွဳေတြ ျပဳလုပ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ညစာစားပြဲေတြ၊ ပြဲလမ္းသဘင္ေတြ၊ ႏွီးေႏွာဖလွယ္ပြဲေတြ ျပဳလုပ္ျပီး အျပန္အလွန္ဖိတ္ၾကားတက္ေရာက္မွဳေတြ လုပ္တတ္ၾက ပါတယ္။ ဒီလိုလုပ္ေဆာင္ရင္း တဘက္ရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္နဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားေတြကို မသိမသာ အကဲခတ္ေလ့ ရွိၾကပါတယ္။ ဒါေတြကုိ ျပဳလုပ္ထားမွသာ လက္ေတြ႕ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲေတြကို အေထာက္အကူ ျပဳလာႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ပဋိပကၡေရးရာ ကၽြမ္းက်င္သူေတြကေတာ့ ဒီလို ေသြးတိုးစမ္းမွဳေတြကို testing the waters လို႕ သံုးႏွံဳးပါတယ္။ ေရထဲမဆင္းခင္ ေရအတိမ္အနက္ မည္၍မည္မွ် ရွိမယ္ဆိုတာကို စမ္းသပ္ၾကည့္တဲ့ သေဘာပါပဲ။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ျဖစ္စဥ္မွာ ဒီလိုေသြးတိုးစမ္းကာလက အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။ တဘက္နဲ႕တဘက္ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာၾကတဲ့ ကာလျဖစ္ျပီး၊ တဘက္ရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားနဲ႕ လိုလားခ်က္ေတြကို တဘက္က ေလ့လာရာကေန ဘံုအက်ိဳးစီးပြားေတြ၊ common ground ေတြကို ရွာေဖြၾကတဲ့ ကာလျဖစ္လို႕ပါပဲ။ ဒီလို အေျခအေနမွာ ႏွစ္ဘက္ေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ ပညာရွင္ေတြနဲ႕ စာနယ္ဇင္းသမားေတြကို အေျခအေနမွန္ ရိပ္စားမိျခင္း မရွိတဲ့ မိမိတို႕ ဘက္ေတာ္သားေတြက ေ၀ဖန္ ေျပာဆိုစြပ္စြဲမွဳေတြ ျပဳလုပ္ေလ့ရွိပါတယ္။

ပိုျပီးဆိုးရြားေစတဲ့ အခ်က္က ေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ ပညာရွင္ေတြနဲ႕ စာနယ္ဇင္းသမားေတြကလဲ ေသြးတိုးစမ္းမွဳကို လုပ္ၾကည့္ေနရဆဲ ကာလျဖစ္တဲ့အတြက္ ဘာကိုမွ ေသခ်ာေပါက္အာမခံျပီး ေျပာဆိုႏိုင္ျခင္း မရွိေသးတဲ့အခါ အေျခအေနကို အားမလို၊ အားမရျဖစ္မွဳေတြ ေပၚထြက္လာ တတ္ပါတယ္။ ဒါေတြဟာ ေကာင္းမြန္တဲ့ ေျပာင္းလဲမွဳကို ဦးတည္တဲ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ မစတင္ခင္မွာ တဘက္နဲ႕တဘက္ ေသြးတိုးစမ္းရတဲ့ အခ်ိန္ကာလတခု ရွိတယ္ဆိုတာကို သိရွိနားလည္ျခင္း အားနည္းခ်က္ေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားလာတာျဖစ္တဲ့အတြက္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ျခင္းျဖင့္ ေပၚထြက္လာမယ့္ အက်ိဳးအျမတ္ (joint gains) ကို ေလ့လာရွာေဖြေနတာ ျဖစ္ေၾကာင္း ေခါင္းေဆာင္ ေတြက အမ်ားျပည္သူကို အသိေပးျပီး၊ အားမလိုအားမရ ျဖစ္မွဳေတြကို ေျဖသိမ့္ေပးေလ့ ရွိၾကပါတယ္။

ေသြးတိုးစမ္းကာလဆိုတာ အခန္႕မသင့္ရင္ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္မွဳေတြဆီကို ျပန္လည္ဦးတည္သြားျပီး၊ ပဋိပကၡ ရွည္ၾကာေစတဲ့ အခက္ခဲဆံုးကာလျဖစ္တဲ့အတြက္ ဘက္တဘက္အတြင္းမွာျဖစ္ေစ၊ အျခား ဘက္တဘက္နဲ႕ ဆက္ဆံေရးမွာျဖစ္ေစ အျပန္အလွန္နားလည္မွဳ၊ အေျမာ္အျမင္ၾကီးမွဳတို႕အေပၚမွာ အေျခခံဖို႕ လိုအပ္ေၾကာင္း ပညာရွင္ေတြက သတိေပးေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ေတာင္အာဖရိက မွာေတာ့ ဒီလိုေသြးတိုးစမ္း ကာလရဲ႕ အခက္အခဲေတြကို ေက်ာ္ျဖတ္ႏိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ႏွစ္ဘက္ေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕ ပညာရွင္ေတြဟာ တဘက္နဲ႕တဘက္ deal လုပ္လို႕ ရႏိုင္မယ့္ အေျခအေန ေတြကို ေလ့လာေတြ႕ရွိသြားႏိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

လူျဖဴေခါင္းေဆာင္ေတြကလဲ မင္ဒဲလားနဲ႕ အတိုက္အခံေတြကို ဆက္လက္ႏွိမ္နင္းေနရင္ လူထု လွဳပ္ရွားမွဳေတြ အရွိန္ေကာင္းလာျပီး ထိန္းခ်ဳပ္ရ ခက္ခဲမယ္၊ ႏိုင္ငံတကာက ဖိႏွိပ္မွဳေတြ ပိုမ်ားလာမယ္ ဆိုတဲ့ ပကတိအေျခအေနမွန္ကို သိျမင္လာၾကပါတယ္။ မင္ဒဲလားတို႕ဘက္ကလဲ လူမည္းအမ်ားစုဟာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအေတြ႕အၾကံဳမရွိမွဳ၊ ပညာေရးအေျခခံအားနည္းမွဳ၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ အားနည္းခ်က္ေတြ ရွိေနျပီး၊ လူျဖဴေခါင္းေဆာင္ေတြကသာ စည္းစိမ္ဥစၥာဓနေတြ၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကၽြမ္းက်င္မွဳေတြနဲ႕အတူ ႏိုင္ငံက ထြက္ခြာ သြားမယ္ဆိုရင္ ေနာင္တက္လာမယ့္ အစိုးရသစ္ဟာ တိုင္းျပည္ျပန္လည္ ထူေထာင္ေရး ဆိုင္ရာ ျပႆနာမ်ိဳးစံုနဲ႕ ရင္ဆိုင္ႏိုင္ရႏိုင္ဖြယ္ရွိျပီး အမ်ိဳးသားျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရးကိုလဲ ေဖာ္ေဆာင္ရန္ ခဲယဥ္းႏိုင္ ေၾကာင္း ပကတိအေျခအေနမွန္ကို သိျမင္လာၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ majority rule ကို ခ်မွတ္က်င့္သံုးျပီး၊ minority rights ကို ကာကြယ္သင့္ေၾကာင္း စဥ္းစားမိလာၾကပါတယ္။

တျပိဳင္နက္တည္းမွာပဲ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရွည္ၾကာခဲ့တဲ့ ပဋိပကၡေတြမွာ တိုင္းျပည္ရဲ႕ လူမွဳ အေဆာက္အအံုကို ထိခိုက္ပ်က္စီးသြားေစခဲ့တယ္ဆိုတာကို ႏွစ္ဘက္စလံုးက လက္ခံလာၾကပါတယ္။ လူမွဳအေဆာက္အအံုကို ျပန္လည္တည္ေဆာက္ျခင္း မျပဳလုပ္ဘူးဆိုရင္ ေနာင္မ်ိဳးဆက္ေတြ ဒုကၡ ေရာက္ေတာ့မွာကို သိျမင္လာၾကတာနဲ႕ အမွ် ပညာေရးနဲ႕ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရး လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြမွာ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္သင့္ေၾကာင္း စဥ္းစား လာၾကပါတယ္။ ဒီလို စဥ္းစားမွဳေတြ၊ သိျမင္မွဳေတြ ရွိလာေပမယ့္ တဘက္နဲ႕တဘက္ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ျပီး အႏိုင္ယူဖို႕ ၾကိဳးပမ္းခဲ့သူေတြအၾကားမွာ သံသယေတြ၊ အျမင္မရွင္းမွဳေတြ၊ မယံုၾကည္မွဳေတြ၊ နာၾကည္းမွဳေတြက အျမစ္တြယ္ေနတာေၾကာင့္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ျဖစ္စဥ္ဟာ ခက္ခဲၾကန္႕ၾကာမွဳေတြ ရွိႏိုင္သလို၊ ကန္႕ကြက္မွဳေတြလဲ ရွိလာႏိုင္တယ္ဆိုတာကို ေလ့လာသံုးသပ္မိၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ယံုၾကည္မွဳ တည္ေဆာက္ေရး (confidence building) ကို Bold Move ေတြနဲ႕ တည္ေဆာက္ဖို႕ ၾကိဳးပမ္းလာၾကပါေတာ့တယ္။

ေျပာင္းလဲမွဳသို႕ ဦးတည္ေသာ ေရြ႕လ်ားမွဳမ်ား

ေျပာင္းလဲမွဳေတြကို စတင္ဖို႕ ေရြ႕လ်ားမွဳေတြ ရွိဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ေရြ႕လ်ားမွဳေတြရွိမွသာ ေျပာင္းလဲမွဳကို ဦးတည္တဲ့ အရွိန္အဟုန္ကို ျမွင့္တင္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ေရြ႕လ်ားမွဳေတြဆိုတာမွာလဲ သ႑ာန္မ်ိဳးစံု ရွိပါတယ္။ ပမာဆိုရရင္ အားကစားနည္းမ်ိဳးစံုရဲ႕ သ႑ာန္ကြဲျပားသလိုပါပဲ။ ေဘာလံုးကစားတဲ့အခါ ေဘာလံုးတလံုးကို လူေပါင္းမ်ားစြာက လုယူကစားရပါတယ္။ ဘတ္စ္ကက္ေဘာကစားတဲ့အခါလဲ ဒီလိုပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ ေဂါက္သီးကစားတဲ့အခါမွာက်ေတာ့ ေဘာလံုးတလံုးထဲကို လုျပီးကစားတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ကိုယ့္ေဘာလံုးနဲ႕ကိုယ္၊ ကိုယ့္အေရြ႕နဲ႕ကိုယ္ ျဖစ္ပါတယ္။

အျခားကစားနည္းေတြမွာလဲ ဒီလိုပါပဲ။ သူ႕နည္းသူ႕ဟန္နဲ႕သူ ရွိပါတယ္။ လက္ေ၀ွ႕ပြဲဆိုရင္ သူႏိုင္၊ ကိုယ္ႏိုင္ အျပိဳင္အဆိုင္ အလဲထိုးၾကရပါတယ္။ ေသနတ္ပစ္ျပိဳင္ပြဲဆိုျပန္ရင္ေတာ့ ပစ္မွတ္ကို ထိေအာင္ ဘယ္သူက ပစ္ႏိုင္မလဲ ဆိုတာကို ျပိဳင္ၾကရပါတယ္။ စကားစစ္ထိုးပြဲဆိုရင္ စကားနဲ႕ အႏိုင္ယူၾက ရပါတယ္။ အားလံုးဟာ ကိုယ့္အေရြ႕နဲ႕ကိုယ္ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဂါက္သီးရိုက္ပြဲကို ေဘာလံုးပြဲလို ျဖစ္ေစခ်င္လို႕ မရပါဘူး။ စကားစစ္ထိုးပြဲက လူေတြကို လက္ေ၀ွ႕ပြဲၾကိဳး၀ိုင္းထဲထည့္ျပီး လက္အိတ္ အတင္းစြပ္၊ ထိုးၾကိတ္ခိုင္းလို႕ မရပါဘူး။ ကစားနည္း ကစားဟန္ေတြ မတူညီႏိုင္ပါဘူး။ ႏိုင္ငံေရးမွာလဲ ဒီလိုပါပဲ။ ဥပေဒတြင္းႏိုင္ငံေရး၊ ဥပေဒပ ႏိုင္ငံေရး၊ ေျမေပၚႏိုင္ငံေရး၊ ေျမေအာက္ႏိုင္ငံေရး၊ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရး၊ စားပြဲ၀ိုင္းႏိုင္ငံေရး၊ သံတမန္ႏိုင္ငံေရး၊ လမ္းမေပၚက ႏိုင္ငံေရး စတာေတြ အားလံုးမွာ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ေတြ မတူညီႏိုင္ပါဘူး။

ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ ပညာရွင္ေတြနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးတက္ၾကြလွဳပ္ရွားသူေတြဟာ ဒီလို ကြဲျပားျခားနားတဲ့ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ေတြ၊ ဥပေဒသေတြကို ေကာင္းေကာင္းၾကီး သေဘာေပါက္ ခဲ့ၾကပါတယ္။ ေျမေအာက္ႏိုင္ငံေရး၊ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးေတြ အရွိန္ျမွင့္ဖို႕ လိုအပ္ေနခ်ိန္မွာလဲ တာ၀န္ေက်ျပြန္ေအာင္ ထမ္းေဆာင္ခဲ့ၾကသလို၊ ႏိုင္ငံေရးအရ ေျပာင္းလဲမွဳေတြကို ေထာက္ကူေပးႏိုင္မယ့္ ျပင္ဆင္တည္ေဆာက္မွဳေတြကို လဲ ၾကိဳးပမ္း ေဖာ္ေဆာင္ထားခဲ့ၾကပါတယ္။

မင္ဒဲလားကို လူျဖဴအစိုးရက ေထာင္သြင္းအက်ဥ္းခ်ထားခ်ိန္မွာ အျခားေခါင္းေဆာင္ေတြက လူထု လွဳပ္ရွားမွဳ လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ားကို လက္ေတြ႕က်က် ျပင္ဆင္ထားခဲ့ၾကပါတယ္။ မင္ဒဲလား လြတ္ေျမာက္လာခ်ိန္မွာ ႏိုင္ငံနဲ႕ အ၀ွမ္းမွာ လူႏွစ္သန္းေက်ာ္အင္အားရွိတဲ့ အဖြဲ႕အစည္း ခုနစ္ေထာင္ေက်ာ္ ရွိေနပါတယ္။ စနစ္တက် ဖြဲ႕စည္းထားတဲ့ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရး အင္အားစု ေတြလဲ ရွိသလို၊ ျပည္ပမွာလဲ ေထာင္နဲ႕ခ်ီတဲ့ ႏိုင္ငံေရး၊ လူမွဳေရး၊ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရး၊ ဖြံ႕ျဖိဳး တိုးတက္ေရး၊ စီးပြားေရး၊ ျပည္သူ႕ေရးရာ၊ ဥပေဒဆိုင္ရာ ပညာရွင္ေတြ ရွိေနခဲ့ပါျပီ။

ဒါေတြကို မင္ဒဲလားက ျပဳလုပ္ထားခဲ့တာ မဟုတ္ပါ။ လြတ္ေျမာက္ေနတဲ့ ေခါင္းေဆာင္မ်ားနဲ႕ လွဳပ္ရွား တက္ၾကြသူမ်ားက အေျမာ္အျမင္ရွိရွိနဲ႕ လုပ္ေဆာင္ထားခဲ့ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို အေျမာ္အျမင္ရွိမွဳ၊ အသိဥာဏ္ပညာ ၾကီးမားမွဳနဲ႕ လက္ေတြ႕က်က် ေဆာင္ရြက္တတ္မွဳေတြဟာ ေတာင္အာဖရိက ေစ့စပ္ ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ ေအာင္ျမင္ဖို႕အတြက္ လိုအပ္တဲ့ Leverage ကို ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီလိုတည္ေဆာက္ျပင္ဆင္ထားမွဳေတြကို အျခားသူေတြက ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကျခင္း မရွိပဲ၊ မင္ဒဲလား လြတ္ေျမာက္လာ မွသာ အစစ၊ အရာရာ ျပန္လည္ေဆာင္ရြက္ေနရမယ္ဆိုရင္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ၾကီး ေအာင္ျမင္ဖို႕ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာျမင့္ခဲ့မွာ အေသအခ်ာပါပဲ။

လြတ္ေျမာက္လာခ်ိန္မွာ ဒီလို ခိုင္မာေတာင့္တင္းတဲ့ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳအင္အား၊ ႏိုင္ငံတကာ ေထာက္ခံ အားေပးမွဳနဲ႕ က႑အလိုက္ ကၽြမ္းက်င္သူအုပ္စုေတြ အဆင္သင့္ရွိေနတဲ့အတြက္ မင္ဒဲလားဟာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ကို ဦးေဆာင္ျပီး၊ ထိေရာက္တဲ့ ေရြ႕လ်ားမွဳေတြကို ျပဳလုပ္ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ လ အနည္းငယ္ အတြင္းမွာတင္ Groote Schuur Minute ကို မင္ဒဲလား ဦးေဆာင္တဲ့ ေအအင္စီနဲ႕ အစိုးရတို႕အၾကား သေဘာတူညီ လက္မွတ္ေရးထိုးႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ Groote Schuur Minute အရ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအၾကမ္းဖက္မွဳမ်ား အဆံုးသတ္ေရး၊ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းေရးနဲ႕ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးအေျဖရွာေရးကို ႏွစ္ဘက္စလံုးမွ အေလးအနက္ထား၍ ေဖာ္ေဆာင္ရန္၊ ေစ့စပ္ ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ကို အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ေစမည့္ အတားအဆီးမ်ားကို ႏွစ္ဘက္စလံုးမွ ရွင္းလင္း ဖယ္ရွားရန္၊ ယင္းသို႕ ရွင္းလင္းဖယ္ရွားျပီးပါက ႏိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားမ်ား လြတ္ေျမာက္ေရးႏွင့္ ဆက္ဆံေရးလမ္းေၾကာင္းမ်ား ဖြင့္လွစ္ေရး လုပ္ငန္းမ်ားကို ဆက္လက္အေကာင္အထည္ေဖာ္သြားရန္နဲ႕ အစိုးရဘက္မွ အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကျငာထားမွဳမ်ားအား ရုတ္သိမ္းေပးရန္ စတဲ့အခ်က္ေတြကို သေဘာတူညီခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး အလုပ္အဖြဲ႕ (working group) တခုကို ထပ္မံဖြဲ႕စည္းခဲ့ပါတယ္။

ဒီအလုပ္အဖြဲ႕ကေန ႏိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားမ်ား လြတ္ေျမာက္ေရးနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအရ ျပည္ပမွာ ေနထိုင္ေနရသူမ်ား ျပည္ေတာ္ျပန္ေရး ကိစၥရပ္မ်ားနဲ႕ သက္ဆိုင္ေသာ conditions မ်ားကို အေသးစိတ္ေဖာ္ျပထားတဲ့ အစီရင္ခံစာကို ေရးဆြဲခဲ့ပါတယ္။ ဒီအစီရင္ခံစာကို ဒုတိယအၾကိမ္ သေဘာတူညီခ်က္ျဖစ္တဲ့ Pretoria Minute မွာ ႏွစ္ဘက္စလံုးက အတည္ျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါတြင္မကပဲ ေတာင္အာဖရိက လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္းမွာ ရွိေနတဲ့ အျခားႏိုင္ငံေရး အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႕အစည္းမ်ား အပါအ၀င္ ျပည္သူလူထုအၾကားမွာ "ႏိုင္ငံတြင္းျဖစ္ပြားေနတဲ့ ျပႆနာ ေတြဟာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးျခင္း နည္းလမ္းတခုတည္းနဲ႕သာ ေျဖရွင္းႏိုင္မယ္" ဆိုတဲ့ အျမင္တရပ္ ထြန္းကားလာေအာင္ ၀ိုင္း၀န္းေဆာင္ရြက္ဖို႕ ႏွစ္ဘက္စလံုးက သေဘာတူညီလက္ခံခဲ့ၾကပါတယ္။ Pretoria Minute အရ အစိုးရဘက္က ျပည္တြင္းလံုျခံဳေရးအက္ဥပေဒကို ျပဳျပင္ေရးဆြဲေရးနဲ႕ မင္ဒဲလားတို႕ဘက္က ေအအင္စီရဲ႕ လက္နက္ကိုင္လွဳပ္ရွားမွဳမ်ား ရပ္ဆိုင္းေရးတို႕ကိုလဲ သေဘာတူညီ ခဲ့ၾကပါတယ္။

မင္ဒဲလားလြတ္ေျမာက္ျပီး တႏွစ္အၾကာမွာ အစိုးရဘက္က Apartheid laws ေတြကို ျပင္ဆင္ ေရးဆြဲဖ်က္သိမ္းမွဳေတြ ျပဳလုပ္မယ္လို႕ ေၾကျငာခဲ့ျပီး၊ (၁၉၉၁) ခုႏွစ္ ဇြန္လမွာ the Group Areas Act နဲ႕ the Population Registrations Act ေတြကို အျပီးအပိုင္ ဖ်က္သိမ္းေပးခဲ့ပါတယ္။ ေစ့စပ္ ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေနဆဲ ကာလမွာ ႏွစ္ဘက္စလံုးဟာ အေပးအယူေတြ လုပ္ခဲ့ၾကသလို၊ တြန္းအားေတြလဲ အျပန္အလွန္ေပးခဲ့ၾကပါတယ္။ ပမာဆိုရရင္ မ်ဥ္းျပိဳင္ေျပးလမ္းေတြ ေပၚမွာ ေလွ်ာက္လွမ္းခဲ့ၾကရာက ဆံုမွတ္တခုေပၚေရာက္ရွိဖို႕အတြက္ ႏွစ္ဘက္စလံုးက တစထက္တစ နီးကပ္ေအာင္ ေရြ႕လ်ားသြားၾကတဲ့ သ႑ာန္ျဖစ္ပါတယ္။

လူျဖဴအစိုးရဲ႕ ပါလီမန္ၾကီးကို ဖ်က္သိမ္းေပးရမယ္လို႕ မင္ဒဲလားတို႕က မေတာင္းဆိုခဲ့ပါဘူး။ သို႕ေပမယ့္ မတရားတဲ့ ဥပေဒေတြကို ပါလီမန္ကေန ျပင္ဆင္လာေအာင္၊ ဖ်က္သိမ္းလာေအာင္ ေစ့ေဆာ္ တြန္းအားေပးခဲ့ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားမ်ား လႊတ္ေပးေရး၊ ျပည္ပေရာက္ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ား ျခြင္းခ်က္မရွိ ျပည္ေတာ္ျပန္ခြင့္ရေရး ကိစၥရပ္ေတြမွာလဲ မင္ဒဲလားနဲ႕ အျခားအတိုက္အခံ ေခါင္းေဆာင္ ေတြဟာ စိတ္ရွည္ရွည္၊ ေသြးေအးေအးနဲ႕ ပညာသားပါပါ ကိုင္တြယ္ ေျဖရွင္းခဲ့ၾကရပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားမ်ား လႊတ္ေပးေရးနဲ႕ ျပည္ပေရာက္ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ား ျခြင္းခ်က္မရွိ ျပည္ေတာ္ျပန္ ခြင့္ရေရး ဆိုတာ အတိုက္အခံေတြဘက္က ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ ပထမ ဦးစားေပးအေရးၾကီး ကိစၥျဖစ္သလို၊ အစိုးရဘက္က ၾကည့္မယ္ဆိုရင္လဲ ပထမဦးစားေပး အေရးၾကီး ျပႆနာ ျဖစ္ပါတယ္။ အသက္မ်ား၊ ဘ၀မ်ားကို ေလာင္းေၾကးထပ္ျပီး၊ ပဋိပကၡေတြမွာ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ခဲ့ၾကရတာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ အတိုက္အခံေတြဘက္မွာလဲ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးကို ဒူးေထာက္အညံ့ခံေရးလို႕ ေတြ႕ျမင္ယူဆၾကသူေတြ ရွိႏိုင္သလို၊ အစိုးရအဖြဲ႕အတြင္းမွာလဲ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးကို လက္မခံလိုတဲ့ ေခါင္းမာသူမ်ား (Hard-liners) ေတြ ရွိႏိုင္ပါတယ္။

ဒီလို ေခါင္းမာသူေတြက ရန္သူသဖြယ္ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ခဲ့ၾကရတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားမ်ားအား လႊတ္ေပးေရး၊ ျပည္ပေရာက္ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ားအား ျခြင္းခ်က္မရွိ ျပည္ေတာ္ျပန္၀င္လာေရး စတာေတြကို အမုန္းတရား ေၾကာင့္ ျဖစ္ေစ၊ လက္စားေခ်သံသရာကို ေၾကာက္ရြံ႕၍ျဖစ္ေစ၊ အတိုက္အခံ ႏိုင္ငံေရး သမားမ်ား အားလံုး ျပန္လည္ေပါင္းစည္းသြားျပီး ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္ေရးလမ္းေၾကာင္းေပၚကို ျပန္လည္ တက္ေရာက္သြားမွာကို ေၾကာက္ရြံ႕၍ျဖစ္ေစ အသည္းအသန္ ကန္႕ကြက္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ အခန္႕မသင့္ရင္ ေစ့စပ္ ေဆြးေႏြးေရး လုပ္ေဆာင္လိုသူမ်ား (Soft-liners) ေတြကို အာဏာရဲ႕ ျပင္ပကို ေရာက္ရွိ သြားေအာင္ လုပ္ယူတတ္ေလ့ ရွိၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အတိုက္အခံေတြနဲ႕ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ျဖစ္စဥ္ကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေဆာင္လို သူမ်ားဟာ မိမိတို႕ အစိုးရအဖြဲ႕တြင္းမွာတင္ ညွိႏွိဳင္းမွဳေတြ၊ အတြင္းစည္း တိုက္ပြဲေတြ လုပ္ရေလ့ရွိတဲ့ ျပႆနာၾကီးတရပ္ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီလိုအေျခအေနေတြကို မင္ဒဲလားနဲ႕ အတိုက္အခံေခါင္းေဆာင္မ်ားကလဲ သေဘာေပါက္ နားလည္ေပး ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တိက်ေသခ်ာတဲ့ ႏိုင္ငံေရးသတင္းစကားတခုကိုေတာ့ ျပတ္ျပတ္သားသားပဲ ေပးအပ္ထားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ "ႏိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားမ်ား လႊတ္ေပးေရးနဲ႕ ျပည္ပေရာက္ ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ား ျခြင္းခ်က္မရွိ ျပည္ေတာ္ျပန္၀င္ခြင့္ရွိေရး စတဲ့ ကိစၥရပ္ေတြကို ေျပလည္ေအာင္ မေျဖရွင္းႏိုင္ေသးသမွ် ကာလပတ္လံုး ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ကို ဆက္လက္ေဆာင္ရြက္မွာ မဟုတ္ေသးဘူး" ဆိုတဲ့ ရွင္းလင္းျပတ္သားေသာ ႏိုင္ငံေရးသတင္းစကားပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

ေျပာင္းလဲမွဳအရွိန္အား ျမွင့္တင္ျခင္း

ေျပာင္းလဲမွဳသို႕ ဦးတည္တဲ့ ေျခလွမ္းေတြ စတင္ေနခ်ိန္မွာပဲ အျဖစ္အပ်က္ေတြက ျမန္ဆန္လြန္း တာေၾကာင့္ အျပန္အလွန္ မယံုၾကည္မွဳေတြ၊ မေသခ်ာ မေရရာမွဳေတြနဲ႕ စိတ္ရွဳပ္ေထြးမွဳေတြ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ စိတ္ခံစားမွဳေတြက အတက္အက်ျဖစ္လာၾကပါတယ္။ မူလက ႏိုင္ငံေရးအရ ေ၀ဖန္မွဳေတြ၊ တိုက္ခိုက္မွဳေတြကို လူျဖဴေတြနဲ႕ လူမည္းေတြအၾကား ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကရာက အသြင္ေျပာင္းျပီး၊ ဘက္တဘက္ထဲမွာ ပါ၀င္ေနၾကသူေတြ အခ်င္းခ်င္း တိုက္ခိုက္ေ၀ဖန္မွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာပါတယ္။ အေျခအေနေတြက ရွဳပ္ေထြးေနတာေၾကာင့္ နားလည္မွဳေတြ လြဲလာၾကပါတယ္။ ဂိုဏ္းဂဏ ကြဲျပားမွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာပါတယ္။ အေျပာင္းအလဲကာလရဲ႕ ထံုးစံနဲ႕အညီ ရာဇ၀တ္မွဳေတြ ထူေျပာလာပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးအရ လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္မွဳေတြ၊ အၾကမ္းဖက္မွဳေတြ ရွိလာပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ အေျခအေနကို ထိန္းေက်ာင္းဖို႕အတြက္ ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းရွင္ေတြ၊ ပညာရွင္ေတြ၊ လူထုလူတန္းစားအလႊာအသီးသီးက လူမွဳေရးေရခ်ိန္ ျမင့္မားသူေတြနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြ ေပါင္းစည္းျပီး National Peace Accord (NPA) ကို တည္ေထာင္လာၾကပါတယ္။ NPA မွာ ႏိုင္ငံေတာ္ျငိမ္းခ်မ္းေရးေကာ္မတီ၊ ေဒသဆိုင္ရာ ျငိမ္းခ်မ္းေရးေကာ္မတီေတြနဲ႕ သက္ဆိုင္ရာ ျမိဳ႕နယ္၊ ရပ္ကြက္၊ ေက်းရြာအုပ္စုဆိုင္ရာ ေကာ္မတီေတြ အဆင့္ဆင့္ ပါ၀င္ျပီး ၊ ျငိမ္းခ်မ္းေရးထိန္းသိမ္းဖို႕ ၾကိဳးပမ္းခဲ့ၾကပါတယ္။

တဘက္မွာလဲ ေအအင္စီနဲ႕ အန္ပီ (National Party- de Klerk အစိုးရကို ကိုယ္စားျပဳေသာ ပါတီ) ေခါင္းေဆာင္ေတြက သေဘာတူညီထားျပီးျဖစ္တဲ့ Pretoria Minute ကို ဆုပ္ကိုင္ျပီး ေစ့စပ္ ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ကို အရွိန္ျမွင့္တင္ဖို႕ ၾကိဳးပမ္းခဲ့ၾကပါတယ္။ ေတာင္အာဖရိကမွာ ကာလရွည္ၾကာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ပဋိပကၡေတြကို ေအအင္စီေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕ အန္ပီေခါင္းေဆာင္ေတြပဲ ေတြ႕ဆံု ေဆြးေႏြးရံုနဲ႕ ေျဖရွင္းႏိုင္မွာ မဟုတ္ဘူးဆိုတာကို ႏွစ္ဘက္ေခါင္းေဆာင္ေတြ အားလံုးက နားလည္ထားခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီအတြက္ လူျဖဴ၊ လူမည္း အဖြဲ႕အစည္းအသီးသီး၊ ပါတီအသီးသီးကို ကိုယ္စားျပဳေခါင္းေဆာင္မ်ား ပါ၀င္တဲ့ ပါတီစံုေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးဖိုရမ္ (multi-party negotiation forum) တခု ေပၚေပါက္လာဖို႕ ထပ္ဆင့္ၾကိဳးပမ္းျပီး၊ သက္ဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းအသီးသီးနဲ႕ ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးမွဳေတြ ျပဳလုပ္လာၾကပါတယ္။

ဒီလိုနဲ႕ (၁၉၉၁)ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလမွာေတာ့ ႏွစ္ဘက္ေခါင္းေဆာင္ အမ်ားအျပား ပါ၀င္တဲ့ Convention for a Democratic South Africa (CODESA) ကို စတင္က်င္းပႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီညီလာခံၾကီးကို က်င္းပရျခင္း ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒစည္းမ်ဥ္းမ်ားကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ ေရးဆြဲျပင္ဆင္ျပဌာန္းရန္၊ ညင္သာေသာ ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္ေပၚလာေရးအတြက္ ျပင္ဆင္မွဳမ်ား ျပဳလုပ္ရန္ႏွင့္ တိုင္းျပည္၏ ပထမဦးဆံုးေသာ လြတ္လပ္၍ တရားမွ်တသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပေရးအတြက္ ျပင္ဆင္ရန္ စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

တျပိဳင္နက္တည္းမွာပဲ Convention for a Democratic South Africa (CODESA) နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ဆန္႕က်င္ကန္႕ကြက္မွဳေတြကလဲ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ တဘက္နဲ႕တဘက္ အႏိုင္တိုက္ေရး လမ္းေၾကာင္းေတြေပၚမွာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေလွ်ာက္လွမ္းလာခဲ့တဲ့ အေျခအေနတခုကို ေျပာင္းလဲဖို႕ ၾကိဳးပမ္းတဲ့အခါ ဒီလို ဆန္႕က်င္ကန္႕ကြက္မွဳေတြ ေပၚထြက္လာတတ္ေလ့ရွိတာ ျဖစ္ရိုးျဖစ္စဥ္ပါ။ ဒါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးကို ေဆာင္ရြက္လိုတဲ့ ေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕ ပညာရွင္ေတြက စိတ္ရွည္ရွည္ထားျပီး ေျပာျပရွင္းလင္းေပးဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီလို မဟုတ္ပဲ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးကို မလိုလားသူမ်ားကို ေျပာဆိုမွဳေတြ ရွိလာခဲ့ရင္ နာက်ည္းမွဳေတြ၊ မခံခ်င္စိတ္ေတြကေန အစြန္းေရာက္ အေတြးအေခၚေတြ ေပၚထြက္သြားေစ တတ္ပါတယ္။

လူျဖဴေတြဘက္မွာဆိုရင္ de Klerk ဟာ ကိုယ့္ဘက္က လူျဖဴေတြကို ခ်နင္းေနတယ္၊ ေရာင္းစားေနတယ္လို႕ စြပ္စြဲမွဳေတြ ရွိလာခဲ့သလို၊ လူမည္းေတြဘက္မွာလဲ မင္ဒဲလားေခါင္းေဆာင္တဲ့ ေအအင္စီရဲ႕ သေဘာထားေတြ၊ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ပံုေတြကို အယံုအၾကည္မရွိလို႕ အဆိုတင္သြင္းမွဳေတြ၊ ရန္သူျဖစ္ခဲ့တဲ့ လူျဖဴေတြနဲ႕ ေပါင္းသြားျပီလို႕ စြပ္စြဲမွဳေတြ ရွိလာခဲ့ပါတယ္။ ဒီအေပၚမွာ ေအအင္စီ ေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕ အန္ပီေခါင္းေဆာင္ေတြက စြပ္စြဲမွဳျပဳလုပ္တဲ့ အဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ ပါတီေတြ၊ လူပုဂၢိဳလ္ေတြကို စိတ္ရွည္ရွည္နဲ႕ ရွင္းလင္းေျပာၾကားမွဳေတြ၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ညီလာခံ လမ္းေၾကာင္းေပၚကို ေရာက္လာေအာင္ စည္းရံုးမွဳေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ အခ်ိဳ႕အဖြဲ႕အစည္းမ်ားနဲ႕ ေခါင္းေဆာင္မ်ားကလဲ ညီလာခံကို သပိတ္ေမွာက္ျပီး၊ ေအအင္စီပါတီနဲ႕ အန္ပီပါတီတို႕ကို ညီလာခံျပင္ပ တိုက္ပြဲ လမ္းေၾကာင္းေပၚ ျပန္ေရာက္လာေအာင္ စည္းရံုးမွဳေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။

ဒီလို ညီလာခံျပင္ပတိုက္ပြဲေတြအတြက္ အားထုတ္ၾကိဳးပမ္းမွဳေတြ ရွိေနဆဲမွာပဲ ညီလာခံတြင္းတိုက္ပြဲေတြ ကလဲ တစတစ ျပင္းထန္ေနခဲ့ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး (negotiation) ဆိုတာ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရး (collaboration)နဲ႕ မတူညီပါဘူး။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးဆိုတာ တဘက္နဲ႕ တဘက္ အျမင္မတူညီမွဳေတြကို ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးျပီး ရလဒ္တခု ေပၚထြက္လာေအာင္ ျပဳလုပ္ရတာျဖစ္ျပီး၊ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရး ဆိုတာကက်ေတာ့ မတူညီမွဳေတြကို ေဘးဖယ္ျပီး တူညီတဲ့အလုပ္ေတြကို ပူးတြဲအေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ေရး ျဖစ္ပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေဆာင္ၾကရာမွာ issues ေတြ အမ်ားအျပား ပါ၀င္လာပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ issue ေတြကို ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ျခင္း ခ်ဥ္းကပ္နည္းလမ္း နဲ႕ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ႏိုင္ေပမယ့္ အခ်ိဳ႕ issue ေတြကို အျပန္အလွန္တြန္းအား (leverage) ေတြ အသံုးျပဳျပီး အေကာင္အထည္ေဖာ္ၾကရပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရးဆိုတာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ရဲ႕ အစိတ္အပိုင္း အဆင့္ တခုသာ ျဖစ္ျပီး၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ရဲ႕ အဆံုးသတ္ရလာဒ္ကို ေဆာင္က်ဥ္းေပး ႏိုင္မွာေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ ေစ့စပ္ ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ကို အမွန္တကယ္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္မယ္ ဆိုရင္ေတာ့ မတူညီမွဳကို ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးျပီး ရလာဒ္တခု ေပၚထြက္လာေအာင္ လုပ္ေဆာင္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေတာင္အာဖရိကမွာ ေပၚထြက္ခဲ့တဲ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ဟာ မတူညီမွဳေတြကို ေဘးဖယ္ျပီး တူညီတဲ့အလုပ္ေတြကိုပဲ အေကာင္အထည္ေဖာ္ၾကတဲ့ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရးအဆင့္မွာပဲ ရွိခဲ့တာ မဟုတ္ပါဘူး။ မတူညီမွဳေတြကို ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးျပီး ရလာဒ္တခုေပၚထြက္လာေအာင္ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ၾကတာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ Convention for a Democratic South Africa (CODESA) ကို က်င္းပေနဆဲမွာပဲ အျပန္အလွန္ Leverage ေတြ အသံုးျပဳခဲ့ရပါတယ္။

အေတြးအျမင္၊ အယူအဆပိုင္းဆိုင္ရာ မတူညီမွဳေတြ အမ်ားအျပားရွိတဲ့အနက္ အေရးၾကီးဆံုး ကိစၥရပ္ကေတာ့ ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းေနဆဲကာလမွာ ဘယ္သူေတြက အုပ္ခ်ဳပ္မလဲ ဆိုတဲ့ အခ်က္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ လူျဖဴအစိုးရက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေနဆဲကာလမွာ သူတို႕ ဆက္လက္အုပ္ခ်ဳပ္မယ္လို႕ အဆိုတင္သြင္းပါတယ္။ ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံရဲ႕ ရွဳပ္ေထြးတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအေျခအေနေတြအရ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္မွဳယႏၱရားက ရုတ္ျခည္း ေပ်ာက္ကြယ္သြားျပီး၊ အလားအလာရွိမယ္ထင္တဲ့ အျခားႏို္င္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြကို တလက္ကေန ေနာက္တလက္ လႊဲေျပာင္းေနဆဲမွာတင္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးလမ္းစဥ္ ကြယ္ေပ်ာက္သြားျပီး၊ ႏိုင္ငံေရးျဖစ္စဥ္ ရွဳပ္ေထြးမွဳေတြ ဆက္ျဖစ္လာႏိုင္တယ္လို႕ သူတို႕က အဆိုျပဳခဲ့ပါတယ္။

တဘက္မွာကလဲ ေအအင္စီနဲ႕ မဟာမိတ္အဖြဲ႕ေတြက ဒီလိုအေျခအေနမ်ိဳးကို ယံုၾကည္မွဳ မရွိပါဘူး။ အစိုးရအေနနဲ႕ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေနတဲ့ ဘက္တဘက္ ေနရာသာမက ဒိုင္လူၾကီးေနရာမွာ ရယူထားတဲ့ အေျခအေနျဖစ္တာေၾကာင့္ ဘက္မလိုက္ပဲ စစ္မွန္တဲ့ ေဆြးေႏြးပြဲ ရလာဒ္ေတြ ေပၚထြက္လာဖို႕ ခဲယဥ္းတယ္လို႕ သူတို႕က ယူဆပါတယ္။ ေတာင္အာဖရိက အသံလႊင့္ဌာနဟာ အစိုးရ၀ါဒျဖန္႕ခ်ိေရး ယႏၱရားျဖစ္ေနျခင္း၊ စစ္တပ္မွ ၾကားေနမဟုတ္ျခင္း၊ အစိုးရဘက္မွာ စစ္တပ္နဲ႕ လံုျခံဳေရးတပ္မ်ား ရွိေနျခင္း၊ မီဒီယာလြပ္လပ္ခြင့္မရွိျခင္း စတာေတြဟာ အစိုးရဘက္ကို အသာစီးမွ ဆံုးျဖတ္ခြင့္ ပါ၀ါမ်ား ေပးအပ္ထားတယ္လို႕ အတိုက္အခံမ်ားက သံုးသပ္ၾကပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္မွာ တဘက္က အသာစီးအေနအထားရွိေနခဲ့ရင္ တရားမွ်တတဲ့ ရလာဒ္ေပၚထြက္လာမွာ မဟုတ္တဲ့ အတြက္ အစိုးရရဲ႕ အဆိုျပဳခ်က္ကို အတိုက္အခံေတြက လက္မခံၾကပါဘူး။

ဒါေၾကာင့္ တိုင္းျပည္ရဲ႕ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒသစ္ကို ေရးဆြဲဖို႕အတြက္ ပါလီမန္အသစ္တခု ေပၚထြက္လာဖို႕ လိုအပ္တယ္လို႕ ႏွစ္ဘက္ေခါင္းေဆာင္မ်ားက သေဘာတူဆံုးျဖတ္ခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီမွာတင္ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒသစ္ ေရးဆြဲအတည္ျပဳေရးနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး procedural deadlock တခု ထပ္ျပီး ေပၚထြက္လာပါတယ္။ ပါလီမန္အသစ္ဖြဲ႕စည္းျပီး ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒမူၾကမ္းကို ေရးဆြဲတဲ့အခါ ပါလီမန္ရဲ႕ (၇၅) ရာခိုင္ႏွဳန္းက လက္ခံမွသာ မူၾကမ္းပါ အခ်က္အလက္ေတြကို အတည္ျပဳျပဌာန္းဖို႕ အစိုးရဘက္က အဆိုတင္သြင္းပါတယ္။ အတိုက္အခံေတြဘက္ကလဲ ဒါကို ႏိုင္ငံေရးေထာင္ေခ်ာက္ဆိုတာ သေဘာေပါက္နားလည္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီလိုသတ္မွတ္ျခင္းအားျဖင့္ လြတ္လပ္မွဳ၊ တရားမွ်တမွဳ၊ တန္းတူညီမွ်မွဳရွိတဲ့ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ အသစ္ ေရးဆြဲျပဌာန္းႏိုင္ေရးမွာ အခက္အခဲေတြ ျဖစ္လာေစႏိုင္ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ ေအအင္စီနဲ႕ မဟာမိတ္အဖြဲ႕ေတြကလဲ အဆိုတခုကို ထပ္မံတင္သြင္းပါတယ္။ အကယ္၍ မူၾကမ္းအတည္ျပဳေရးမွာ consensus မက်လာခဲ့ရင္ popular vote နဲ႕ ဆံုးျဖတ္ရန္ျဖစ္ပါတယ္။ အစိုးရဘက္ကလဲ ဒါကို ႏိုင္ငံေရးေထာင္ေခ်ာက္ဆိုတာ ေတြ႕ျမင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီလို သတ္မွတ္ျခင္းအားျဖင့္ လူထုေထာက္ခံမွဳ ရထားတဲ့ အတိုက္အခံေတြအေနနဲ႕ ပါလီမန္မွာ deadlock ျဖစ္သြားတာနဲ႕ popular vote ကို သံုးျပီး အႏိုင္ယူႏိုင္ခြင့္ ရွိသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီလိုတဘက္နဲ႕တဘက္ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးေထာင္ေခ်ာက္ေတြကို ေတြ႕ျမင္ၾကတာေၾကာင့္ တဘက္နဲ႕တဘက္ အျပန္အလွန္ စြပ္စြဲမွဳေတြ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ အစိုးရဘက္က အတိုက္အခံေတြဟာ ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးဖို႕ အလြန္ခက္ခဲျပီး၊ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒကို ၄င္းတို႕အလိုက် ျဖစ္ခ်င္ေနေၾကာင္း စြပ္စြဲခဲ့ပါတယ္။ အတိုက္အခံ ေတြဘက္ကလဲ အစိုးရဟာ သေဘာထား မွန္ကန္မွဳမရွိပဲ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒသစ္ ေပၚထြက္ လာျခင္း မရွိေအာင္ ပိတ္ဆို႕ေနေၾကာင္း စြပ္စြဲခဲ့ပါတယ္။ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒဆိုတာ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံရဲ႕ တိုးတက္ ေျပာင္းလဲေရးအတြက္ ကနဦးခ်ရမယ့္ အေျခခံအုတ္ျမစ္ျဖစ္ပါတယ္။ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး မတူတာေတြကို ေဘးဖယ္ထားလို႕ မရႏိုင္ပါဘူး။ မတူတာေတြကို အေျဖမထြက္မခ်င္း ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးမွဳကေန ရလာဒ္တခု ထြက္လာဖို႕အတြက္ အျပန္အလွန္ Coercive Leverage ေတြ အသံုးျပဳလာၾကပါတယ္။

ေအအင္စီရဲ႕ Coercive Leverage ကေတာ့ လူထုလွဳပ္ရွားမွုပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ တိုင္းျပည္နဲ႕အ၀ွမ္းမွာ သပိတ္ေမွာက္မွဳေတြ၊ ဆႏၵျပပြဲေတြ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒီလူထုလွဳပ္ရွားမွဳေတြဟာ အစိုးရရဲ႕ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ အေပၚမွာ စစ္မွန္တဲ့ သေဘာထားရွိမရွိ၊ ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံေတာ္သစ္ကို တည္ေထာင္လိုျခင္း ရွိမရွိဆိုတာကုိ အမ်ားျပည္သူေရွ႕မွာ သိသာထင္ရွားေစတာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ အစိုးရအေနနဲ႕ အတိတ္မွာ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳ ျဖိဳခြဲေရးနည္းလမ္းေတြကို အသံုးျပဳလို႕ မရေတာ့ပါဘူး။ ဒီလိုျပန္ျပီး အသံုးျပဳမယ္ဆိုရင္ အစိုးရဟာ ေျပာင္းလဲမွဳ လိုလားျခင္း မရွိေၾကာင္း ႏိုင္ငံတကာနဲ႕ ျပည္သူလူထုအၾကားမွာ သက္ေသျပျပီးသား ျဖစ္သြားပါလိမ့္မယ္။ ဒီလို Coercive Leverage ကို အသံုးျပဳျပီး အတိုက္အခံေခါင္းေဆာင္ေတြဟာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးစားပြဲေပၚက အစိုးရရဲ႕ ရပ္တည္ခ်က္ကို အားေပ်ာ့လာေအာင္ ၾကိဳးပမ္းႏိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

အစိုးရဘက္ကလဲ ေအအင္စီအေပၚ အသံုးျပဳလို႕ရႏိုင္မယ့္ coercive leverage နည္းလမ္းသစ္ကို ရွာေဖြ ေတြ႕ရွိသြားခဲ့ပါတယ္။ ေအအင္စီကေန ခြဲထြက္ျပီး Inkatha Freedom Party (IFP) ကို ဖြဲ႕စည္းတည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ ေအအင္စီအဖြဲ႕၀င္ေဟာင္း Mangosuthu Buthelezi ဟာ မင္ဒဲလားမလြတ္ေျမာက္လာမီခင္ကတည္းက အစိုးရနဲ႕ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳေတြ ျပဳလုပ္ေနခဲ့ပါတယ္။ မင္ဒဲလားလြတ္ေျမာက္လာျပီး၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ေတြကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ခ်ိန္မွာေတာ့ သူ႕ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအခန္းက႑က ေမွးမွိန္သြားတယ္လို႕ ခံစားရျပီး၊ မင္ဒဲလားကို ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ေ၀ဖန္မွဳေတြ ျပဳလုပ္လာခဲ့ပါတယ္။ မင္ဒဲလားက Buthelezi နဲ႕ ညွိႏွိဳင္းရန္ အၾကိမ္ၾကိမ္ ၾကိဳးပမ္းခဲ့ေပမယ့္၊ Buthelezi ကေတာ့ သူ႕ပါတီကိုပါ ညီလာခံကေန ႏွဳတ္ထြက္သြားေစျပီး၊ ႏိုင္ငံေရးျဖစ္ေပၚ တိုးတက္မွဳေတြကို ဆန္႕က်င္ေနခဲ့ပါတယ္။

အစိုးရအဖြဲ႕တြင္းမွာရွိတဲ့ ေခါင္းမာသူေတြက ဒီလိုအေျခအေနေတြကို အခြင့္ေကာင္းယူျပီး coercive leverage အေနနဲ႕ အသံုးခ်ဖို႕ ၾကိဳးပမ္းခဲ့ပါတယ္။ ေအအင္စီ အဖြဲ႕၀င္ေတြနဲ႕ IFP အဖြဲ႕၀င္ေတြကို အခ်င္းခ်င္းတိုက္ခိုက္ေစျပီး “black-on-black violence” ရွိေနတာေၾကာင့္၊ လူျဖဴေတြအေနနဲ႕ ဆက္လက္အုပ္ခ်ဳပ္ဖို႕ လိုေသးေၾကာင္း သက္ေသျပႏိုင္ဖို႕အတြက္ IFP ရဲ႕ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးညီလာခံ ဆန္႕က်င္ေရး လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို အားေပးကူညီ ခဲ့ၾကပါတယ္။ “Inkathagate” ဆိုတဲ့ scandal မွာ IFP ကို လက္နက္ပစၥည္း၊ ဘ႑ာေငြေၾကး ေထာက္ပံ့ျပီး၊ ေအအင္စီအဖြဲ႕၀င္မ်ားနဲ႕ တိုက္ခိုက္မွဳမ်ား ျဖစ္ပြားေစခဲ့တဲ့ အစိုးရအဖြဲ႕တြင္းက ေခါင္းမာဂိုဏ္း လွဳပ္ရွားမွဳမ်ား ေပၚထြက္သြားတာေၾကာင့္ အစိုးရဘက္က တာ၀န္ရွိသူ အၾကီးအကဲအခ်ိဳ႕ ႏွုတ္ထြက္ သြားခဲ့ရပါတယ္။

အစိုးရအဖြဲ႕တြင္းက လူျဖဴေခါင္းမာဂိုဏ္းသားေတြက "လူမည္း ႏိုင္ငံေရးသမား ေတြဟာ အခ်င္းခ်င္းကြဲေနတယ္၊ အခ်င္းခ်င္းလဲ တိုက္ခိုက္ေနတယ္၊ ဒီလို လူေတြလက္ထဲကိုသာ အာဏာေရာက္သြားရင္ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရး အတြက္ ခဲယဥ္းလိမ့္မယ္" ဆိုတဲ့ ၀ါဒျဖန္႕ခ်ိမွဳေတြကို ျပည္သူလူထု အၾကားမွာ ျဖန္႕ခ်ိမွဳေတြ လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ထင္သာျမင္သာျဖစ္ေစမယ့္ အေျခအေနေတြကို ဖန္တီးလာ ၾကပါတယ္။ ေအအင္စီဘက္ကေရာ၊ အစိုးရဘက္ကပါ တိုက္ရိုက္ညႊန္ၾကားေစခိုင္းျခင္းမရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေရး အစြန္းေရာက္ သမားေတြက Third Force အေနနဲ႕ ထြက္ေပၚလာပါတယ္။ ဒီ Third Force မွာ ႏွစ္ဘက္စလံုးရဲ႕ အဖြဲ႕၀င္ေတြ၊ အဖြဲ႕၀င္ေဟာင္းေတြ ပါ၀င္ေနၾကျပီး အမ်ားျပည္သူကို သတ္ျဖတ္မွဳ၊ ျခိမ္းေခ်ာက္မွဳ၊ အႏၱရာယ္ျပဳမွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ျဖစ္စဥ္ကို လူအမ်ားက ပြင့္ပြင့္လင္းလင္းေထာက္ခံမွဳ မလုပ္ရဲတဲ့ အေျခအေနကို ဖန္တီးမွဳေတြ၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ကို ေထာက္ခံသူမ်ားနဲ႕ မေထာက္ခံသူမ်ားအၾကား အျငင္းပြားတိုက္ခိုက္မွဳေတြ၊ ျခိမ္းေခ်ာက္မွဳေတြ ရွိလာပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္အေပၚမွာ လူအမ်ားက ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြ ရွိခဲ့ရာက political violence မရွိခ်ိန္ေတြမွာလဲ အျခား violence ေတြ ရွိႏိုင္တာေၾကာင့္ ျငိမ္းခ်မ္းစြာ အသြင္ ကူးေျပာင္းေရးဟာ မျဖစ္ႏိုင္ဘူးဆိုတာေတြကို လူထုက လက္ခံလာေအာင္ ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိရွိ လုပ္ေဆာင္မွဳေတြ ေပၚလာပါတယ္။ ဒီလိုအေျခအေနဆိုးေတြေၾကာင့္ ေတာင္အာဖရိက လူျဖဴ၊ လူမည္း ႏိုင္ငံေရးသမားေတြနဲ႕ လူအမ်ား ေသေၾကပ်က္စီးခဲ့ရပါတယ္။

ဒီလိုနဲ႕ (၁၉၉၂) ခုႏွစ္၊ ဇြန္လ (၁၆) ရက္ေန႕မွာေတာ့ Boipatong massacre ၾကီး ျဖစ္ပြားသြားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေန႕မွာ သမိုင္း၀င္ ေတာင္အာဖရိက လူထုအေရးေတာ္ပံုၾကီးတခုျဖစ္တဲ့ Soweto uprising ႏွစ္ပတ္လည္ အခမ္းအနားကို ေအအင္စီက ဦးစီးျပီး က်င္းပခဲ့ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ျဖစ္စဥ္ကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ျခင္းဆိုတာ ျပီးဆံုးသြားခဲ့တဲ့ အတိတ္ကို ျပည္ဖံုးကားခ်ျခင္း မဟုတ္ပါ။ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြအတြက္ အျပန္အလွန္ ခြင့္လႊတ္နားလည္မွဳယူျပီး၊ အနာဂတ္မွာ တိုင္းျပည္ေကာင္းက်ိဳး ရရွိေရးအတြက္ မတူညီေသာသေဘာထားအျမင္မ်ားကို ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြး အေျဖရွာျခင္းသာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ ေတာင္အာဖရိက ႏိုင္ငံေရးဦးေဆာင္ပါတီ (ေအအင္စီ) က ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေနဆဲမွာပဲ အတိတ္က ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ လူထုအေရးေတာ္ပံုမ်ားရဲ႕ ႏွစ္ပတ္လည္ အခမ္းအနားမ်ားကိုလဲ ဆက္လက္က်င္းပခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ဒီလိုအခမ္းအနားက်င္းပမွဳအေပၚမွာ အစိုးရဘက္က ေခါင္းမာသူအခ်ိဳ႕နဲ႕ IFP တို႕က အခြင့္ေကာင္းယူခဲ့ၾကပါတယ္။ Boipatong မွာရွိတဲ့ IFP တက္ၾကြ လွဳပ္ရွားသူေတြက ႏွစ္ပတ္လည္အခမ္းအနားက်င္းပေနတဲ့ ေအအင္စီအဖြဲ႕၀င္မ်ားကို တိုက္ခိုက္သတ္ျဖတ္မွဳမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့တာေၾကာင့္ အမ်ိဳးသမီးနဲ႕ ကေလးသူငယ္မ်ားအပါအ၀င္ ေအအင္စီအဖြဲ႕၀င္ (၃၉) ဦး ေသဆံုးသြားပါတယ္။ Boipatong massacre ျဖစ္ပြားျပီးခ်ိန္မွာ ဒီလိုတိုက္ခိုက္တဲ့ IFP ကို အစိုးရက လက္နက္နဲ႕ ေငြေၾကးေထာက္ပံ့ေနတယ္လို႕ သတင္းေတြ ေပၚထြက္လာျပန္တာေၾကာင့္ ေအအင္စီအဖြဲ႕၀င္မ်ားနဲ႕ IFP အဖြဲ႕၀င္မ်ားအၾကားမွာ တင္းမာမွဳေတြက ပိုျပီး ျပင္းထန္လာပါတယ္။

မင္ဒဲလားက အစိုးရတာ၀န္ရွိသူေတြကိုယ္တိုင္ ပါ၀င္ပတ္သက္ေနတဲ့ ဒီ Boipatong massacreကို လက္ပိုက္ၾကည့္ မေနခဲ့ပါဘူး။ Convention for a Democratic South Africa (CODESA) ထဲကေန ေအအင္စီကို ခ်က္ခ်င္းဆြဲထုတ္လိုက္ၿပီး၊ သူ႔ျပည္သူေတြကို လံုျခံဳေရးေပးဖို႔နဲ႔ အစိုးရကိုယ္တိုင္က်ဴးလြန္တဲ့ ဒီအၾကမ္းဖက္ကို စံုစမ္း အေရးယူေပးဖို႔ ႏိုင္ငံ တကာကို ေတာင္းဆိုပါေတာ့တယ္။ မင္ဒဲလားရဲ႕ ေတာင္းဆိုမႈေၾကာင့္ ကမၻာ့ကုလသမဂၢက မစ္ရွင္ ဖြဲ႔ၿပီး စံုစမ္းမႈ ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ယူအင္မစ္ရွင္ဟာ ႏိုင္ငံတြင္းမွာ National Peace Accord က ဖြဲ႔စည္းထားတဲ့ Goldstone Commission လို႕ လူသိမ်ားေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္နဲ႔ အတူ တြဲဖက္ၿပီး၊ အမ်ားျပည္သူကို အၾကမ္းဖက္မႈနဲ႔ ေႏွာင့္ယွက္မႈေတြကို စံုစမ္းပါတယ္။ အစိုးရအာဏာပိုင္ရဲ႕ ဘက္ေတာ္သားေတြ ပါ၀င္ေနေၾကာင္း ေတြ႔ရွိခဲ့ၿပီး၊ ေကာ္မရွင္အစီရင္ခံ ထုတ္ျပန္ခဲ့ တာေၾကာင့္ အစိုးရရဲ႕ အာဏာအလြဲ သံုးစား လုပ္မႈေတြကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္လာပါတယ္။

ဒီလိုနဲ႕ပဲ (၁၉၉၂) ခုႏွစ္ရဲ႕ လေပါင္းမ်ားစြာမွာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ဟာ ေရွ႕ဆက္မတိုးႏိုင္ေတာ့ပဲ အျပန္အလွန္ Leverage အသံုးျပဳမွဳေတြသာရွိျပီး ရပ္တန္႕ေနပါတယ္။ ဒီလိုအေျခအေနေတြကေန ထိပ္တိုက္ ရင္ဆိုင္ေရးလမ္းေၾကာင္းေပၚကို ႏွစ္ဘက္စလံုးက ျပန္မေရာက္သြားေအာင္ ႏိုင္ငံတကာက ၀င္ျပီး ထိန္းသိမ္းလိုက္ပါတယ္။ Philadelphia မွာ မင္ဒဲလားနဲ႕ de Klerk တို႕ႏွစ္ေယာက္ကို ပူးတြဲ Liberty Medal ခ်ီးျမွင့္ခဲ့ျပီး၊ ေနာက္ပိုင္းမွာ Nobel Peace Prize ကိုလဲ ပူးတြဲခ်ီးျမွင့္ေပးခဲ့ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးစားပြဲေပၚမွာ ႏွစ္ဘက္ကို ကိုယ္စားျပဳျပီး ေဆြးေႏြးေနၾကတဲ့ ေအအင္စီ ကိုယ္စားျပဳ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးအၾကီးအကဲ Cyril Ramaphosa နဲ႕ အန္ပီ ကိုယ္စားျပဳ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး အၾကီးအကဲ Roelf Meyer တို႕ကလဲ တရား၀င္ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲ ရပ္ဆိုင္းေနေပမယ့္ informal discussion ျပဳလုပ္ႏိုင္ေရးအတြက္ အတူတကြ ငါးမွ်ားထြက္တာေတြ ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။

ဒီလို ႏိုင္ငံတကာက ၾကား၀င္ေပးမွဳနဲ႕ ေခါင္းေဆာင္မ်ားအခ်င္းခ်င္း ရင္းႏွီးမွဳ ရွိလာေအာင္ တည္ေဆာက္မွဳေတြက တဆင့္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးစားပြဲေပၚကို ျပန္ေရာက္သြားေအာင္ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ ခဲ့ၾကပါတယ္။ ေခါင္းေဆာင္မ်ား ငါးမွ်ားအတူထြက္ျပီး မၾကာခင္မွာပဲ မင္ဒဲလားနဲ႕ de Klerk တို႕ဟာ Record of Understanding ကို လက္မွတ္ေရးထိုးျပီး၊ ၾကားျဖတ္အစိုးရဖြဲ႕စည္းေရးနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးမွဳေတြကို ျပဳလုပ္ လာၾကပါေတာ့တယ္။


ေအာင္ပြဲဆီသို႕

ၾကားျဖတ္အစိုးရဖြဲ႕စည္းေရးအတြက္ ေဆြးေႏြးၾကရာမွာ အစိုးရအဖြဲ႕သစ္ကို ေရြးေကာက္ပြဲျပဳလုပ္ျပီး ေရြးခ်ယ္ေရးနဲ႕ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒသစ္ကို အစိုးရအဖြဲ႕သစ္က တာ၀န္ခံေရးဆြဲေရး ကိစၥေတြကို သေဘာတူညီမွဳ ရခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီလို ေရြးေကာက္ပြဲျပဳလုပ္ရာမွာလဲ အုပ္ခ်ဳပ္ေနဆဲအစိုးရက ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ထိန္းခ်ဳပ္မွဳေတြ ေလ်ာ့နည္းဖို႕ သေဘာတူညီခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီသေဘာတူညီ ခ်က္ေတြ ေပၚထြက္လာဖို႕အတြက္ အုပ္ခ်ဳပ္ေနဆဲအစိုးရက သူတို႕ရဲ႕ ရပ္တည္မွဳကို အေလွ်ာ့ေပးခဲ့ၾကရပါတယ္။ မင္ဒဲလားတို႕ဘက္ကလဲ ၾကားျဖတ္အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေနဆဲကာလမွာ အမ်ိဳးသားညႊန္႕ေပါင္းအစိုးရ အသြင္နဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ ေရြးေကာက္ပြဲအႏိုင္ရခဲ့ရင္ အစိုးရ၀န္ၾကီးေနရာအခ်ိဳ႕ကို အျခားပါတီမ်ားမွ ပါ၀င္ခြင့္ ေပး၍ ညႊန္႕ေပါင္းအစိုးရဖြဲ႕စည္းေရး စတာေတြကို သေဘာတူညီေပးခဲ့ရပါတယ္။ ႏွစ္ဘက္စလံုးက သူတို႕ရပ္တည္ေနတဲ့ ရပ္တည္ခ်က္ကေန အေလွ်ာ့ေပးခဲ့ၾကပါတယ္။ ပမာဆိုရရင္ ျမစ္ကမ္းတဘက္ တခ်က္မွာ မ်ဥ္းျပိဳင္ေလွ်ာက္ေနၾကရာက လမ္းေလွ်ာက္ျခင္းကို ရပ္တံ့ျပီး ေပါင္းကူးတံတားခင္းဖို႕အတြက္ ႏွစ္ဘက္စလံုးက ၾကိဳးပမ္းၾကတာမ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။

ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ဆႏၵျပပြဲမ်ားနဲ႕ ပတ္သက္ျပီးေတာ့လဲ အစိုးရနဲ႕ ေအအင္စီတို႕ ႏွစ္ဘက္စလံုးက အေပးအယူေတြ လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ De Klerk က ပါတီမ်ားနဲ႕ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားရဲ႕ ျငိမ္းခ်မ္းစြာဆႏၵျပခြင့္ကို အသိအမွတ္ျပဳေပးျပီး၊ ဆႏၵျပသူမ်ားနဲ႕ စုရံုးလာေသာ လူထုမ်ားကို အစိုးရက ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ေပးဖို႕ သေဘာတူညီခဲ့ပါတယ္။ မင္ဒဲလားတို႕ဘက္ကလဲ အဓိကရုဏ္းေတြ၊ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္မွဳေတြ ျဖစ္ပြားေစႏိုင္တဲ့ ေဒသေတြမွာ ဆႏၵျပျခင္းမ်ားကို ေရွာင္ရွားႏိုင္ေအာင္ ၾကိဳးပမ္းဖို႕ သေဘာတူညီခဲ့ၾကပါတယ္။ ႏွစ္ဘက္စလံုးက ေတာင္အာဖရိကရဲ႕ common identity ကို ေထာက္ခံျပီး ဆႏၵျပခြင့္ကို အသိအမွတ္ျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းနဲ႕ မင္ဒဲလားဟာ De Klerk အစိုးရရဲ႕ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးေဆာင္ရြက္မွဳမ်ားနဲ႕ credibility. ရွိလာေစေရးကို ပံ့ပိုးေပးႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။

ဒီလို တဘက္နဲ႕ တဘက္ ကူညီပံ့ပိုးျပီး ဘံုအက်ိဳးစီးပြားအတြက္ အစည္းအေ၀းမ်ား က်င္းပေနဆဲမွာပဲ၊ ညစာစားပြဲမ်ား၊ ပါတီမ်ားကိုလဲ ႏွစ္ဘက္ေခါင္းေဆာင္မ်ား၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းရွင္မ်ားနဲ႕ ပညာရွင္မ်ားက က်င္းပခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီလိုက်င္းပေပးျပီး ပဋိပကၡျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ဘက္ႏွစ္ဘက္က ေခါင္းေဆာင္မ်ားကို ေတြ႕ဆံုေစျခင္းျဖင့္ လူသားခ်င္း ခင္မင္ရင္းႏွီးမွဳ၊ အျပန္အလွန္ နားလည္မွဳ၊ အတူတကြ တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးမွဳ စတဲ့ အက်ိဳးေက်းဇူးေတြ ရရွိလာခဲ့ပါတယ္။ ႏွစ္ဘက္စလံုးက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ ေတြဟာ တိုးတက္မွဳတစံုတရာ ရွိလာေစတယ္ဆိုတာကို အသိအမွတ္ျပဳထားခဲ့ၾကျပီး၊ ေနာက္ျပန္ဆုတ္ျပီး အျပန္အလွန္ဆန္႕က်င္ေနၾကတဲ့ အေနထားကို ျပန္မေရာက္သြားေအာင္ အေလးအနက္ သတိထား ခဲ့ၾကပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ဆိုတာ အေျပာလြယ္သေလာက္ အလုပ္ခက္တဲ့ ကိစၥျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ႏွစ္ဘက္စလံုးမွာ ၾကိမ္ဖန္မ်ားစြာ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးေနလို႕ အက်ိဳးမရွိႏိုင္တာေၾကာင့္ ထိပ္တိုက္ျပန္လည္ ရင္ဆိုင္မယ္လို႕ ေတြးခဲ့သူေတြ အမ်ားအျပားပါပဲ။ တခါတရံမွာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္က ထင္သာျမင္သာတဲ့ ေျပာင္းလဲမွဳေတြ မျဖစ္ပဲ ေႏွာင့္ေႏွးၾကန္႕ လာေနသလိုေတြ ျဖစ္ေနတတ္ပါေသးတယ္။ ဒီအခ်ိန္ေတြပဲ ႏွစ္ဘက္စလံုးက ေခါင္းေဆာင္မ်ားကို ႏွစ္ဘက္စလံုးက အားမလို၊ အားမရေတြျဖစ္ျပီး၊ စားပြဲ၀ိုင္းျပင္ပ ႏိုင္ငံေရးလုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြဆီ ျပန္လည္ဆြဲေခၚဖို႕ ၾကိဳးပမ္းမွဳေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ေခါင္းေဆာင္ေတြဟာ လူခ်င္းေတြ႕ဆံုမွဳေတြ၊ သတင္းစကားပါးမွဳေတြ ျပဳလုပ္ျပီး၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ေအာင္ျမင္ေစႏိုင္ေရးကိုသာ ၾကိဳးပမ္းခဲ့ၾကပါတယ္။

ဒီလိုၾကိဳးပမ္းမွဳေတြ ရွိေနဆဲမွာပဲ ႏိုင္ငံေရးအၾကမ္းဖက္မွဳေတြကေတာ့ ေပၚထြက္ေနၾကဆဲပါပဲ။ ႏွစ္ဘက္စလံုးမွာရွိတဲ့ ႏိုင္ငံေရးအစြန္းေရာက္သူေတြက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳကို လက္မခံပဲ ပ်က္ျပားေအာင္ နည္းမ်ိဳးစံုနဲ႕ ဆန္႕က်င္လာၾကပါတယ္။ (၁၉၉၂) ခုႏွစ္ အဆံုးပိုင္းကာလေတြမွာ လူမည္းစစ္ေသြးၾကြေတြ က လူျဖဴေတြကို စစ္ေၾကျငာတိုက္ခိုက္မွဳေတြ လုပ္လာၾကပါတယ္။ (၁၉၉၃) ခုႏွစ္ထဲမွာေတာ့ လူျဖဴအစြန္းေရာက္ေတြက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲက်င္းပေနတဲ့ ေနရာကို ၀င္ေရာက္စီးနင္းျပီး၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြး ေနသူေတြကို ၀ိုင္း၀န္းတိုက္ခိုက္ခဲ့တာေၾကာင့္ လူအမ်ားအျပား ဒဏ္ရာရခဲ့ၾကပါတယ္။

(၁၉၉၃) ခုႏွစ္၊ ေအျပီလ (၁၀) ရက္ေန႕မွာေတာ့ ေအအင္စီေခါင္းေဆာင္ Chris Hani ကို လူျဖဴအစြန္းေရာက္ တဦးက လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီအေရးနဲ႕ပတ္သက္ျပီး လူမည္းေတြက မေက်နပ္တာေၾကာင့္ Southern Cape ကို စုေ၀းခ်ီတက္ျပီး၊ စက္ရံုႏွစ္ရံုကို မီးရွိဳ႕ပစ္လိုက္ပါတယ္။ ဒီအေျခအေနေတြကေန တဘက္နဲ႕တဘက္ တင္းမာမွဳေတြ ျပန္ျဖစ္လာႏိုင္တာေၾကာင့္ ကမၻာ့ကုလသမဂၢ ကိုယ္စားလွယ္မ်ား၊ ေဒသဆိုင္ရာ ျငိမ္းခ်မ္းေရးေကာ္မတီ၊ လူမည္း community leaders ေတြ စုေ၀းျပီး၊ ယာယီျငိမ္းခ်မ္းေရးေကာ္မတီ တရပ္ဖြဲ႕စည္းေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကတာေၾကာင့္ ေလးပတ္ခန္႕အတြင္းမွာတင္ အဲဒီနယ္မွာ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းမွဳ ျပန္ရသြားခဲ့ပါတယ္။

မင္ဒဲလားကလဲ တတိုင္းျပည္လံုးက လူမည္းေတြကို ေအးေဆးတည္ျငိမ္စြာ ေနၾကဖို႕ မိန္႕ခြန္းျမြက္ၾကား ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ႏိုင္ငံေရးအစြန္းေရာက္သူေတြရဲ႕ လွဳပ္ရွားမွဳေတြကေတာ့ မရပ္တန္႕သြားေသးပါဘူး။ (၁၉၉၃) ခုႏွစ္၊ ဇူလိုင္လနဲ႕ ၾသဂုတ္လေတြမွာ ႏိုင္ငံေရးအၾကမ္းဖက္မွဳေၾကာင့္ ေသဆံုးသူ (၁၀၀၀) ေက်ာ္ရွိခဲ့ပါတယ္။ (၁၉၉၄) ခုႏွစ္မွာေတာ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးကာလအတြင္း ႏိုင္ငံေရးအရ ေသဆံုးသူစုစုေပါင္း တေသာင္းသံုးေထာင္ေက်ာ္ ရွိေနခဲ့ပါတယ္။

ဒီလိုတင္းမာမွဳေတြ၊ ျခိမ္းေခ်ာက္မွဳေတြ၊ ေၾကာက္ရြံ႕မွဳေတြ၊ သတ္ျဖတ္မွဳေတြအၾကားမွာပဲ ႏွစ္ဘက္စလံုးက ေခါင္းေဆာင္ေတြဟာ ဘံုအက်ိဳးစီးပြားရရွိေရးအတြက္ မဆုတ္မနစ္ ၾကိဳးပမ္းခဲ့ၾက ပါတယ္။ ၾကားျဖတ္အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးကာလမွာ က်င့္သံုးဖို႕အတြက္ Interim Constitution တရပ္ကို ေရးဆြဲႏိုင္ခဲ့ၾကျပီး၊ ၾကားျဖတ္အစိုးရ ဖြဲ႕စည္းေရးဆိုင္ရာ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားကိုလဲ ခ်မွတ္ႏိုင္ခဲ့ၾက ပါတယ္။ ဒီသေဘာတူညီခ်က္ေတြအရ ျပည္သူလူထုက တိုက္ရိုက္ေရြးခ်ယ္ထားတဲ့ Constituent Assembly ဟာ ၾကားျဖတ္ပါလီမန္အျဖစ္ တာ၀န္ယူျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္သစ္တည္ေဆာက္ေရးအတြက္ အဓိကက်တဲ့ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒသစ္ကို ေရးဆြဲရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုေရးဆြဲရာမွာ Constitutional Court က ၾကီးၾကပ္ေဆာင္ရြက္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။

Executive power မွာေတာ့ electoral strength ေပၚမွာ မူတည္ျပီး ေရြးခ်ယ္ထားတဲ့ ကက္ဘိနက္၀န္ၾကီးမ်ားပါ၀င္ေသာ အမ်ိဳးသားညီညြတ္ေရးညြန္႕ေပါင္း အစိုးရက အာဏာက်င့္သံုးျပီး၊ အစိုးရအဖြဲ႕အၾကီးအကဲျဖစ္တဲ့ တိုင္းျပည္ရဲ႕ သမၼတကိုေတာ့ ျပည္သူလူထုက တိုက္ရိုက္ေရြးခ်ယ္ထားတဲ့ Constituent Assembly က ေရြးခ်ယ္ခန္႕ထားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

စီးပြားေရးမူ၀ါဒအရလဲ ေစ်းကြက္စီးပြားေရးစနစ္နဲ႕အတူ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးသူမ်ားကို ကူညီပံ့ပိုးမွဳမ်ား ပူးတြဲေဆာင္ရြက္တဲ့ mixed economic system ကို အသံုးျပဳဖို႕ သေဘာတူညီခဲ့ၾကပါတယ္။ ျမိဳ႕နယ္ေတြအလိုက္ အစိုးရ အသံုးစရိတ္မ်ား တိုးျမွင့္ေဆာင္ရြက္ေပးေရး၊ လူျဖဴမ်ားရဲ႕ စီးပြားေရးလုပ္ငန္း မ်ားအား အေႏွာင့္အယွက္ မျဖစ္ေစေရး စတာေတြကိုလဲ သေဘာတူခဲ့ၾကပါတယ္။ ႏွစ္ဘက္စလံုးဟာ တဘက္နဲ႕တဘက္ရဲ႕ အေျခခံအက်ိဳးစီးပြားေတြ၊ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို အျပန္အလွန္ အသိအမွတ္ ျပဳလာၾကပါတယ္။

ဒီလိုတိုးတက္မွဳေတြ ရွိေနဆဲမွာပဲ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ကို တေလွ်ာက္လံုး ဆန္႕က်င္လာခဲ့တဲ့ Buthelezi ဦးေဆာင္တဲ့ အဖြဲ႕ကိုလဲ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ထဲမွာ ပါ၀င္ဖို႕ ၾကိဳးပမ္းမွဳေတြ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္လဲ High-level delegations ေတြျဖစ္တဲ့ U.S. envoy Henry Kissinger နဲ႕ British envoy Lord Carrington တို႕က ၾကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္ခ်ိန္အထိေတာင္ ထူးျခားမွဳ မရွိခဲ့ပါဘူး။ ေနာက္ဆံုးမွာေတာ့ Kenyan envoy Washington Okumu က ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေရး ပကတိအေျခအေနမွန္ကို သိျမင္ဖို႕ အခ်ိန္တန္ျပီျဖစ္ေၾကာင္း၊ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ မပါ၀င္ခဲ့ရင္ ႏိုင္ငံေရးအရ ေဘးေရာက္မွဳပဲ အေျဖထြက္ လာမွာျဖစ္ေၾကာင္းနဲ႕ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးဟာ မေအာင္ျမင္ေသာ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရး အျဖစ္ နိဂံုးခ်ဳပ္ရလိမ့္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း သတိေပး ေျပာၾကားခဲ့တဲ့အခါမွသာ Buthelezi ဦးေဆာင္တဲ့အဖြဲ႕ဟာ ေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပဖို႕ ရွစ္ရက္ အလိုက်မွသာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ျဖစ္စဥ္အတြင္းကို ေရာက္ရွိသြားခဲ့ပါတယ္။

ေရြးေကာက္ပြဲမက်င္းပခင္ေန႕အထိ ဗံုးခြဲတိုက္ခိုက္မွဳေတြကေတာ့ ေပၚထြက္ေနဆဲပါပဲ။ သို႕ေပမယ့္လဲ (၁၉၉၄) ခုႏွစ္၊ ေအျပီလ (၂၇) ရက္ေန႕မွာေတာ့ ေတာင္အာဖရိကႏိုင္ငံရဲ႕ သမိုင္းသစ္ကို ဖန္ဆင္းေပးတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲၾကီးကို ေအာင္ျမင္စြာ က်င္းပႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ ေမလ (၂) ရက္ေန႕မွာ de Klerk က သူ႕ရဲ႕ ေရြးေကာက္ပြဲအရွံဳးကို အသိအမွတ္ျပဳျပီး၊ မင္ဒဲလားကို ၀မ္းေျမာက္ဂုဏ္ယူပါေၾကာင္း သတင္းစကား ေပးပို႕ခဲ့ပါတယ္။ မင္ဒဲလားကလဲ ေက်းဇူးတင္စကား ျပန္လည္ေျပာၾကားခဲ့ျပီး၊ ေတာင္အာဖရိက တႏိုင္ငံလံုးမွာရွိတဲ့ ျပည္သူေတြအေနနဲ႕ လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရး ဘယ္လိုကြဲျပားမွဳေတြ ရွိေနေပမယ့္ လူမ်ိဳးေပါင္းစံု၊ ယဥ္ေက်းမွဳေပါင္းစံု ႏိုင္ငံေတာ္သစ္ၾကီးကို အတူတကြ ၀ိုင္း၀န္းထူေထာင္ၾကဖို႕ ၾကိဳးပမ္းခဲ့ၾကပါတယ္။

ဒီလို ေခါင္းေဆာင္ေတြအၾကား၊ ႏွစ္ဘက္ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြအၾကား ျငိမ္းခ်မ္းေရး တည္ေဆာက္ႏိုင္ မွဳဟာ on the ground မွာ ျငိမ္းခ်မ္းေရးရွိလာဖို႕အတြက္ မျပီးျပည့္စံုေသးပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ပဋိပကၡျပီးဆံုးျပီး ေႏွာင္းပိုင္းကာလမွာ ပဋိပကၡကာလေတြတုန္းက ရွိခဲ့တဲ့ trauma ေတြကို ကုစားဖို႕ ၾကိဳးပမ္းခဲ့ၾကပါတယ္။ မင္ဒဲလားဦးေဆာင္တဲ့ အစိုးရသစ္ဟာ ဘုန္းေတာ္ၾကီး Desmond Tutu ဦးေဆာင္တဲ့ Truth and Reconciliation Commission (TRC) ကို တည္ေထာင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီေကာ္မရွင္ကေန ပဋိပကၡမွာ သားေကာင္ျဖစ္ခဲ့တဲ့ မည္သူမဆို ျဖစ္ပ်က္ခဲ့တဲ့ အေၾကာင္းေတြကို ျပန္လည္ေျပာျပေရး၊ နားေထာင္ေပးေရးနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအရ အၾကမ္းဖက္မွဳေတြကို က်ဴးလြန္ခဲ့တဲ့ မည္သူမဆို (လူျဖဴအစိုးရဘက္မွျဖစ္ေစ၊ လူမည္းေတာ္လွန္ေရးသမားမ်ားဘက္မွျဖစ္ေစ) ျပစ္ဒဏ္မွ လြတ္ျငိမ္းခ်မ္းသာခြင့္ရွိေရး စတာေတြကို ေထာက္ကူေပးတဲ့ forum ေတြကို က်င္းပေပးခဲ့ပါတယ္။ ရင္ၾကားေစ့ေရး (၀ါ) ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရးျဖစ္စဥ္ (Reconciliation process) အတြက္ ေကာ္မရွင္က ဦးေဆာင္ၾကိဳးပမ္းခဲ့ပါတယ္။

နိဂံုး

နိဂံုးခ်ဳပ္ဆိုရရင္ ေတာင္အာဖရိက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ ေအာင္ျမင္ခဲ့ရတာဟာ တဘက္ႏွင့္တဘက္ အႏိုင္မတိုက္ႏိုင္ေသာ ပကတိႏိုင္ငံေရးအေျခအေနမွန္ကို ႏွစ္ဘက္ေခါင္းေဆာင္မ်ားက သိျမင္မွဳ၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲျဖစ္စဥ္ၾကီး စတင္လာေစရန္ ေျခလွမ္းသစ္မ်ား လွမ္းရဲမွဳ၊ ပါတီစံုေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးဖိုရမ္ (multi-party negotiation forum) တခု ေပၚေပါက္လာေစရန္ ၾကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္မွဳ၊ ျငိမ္းခ်မ္းေရးေကာ္မရွင္မ်ား တည္ေထာင္ႏိုင္မွဳ၊ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ စည္းမ်ဥ္းမ်ားကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ ေရးဆြဲျပင္ဆင္ျပဌာန္းရန္၊ ညင္သာေသာ ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္ေပၚလာေရးအတြက္ ျပင္ဆင္မွဳမ်ား ျပဳလုပ္ရန္ႏွင့္ တိုင္းျပည္၏ ပထမဦးဆံုးေသာ လြတ္လပ္၍ တရားမွ်တသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲ က်င္းပေရးအတြက္ ျပင္ဆင္ရန္စေသာ ရည္မွန္းခ်က္မ်ား ျပည့္မွီလာေစရန္ ၀ိုင္း၀န္းၾကိဳးပမ္း ေဖာ္ေဆာင္မွဳ၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္တြင္ ပါ၀င္ေနသူမ်ားႏွင့္ ေထာက္ခံသူမ်ားအား ႏိုင္ငံေရး အစြန္းေရာက္မ်ားမွ ေ၀ဖန္တိုက္ခိုက္မွဳမ်ား၊ ျခိမ္းေခ်ာက္မွဳမ်ား၊ သတ္ျဖတ္မွဳမ်ား ျပဳလုပ္လာေသာ္လည္း မဆုတ္မနစ္ေသာ ဇြဲျဖင့္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ ေအာင္ျမင္ေရးကို အာရံုစိုက္မွဳ၊ လိုလားခ်က္မ်ားႏွင့္ ေတာင္းဆိုခ်က္မ်ားကို တရားေသ ဆုပ္ကိုင္ထားျခင္း မရွိပဲ အေပးအယူ၊ အေလွ်ာ့အတင္းမ်ား ျပဳလုပ္ႏိုင္မွဳ၊ သေဘာထားၾကီးမွဳ၊ ခြင့္လႊတ္မွဳမ်ားျဖင့္ ရင္ၾကားေစ့ေရး (၀ါ) ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရးျဖစ္စဥ္ကို ၾကိဳးပမ္းအေကာင္အထည္ေဖာ္မွဳ စတာေတြေၾကာင့္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ပဋိပကၡေျဖရွင္းေရးဆိုင္ရာ ေလ့လာခ်က္မ်ားမွာ ေတာင္အာဖရိက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ဟာ ျငိမ္းခ်မ္းေရး လိုလားေသာ ကမၻာ့ျပည္သူမ်ားအတြက္ စံနမူနာယူစရာ ျဖစ္စဥ္တခုအျဖစ္ သမိုင္းတြင္က်န္ရစ္လာခဲ့ျခင္း ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။

ခင္မမမ်ိဳး (၁၆၊ ၁၀၊ ၂၀၁၁)






ရည္ညႊန္းကိုးကား

Deegan, H. (1999) South Africa Reborn: Building a New Democracy, Padstow: University College London

Bouckaert, P. (1997) The Negotiated Revolution: South Africa's Transition to a Multiracial Democracy, Stanford, California: Stanford Center on Conflict and Negotiation

Du Toit, P. (1995) State Building and Democracy in Southern Africa: Botswana, Zimbabwe, and South Africa, Washington, DC: United States Institute of Peace

Ebrahim, H. (1998) The Soul of a Nation: Constitution-Making in South Africa, Cape Town: Oxford University Press

Gastrow, P. (1994) Bargaining for Peace: South Africa and the National Peace Accord, Washington, DC: United States Institute of Peace Press

Lyman, P. (2002) Partner to History: The U.S. Role in South Africa's Transition to Democracy, Washington, DC: United States Institute of Peace Press

Mandela, N (2006) Long Walk to Freedom: The Autobiography of Nelson Mandela, London: Little, Brown

Marks, S. (2000) Watching the Wind: Conflict Resolution during South Africa’s Transition to Democracy, Washington, DC: United States Institute of Peace

အျပည့္အစံုဖတ္ခ်င္ရင္..>>>

ျပန္ေခါက္ထားခဲ့ပါ..>>>

စိန္လူသား (၀တၳဳတို)

Diamond (Short Story)

အျပည့္အစံုဖတ္ခ်င္ရင္..>>>

ျပန္ေခါက္ထားခဲ့ပါ..>>>

အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္းမွ လွ်ိဳ႕၀ွက္စစ္ပြဲ (အပိုင္း-၁)

အပိုင္း (၁)
သမိုင္းေနာက္ခံ နိဒါန္း

ယူေကႏိုင္ငံမွာ အဂၤလန္ (England)၊ စေကာ့တလန္ (Scotland)၊ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္း (Northern Ireland) နဲ႕ ေ၀လနယ္လို႕ လူသိမ်ားတဲ့ (Wales) ဆိုျပီး နယ္ေျမေဒသ ေလးခုရွိပါတယ္။ ဒီေဒသ ေလးခုအနက္ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္းမွာ (၁၉၆၉) ခုႏွစ္ကေန (၁၉၉၇) ခုႏွစ္အထိ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။ ဒီလက္နက္ကိုင္ပဋိပကၡေတြဟာ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ပဋိပကၡ ေဟာင္းမ်ား (Centuries-old Conflicts) ေတြကေန ျမစ္ဖ်ားခံလာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။



(၁၇)ရာစုမွာ အဂၤလိပ္လူမ်ိဳးေတြက အိုင္ယာလန္ကို ကိုလိုနီလက္ေအာက္ခံ နယ္ေျမအျဖစ္ သြတ္သြင္း ခဲ့ပါတယ္။ ေျမာက္ပိုင္းေဒသမွာ ရွိတဲ့ နယ္ေျမအမ်ားအျပားမွာ ပရိုတက္စတင့္ဘာသာကို ကုိးကြယ္တဲ့ စေကာ့တစ္ခ်္လူမ်ိဳးေတြနဲ႕ အဂၤလိပ္လူမ်ိဳးေတြက အေျခခ်ေနထိုင္လာၾကပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႕ ဆယ့္ရွစ္ရာစု ကာလေရာက္ေတာ့ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္းနဲ႕ ေတာင္ပိုင္းေဒသေတြအၾကားမွာ စီးပြားေရးအရ ကြဲျပား ျခားနားမွဳေတြ ရွိလာပါတယ္။ ေျမာက္ပိုင္းမွာ စက္ရံု၊ အလုပ္ရံုေတြ ေပၚေပါက္လာျပီး လူေနမွဳ အဆင့္ အတန္းေတြလဲ ျမင့္မားလာေပမယ့္ ေတာင္ပိုင္းမွာက်ေတာ့ ေျမယာပိုင္ဆိုင္မွဳ အခြင့္အေရးေတြကို ပရိုတက္စတင့္ဘာသာ၀င္ေတြ ခ်ဳပ္ကိုင္ထားတာေၾကာင့္ ကက္သလစ္ဘာသာ၀င္ေတြရဲ႕ လူေနမွဳဘ၀ အဆင့္အတန္းေတြ တစထက္တစ နိမ့္ပါးလာခဲ့ပါတယ္။

လူေနမွဳအဆင့္အတန္းေတြ ကြဲျပားမွဳ ရွိေပမယ့္ ႏိုင္ငံေရးအရ ကြဲျပားျခားနားမွဳကေတာ့ ႏွစ္ဆယ္ရာစု ကာလမွာ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး (Home Rule) နဲ႕အတူ ေပၚထြက္လာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အိုင္ယာလန္ မွာ ေနထိုင္တဲ့ ကက္သလစ္ဘာသာ၀င္ေတြက လံုး၀လြတ္လပ္ေရး ရရွိႏိုင္ေရးကို ဆႏၵရွိ ခဲ့ၾကေပမယ့္ လူနည္းစု ပရိုတက္စတင့္ ဘာသာ၀င္ေတြကေတာ့ လူမ်ားစု ကက္သလစ္ ဘာသာ၀င္ေတြ အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့ ႏိုင္ငံမွာ ေနရမွာကို စိုးရိမ္ေၾကာက္ရြံ႕ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီလို ႏိုင္ငံေရးအရ ကြဲျပားျခားနားမွဳေတြကို ေျဖရွင္းေပးတဲ့အေနနဲ႕ ျဗိတိန္အစိုးရက (၁၉၂၀) ခုႏွစ္မွာ Government of Ireland Act ကို ျပဌာန္းခဲ့ပါတယ္။

ဒီအက္ဥပေဒအရ အိုင္ယာလန္ကို ႏွစ္ပိုင္းခြဲျခား ထားတာေၾကာင့္ ေတာင္ပိုင္းေဒသက ကက္သလစ္ ေတြက ကန္႕ကြက္ခဲ့ၾကေပမယ့္ ေျမာက္ပိုင္းမွာ ေနထိုင္ၾကတဲ့ ပရိုတက္စတင့္ေတြက ၾကိဳဆိုလက္ခံ ခဲ့ၾကပါတယ္။ (၁၉၂၁) ခုႏွစ္မွာေတာ့ ေတာင္ပိုင္းက (၂၃) နယ္နဲ႕ ေျမာက္ပိုင္းက (၃) နယ္ကို Irish Free State အျဖစ္ သတ္မွတ္ျပီး၊ ေျမာက္ပိုင္းက (၆) နယ္ကိုေတာ့ ျဗိတိသွ်လက္ေအာက္ခံ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္း (Northern Ireland) အျဖစ္ သတ္မွတ္တဲ့ သေဘာတူညီခ်က္စာခ်ဳပ္ကို ျဗိတိသွ်ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ားနဲ႕ အိုင္းရစ္ႏိုင္ငံေရးသမားေတြ အၾကား သေဘာတူခ်ဳပ္ဆိုႏိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ (၁၉၄၉) ခုႏွစ္ေရာက္ေတာ့ Irish Free State က The Republic of Ireland အေနနဲ႕ လြတ္လပ္ေသာ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာပိုင္ႏိုင္ငံ ျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။

အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္းမွာေတာ့ ပရိုတက္စတင့္ဘာသာ၀င္ေတြက လူဦးေရရဲ႕ ေျခာက္ဆယ္ရာခိုင္ႏွဳန္း ေက်ာ္ရွိျပီး၊ လူမ်ားစုျဖစ္တဲ့အတြက္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားကို ခ်ဳပ္ကိုင္ဖို႕ ၾကိဳးပမ္းလာခဲ့ၾကပါတယ္။ ယူေကႏိုင္ငံတြင္းက နယ္ေျမေဒသတခုအေနနဲ႕ ျဗိတိသွ်စစ္တပ္ရဲ႕ ပံ့ပိုးကူညီမွဳကို ရရွိႏိုင္ေပမယ့္ ကိုယ္ပိုင္စစ္၀န္ထမ္းတပ္ေတြကိုပါ လွ်ိဳ႕၀ွက္ဖြဲ႕စည္းလာၾကပါတယ္။ အလုပ္အကိုင္ အခြင့္အလမ္းေတြ မွာလဲ ကက္သလစ္ဘာသာ၀င္ေတြကို ခြဲျခားမွဳေတြ ျပဳလုပ္လာၾကပါတယ္။ လန္ဒန္မွာအေျခစိုက္တဲ့ ျဗိတိသွ်ပါလီမန္နဲ႕ အစိုးရအဆက္ဆက္ကေတာ့ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္းမွာ ျဖစ္ေပၚေနတဲ့ အေၾကာင္း အရာေတြဟာ အာဏာခြဲေ၀ေပးထားတဲ့ နယ္ေျမေဒသတခုရဲ႕ အတြင္းေရးလို႕ သေဘာထားျပီး ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္မွဳေတြ မျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါဘူး။

ဒီလိုနဲ႕ (၁၉၆၇) ခုႏွစ္ေရာက္ေတာ့ ကက္သလစ္ဘာသာ၀င္ ပညာတတ္လူလတ္တန္းစားေတြရဲ႕ အင္အားၾကီးထြားလာျပီး ခြဲျခားဆက္ဆံမွဳေတြကို ဆန္႕က်င္တဲ့ အၾကမ္းမဖက္ လူထုလွဳပ္ရွားမွဳေတြ စတင္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒီလို ျငိမ္းခ်မ္းစြာ ျပဳလုပ္တဲ့ ဆႏၵျပပြဲေတြကို ပရိုတက္စတင့္ဘာသာ၀င္ အာဏာပိုင္ ေတြက လက္နက္ကိုင္အင္အားသံုးျပီး တုန္႕ျပန္ေျဖရွင္းခဲ့ၾကပါတယ္။ (၁၉၆၉) ခုႏွစ္မွာ Belfast နဲ႕ Londonderry ျမိဳ႕ေတြမွာရွိတဲ့ ကက္သလစ္ဘာသာ၀င္မ်ား ေနထိုင္ရာေဒသေတြမွာ အာဏာပိုင္ေတြရဲ႕ လက္နက္ကိုင္အင္အားသံုးတိုက္ခိုက္မွဳေတြ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။

ဒီျဖစ္ရပ္ေတြကို တီဗြီသတင္းမွာ ေဖာ္ျပလာၾကတာေၾကာင့္ အာဏာပိုင္ေတြရဲ႕အင္အားသံုးမွဳေတြကို လူအမ်ား သိျမင္လာၾကျပီး၊ အဓိကရုဏ္းေတြ ျဖစ္ပြားလာပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ (၁၉၆၉) ခုႏွစ္မွာ ျဗိတိသွ်စစ္တပ္က အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္းအေရးကို ၀င္ေရာက္ေျဖရွင္းလာရပါတယ္။ ပါလီမန္ကို ဖ်က္သိမ္းျပီး၊ ပါ၀ါရွယ္ယာ အစိုးရသစ္ထြက္ေပၚလာဖို႕ ၾကိဳးပမ္းခဲ့ၾကေပမယ့္ အိုင္းရစ္အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒ (Irish Nationalism) ကို လက္ခံယံုၾကည္ၾကသူမ်ားနဲ႕ Protestant loyalists ေတြအၾကားမွာ ပဋိပကၡေတြ ျပင္းထန္လာခဲ့ပါတယ္။

ပထမအုပ္စုကို အိုင္အာေအအဖြဲ႕လို႕ လူသိမ်ားတဲ့ Provisional Irish Republic Army က ကိုယ္စားျပဳျပီး၊ ဒုတိယအုပ္စုကိုေတာ့ Ulster Defence Force (UDF) က ကိုယ္စားျပဳပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ ႏွစ္ေပါင္း (၂၈) ႏွစ္ၾကာတဲ့အထိ ဒီအုပ္စုေတြအၾကားမွာ အခ်င္းခ်င္းတိုက္ခိုက္မွဳေတြ တင္မကပဲ ျဗိတိသွ်စစ္တပ္နဲ႕ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္း ရဲတပ္ဖြဲ႕၀င္ေတြကိုပါ တိုက္ခိုက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အိုင္အာေအအဖြဲ႕၀င္ေတြဟာ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္း မဟုတ္တဲ့ အျခားေဒသေတြမွာပါ ဗံုးခြဲတိုက္ခိုက္ မွဳေတြ ျပဳလုပ္လာၾကပါတယ္။

(၁၉၉၅-၉၆) ကာလေတြမွာေတာ့ ကြန္ဆားေဗးတစ္အစိုးရက အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္းမွာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေရးျပႆနာေတြကို ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးျခင္းနည္းလမ္းနဲ႕ ေျဖရွင္းႏိုင္ဖို႕ အားစိုက္ၾကိဳးပမ္းလာခဲ့ပါတယ္။ ဒီလို ၾကိဳးပမ္းမွဳေတြမွာ ဖြဲ႕စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲတဲ့ ကြန္ဖရင့္ကို တက္ေရာက္ဖို႕အတြက္ အိုင္အာေအ အေနနဲ႕ ကနဦး လက္နက္ခ်ရမယ္လို႕ ေတာင္းဆိုခ်က္ ပါ၀င္တဲ့အတြက္ political deadlock ျဖစ္ေနခဲ့ပါတယ္။ ေလဘာအစိုးရ တက္လာျပီး ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ ေရွ႕ပိုင္းမွာ ျဖစ္ေနတဲ့ political deadlocks ေတြကို ေျဖရွင္းဖို႕အတြက္ ပဋိပကၡမွာ ပါ၀င္ေနတဲ့ ဘက္ႏွစ္ဘက္ သာမက ေနာက္ကြယ္ကေန ကူညီအားေပးေနသူမ်ားကိုပါ ထည့္သြင္းေဆြးေႏြးဖို႕ ၾကိဳးပမ္းလာခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အိုင္အာေအရဲ႕ အိုင္းရစ္အမ်ိဳးသားေရး၀ါဒကို ႏိုင္ငံေရးအရ ေထာက္ခံအားေပးခဲ့တဲ့ အိုင္ယာလန္အစိုးရနဲ႕ပါ ညွိႏွိဳင္းမွဳေတြ ျပဳလုပ္လာၾကပါတယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ အေျခခ် ေနထိုင္တဲ့ အိုင္းရစ္-အေမရိကန္ေတြဟာ အိုင္အာေအရဲ႕ အဓိက ဘ႑ာေရးေထာက္ပံ့ေနသူမ်ား ျဖစ္တဲ့ အတြက္ အေမရိကန္အစိုးရနဲ႕ ညွိႏွိဳင္းျပီး လိုအပ္တဲ့ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကိုပါ ေဆာင္ရြက္ ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီလို အားစိုက္ၾကိဳးပမ္းမွဳေတြေၾကာင့္ (၁၉၉၈) ခုႏွစ္၊ ေအျပီလမွာ Good Friday Agreement ေပၚထြက္လာျပီး ျငိမ္းခ်မ္းေရးျဖစ္စဥ္ (Peace Process) အဆင့္ဆင့္ကို ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္ ခဲ့ၾကပါတယ္။

ပင္လယ္ေတြမွာ အနားသတ္ကမ္းစပ္ရွိသလိုပဲ ပဋိပကၡေတြတိုင္းမွာလဲ အဆံုးသတ္အေျဖဆိုတာ ရွိစျမဲပါ။ အဆံုးသတ္မွဳဟာ အႏိုင္ (သို႕မဟုတ္) အရွံဳး (သို႕မဟုတ္) ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳမွ ေပၚထြက္ လာေသာ ရလဒ္တခုခုေတာ့ ျဖစ္လာမွာ ေသခ်ာပါတယ္။ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္း ပဋိပကၡေတြမွာေတာ့ ျငိမ္းခ်မ္းေရးျဖစ္စဥ္ ေပၚထြက္သြားခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီလို အဆံုးသတ္အေျဖတခု မထြက္ေပၚ လာခ်ိန္မွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ပဋိပကၡေတြမွာေတာ့ ျပင္းထန္မွဳေတြ၊ တင္းမာမွဳေတြ ရွိခဲ့ပါတယ္။

အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္းက ပဋိပကၡေတြကို ေျဖရွင္းဖို႕ ျဗိတိသွ်စစ္တပ္က တာ၀န္ယူရခ်ိန္မွာ ျဗိတိသွ်တို႕ ဆီမွာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ဘာသာေရးကြဲျပားမွဳပဋိပကၡေတြကို ေျဖရွင္းႏိုင္ဖို႕အတြက္ သတင္းအခ်က္ အလက္ေတြ၊ မဟာဗ်ဴဟာအခင္းအက်င္းေတြ အဆင္သင့္ မရွိေနခဲ့ပါဘူး။ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္းမွာ ဥပေဒစိုးမိုးေရးအတြက္ တာ၀န္ယူထားတဲ့ Royal Ulster Constabulary (RUC) ရဲတပ္ဖြဲ႕ဟာ ကက္သလစ္ဘာသာ၀င္ေတြအေပၚ ပရိုတက္စတင့္ဘာသာ၀င္ေတြက တိုက္ခိုက္မွဳေတြကို လ်စ္လ်ဴရွဳ ထားခဲ့ၾကပါတယ္။ ကက္သလစ္ဘာသာ၀င္ေတြကလဲ ပရိုတက္စတင့္ဘာသာ၀င္ေတြက ထိန္းခ်ဳပ္ ထားတဲ့ RUC နဲ႕ B-specials ေခၚ အရံရဲတပ္ဖြဲ႕ ကို ယံုၾကည္မွဳ မရွိၾကပါဘူး။ ပရိုတက္စတင့္ အာဏာပိုင္ေတြက ၾကိဳးကိုင္ထားတာျဖစ္တဲ့အတြက္ ရဲအဖြဲ႕ကိုယ္တိုင္က ႏိုင္ငံေရးအၾကမ္းဖက္မွဳေတြကို အားေပးကူညီမွဳေတြ လုပ္ေနျပန္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ျဗိတိသွ်စစ္တပ္ဟာ RUC နဲ႕ B-specials တပ္ဖြဲ႕ေတြကို လက္နက္ျဖဳတ္သိမ္းမွဳေတြ သြားေရာက္ျပဳလုပ္ျပီး၊ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္ခဲ့ရတာေၾကာင့္ de facto police တာ၀န္ေတြကို ထမ္းေဆာင္ရပါေတာ့တယ္။

ဒီလိုျဗိတိသွ်စစ္တပ္က ျငိမ္းခ်မ္းေရးထိန္းသိမ္းမွဳတာ၀န္ေတြ ထမ္းေဆာင္ေနခ်ိန္မွာ ပရိုတက္စတင့္ ဘာသာ၀င္ေတြက Ulster Defence Association (UDA) နဲ႕ Ulster Volunteer Force (UVF) စတာေတြကို ဖြဲ႕စည္းျပီး ႏိုင္ငံေရးအၾကမ္းဖက္မွဳေတြ ျပဳလုပ္လာၾကပါတယ္။ တဘက္မွာကလဲ Republican အဖြဲ႕အစည္းျဖစ္တဲ့ အိုင္အာေအကလဲ ပရိုတက္စတင့္ဘာသာ၀င္ေတြကို သာမက ျဗိတိသွ် စစ္တပ္ကိုပါ ဆန္႕က်င္လာၾကပါတယ္။ (၁၉၆၉) ခုႏွစ္၊ ႏိုင္ငံေရးအၾကမ္းဖက္မွဳေတြမွာ ကက္သလစ္ ဘာသာ၀င္ေတြရဲ႕ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းကို လံုေလာက္ေသာ ေစာင့္ေရွာက္ကာကြယ္မွဳေတြ မေပးႏိုင္တဲ့ အတြက္ အိုင္အာေအအဖြဲ႕တြင္းမွာ officials ေတြနဲ႕ provisionals ေတြဆိုျပီး ကြဲသြားခဲ့ပါတယ္။ ျဗိတိသွ်အခြင့္အာဏာကို တိုးျမင့္ေစျပီး၊ အိုင္ယာလန္နယ္ေျမႏွစ္ခု ျပန္လည္ ေပါင္းစည္းေရးကို အားေလ်ာ့ေစတဲ့ ျဗိတိသွ်စစ္တပ္မ်ား ရွိေနမွဳကို အိုင္အာေအ ႏွစ္ဖြဲ႕စလံုးက ဆန္႕က်င္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ provisional IRA ေတြကေတာ့ လံုျခံဳေရးအဖြဲ႕၀င္ေတြကို ဆန္႕က်င္တိုက္ခိုက္ဖို႕ ၾကိဳးပမ္းခဲ့ ၾကပါတယ္။

ေနာက္ပိုင္းမွာ ဥပေဒစိုးမိုးေရးကို တာ၀န္ယူထားရတဲ့ ျဗိတိသွ်စစ္တပ္နဲ႕ ကက္သလစ္ဘာသာ၀င္ေတြ အၾကား အျပန္အလွန္ယံုၾကည္မွဳနဲ႕ နားလည္မွဳ ကြဲျပားတာေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ (၁၉၇၀) ခုႏွစ္၊ ေအျပီလမွာ ပရိုတက္စတင့္အဖြဲ႕အစည္းတခုျဖစ္တဲ့ orange order အဖြဲ႕က ကက္သလစ္ ဘာသာ၀င္ ေတြ ေနထိုင္တဲ့ နယ္ေျမေတြကိုျဖတ္ျပီး လမ္းေလွ်ာက္ခ်ီတက္ပြဲျပဳလုပ္ဖို႕ စီမံခဲ့ပါတယ္။ ဒီစီမံခ်က္ကို ျဗိတိသွ်စစ္တပ္က ခြင့္ျပဳေပးခဲ့ပါတယ္။ ကက္သလစ္ေခါင္းေဆာင္ေတြက ျဗိတိသွ်စစ္တပ္ အေနနဲ႕ လံုျခံဳေရးတာ၀န္ယူေပးဖို႕ ေတာင္းဆိုခ်က္ကိုလဲ ျငင္းဆန္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႕ လမ္းေလွ်ာက္ခ်ီတက္ပြဲ လုပ္ရာကေန အဓိကရုဏ္းေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ ဒီလို အဓိကရုဏ္းေတြကို ျဗိတိသွ်စစ္တပ္က အင္အားသံုးျပီး ေျဖရွင္းခဲ့ပါတယ္။ အဓိကရုဏ္းေတြအျပီးမွာ ေနာက္ေနာင္ အဓိကရုဏ္းေတြ ျဖစ္ပြားလာ ခဲ့ရင္ ပစ္ခတ္ႏွိမ္နင္းမယ္လို႕ Lisburn အေျခစိုက္ စစ္ဌာနခ်ဳပ္က ေၾကျငာခဲ့ပါတယ္။

(၁၉၇၂) ခုႏွစ္၊ ဇန္န၀ါရီလ (၃၀) ရက္ေန႕မွာ Londonderry မွာ စစ္တပ္ရဲ႕ ပစ္ခတ္ႏွိမ္နင္းမွဳေၾကာင့္ လက္နက္မဲ့ျပည္သူ (၁၃) ဦး ေသဆံုးခဲ့ပါတယ္။ ဒီေသြးစြန္းေသာ တနဂၤေႏြေန႕ အျပီးမွာ အိုင္ယာလန္ ေျမာက္ပိုင္း ေဒသတခုလံုး ႏိုင္ငံေရးအၾကမ္းဖက္မွဳေတြ ပ်ံ႕ႏွံ႕သြားပါတယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ယႏၱရားကိုပါ ထိခိုက္လာတဲ့အတြက္ မတ္လမွာ ျဗိတိန္အစိုးရက အိုင္ယာလန္ပါလီမန္ကို ဖ်က္သိမ္းျပီး၊ လန္ဒန္ကေန တိုက္ရိုက္အုပ္ခ်ဳပ္မွဳ ျပဳလုပ္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ႏိုင္ငံေရးအၾကမ္းဖက္မွဳေတြက မရပ္တန္႕သြား ခဲ့ပါဘူး။

Republicans ေတြက ကြဲျပားေနတဲ့ အိုင္ယာလန္နယ္ေျမႏွစ္ခု ျပန္လည္ေပါင္းစည္းႏိုင္ေရးအတြက္ ျဗိတိန္အစိုးရကို ဖိအားေပးရမယ္လို႕ ယူဆၾကပါတယ္။ ဒီဖိအားေတြဟာ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရး ျဖစ္တယ္လို႕လဲ ေရြးခ်ယ္သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။ ျဗိတိန္အစိုးရကလဲ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္းမွာ ဥပေဒစိုးမိုးေရး ရွိလာဖို႕က အဓိကျဖစ္တယ္လို႕ ယူဆပါတယ္။ ဒီယူဆခ်က္ႏွစ္ရပ္ဟာ ပဋိပကၡ ေျဖရွင္းေရးကို ဦးတည္ေစႏိုင္ျခင္း မရွိပဲ ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္မွဳဆီကိုသာ ဦးတည္သြားေစခဲ့ပါေတာ့တယ္။ အေျခအေနေတြအရ ျဗိတိသွ်စစ္တပ္က မူလရည္ရြယ္ခ်က္ျဖစ္တဲ့ ျငိမ္းခ်မ္းေရးထိန္းသိမ္းမွဳကေန ပုန္ကန္မွဳႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳ ႏွိမ္နင္းေရး ရည္ရြယ္ခ်က္ကို ကူးေျပာင္းသြားပါတယ္။ ျငိမ္းခ်မ္းေရးအတြက္ ၀င္ေရာက္ထိန္းသိမ္းရာက ထိန္းသိမ္းသူကိုယ္တိုင္ ပဋိပကၡထဲ ေရာက္သြားတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီလို ပဋိပကၡထဲမွာ ပါ၀င္တဲ့ actor တခုျဖစ္လာတာေၾကာင့္ ေထာက္လွမ္းေရးရဲ႕ အခန္းက႑က အေရးၾကီးလာပါတယ္။ ပဋိပကၡေတြမွာ လူအမ်ားက စင္ေပၚမွာ ျဖစ္ေနတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြကိုပဲ လိုက္လံၾကည့္ရွဳျပီး စိတ္၀င္တစား အကဲျဖတ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ အထင္နဲ႕ အျမင္ကို ေပါင္းစပ္ေလ့ ရွိၾကပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ အထင္၊ အျမင္ထက္ ပိုျပီး အေရးၾကီးတာက အသိပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ စင္ေနာက္မွာ ဘာေတြ လုပ္ေဆာင္ေနတယ္ဆိုတဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကို မသိပဲ ႏိုင္ငံေရး၊ စစ္ေရးမွာ လက္ဦးမွဳနဲ႕ အေျခအေနဖန္တီးခြင့္ကို ဘယ္ေတာ့မွ ရမွာမဟုတ္ပါဘူး။ ဒီအသိကို ေဆာင္က်ဥ္းေပးႏိုင္ တဲ့ pivotal aspect ကေတာ့ ေထာက္လွမ္းေရး သတင္းအခ်က္အလက္ေတြနဲ႕ ေထာက္လွမ္းေရး ေအာ္ပေရးရွင္းေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။


အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္း ပဋိပကၡေတြမွာလဲ ျဗိတိသွ်ေထာက္လွမ္းေရး အဖြဲ႕အစည္းေတြက တာ၀န္ယူ ေဆာင္ရြက္မွဳေတြ ရွိလာပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႕ ဒုတိယကမၻာစစ္ေႏွာင္းပိုင္းကာလေတြမွာ intelligence community အတြက္ အခက္ခဲဆံုးနဲ႕ စိန္ေခၚမွဳ အမ်ားဆံုးလို႕ ေလ့လာသံုးသပ္သူေတြ သတ္မွတ္ ေျပာဆိုၾကတဲ့ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္း လွ်ိဳ႕၀ွက္စစ္ပြဲေတြ ေပၚထြက္လာပါေတာ့တယ္။ ဒီလွ်ိဳ႕၀ွက္ စစ္ပြဲေတြမွာ အားသာခ်က္ေတြ၊ အားနည္းခ်က္ေတြ၊ ခုတ္ရာတျခား၊ ရွရာတျခား နည္းပရိယာယ္ မွားေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ အတိတ္သမိုင္းဆိုတာ ေနာင္လာေနာက္သားေတြ သင္ခန္းစာ ယူဖို႕အတြက္ letter of instruction ျဖစ္တာေၾကာင့္ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္းမွာ ျဗိတိသွ် ေထာက္လွမ္းေရး အဖြဲ႕အစည္းမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့တဲ့ လွ်ိဳ႕၀ွက္စစ္ပြဲအေၾကာင္းကို ေရးသား တင္ျပအပ္ပါတယ္။

ခင္မမမ်ိဳး (၉၊ ၉၊ ၂၀၁၁)


ရည္ညႊန္းကိုးကား။

Coogan, T. P. (1995) The Troubles: Ireland's Ordeal, 1966-1995, London: Hutchinson

Hamill, D. (1985) Pig in the Middle: The Army in Northern Ireland, 1969-1984, London: Metheun

Lomas, B. (2000) 'The Good Friday Agreement', Talking Politics, 14 (1), pp. 28-31

Tonge, J. (2002) Northern Ireland: Conflict and Change, London: Pearson, 2nd edition


[အပိုင္း (၂) - ေထာက္လွမ္းေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား က႑ကို ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္]

အျပည့္အစံုဖတ္ခ်င္ရင္..>>>

ျပန္ေခါက္ထားခဲ့ပါ..>>>

စတုတၳမ႑ိဳင္ႏွင့္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရး

နိဒါန္း

အာဖရိကႏိုင္ငံတႏိုင္ငံျဖစ္တဲ့ ႏိုက္ဂ်ီးရီးယားႏိုင္ငံမွာ THISDAY Newspaper Group ဆိုတဲ့ စာနယ္ဇင္းအဖြဲ႕တဖြဲ႕ ရွိပါတယ္။ ဒီအဖြဲ႕ဟာ ႏိုက္ဂ်ီးရီးယား စစ္အာဏာရွင္စနစ္ကို တိုက္ဖ်က္ခဲ့စဥ္မွာကတည္းက တက္ၾကြစြာ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ စစ္အာဏာရွင္စနစ္က်ဆံုးျပီး ေႏွာင္းပိုင္းကာလေတြမွာလဲ ဒီမိုကေရစီစနစ္ရဲ႕ အသက္ ေသြးေၾကာျဖစ္တဲ့ စတုတၳမ႑ိဳင္ (သတင္း၊ စာနယ္ဇင္း၊ မီဒီယာက႑) မွာ အင္အားတရပ္အျဖစ္ ပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီလိုပါ၀င္ရင္း (၂၀၀၁) ခုႏွစ္မွာ Economic Intelligence Group ကို ထပ္မံဖြဲ႕စည္းခဲ့ပါတယ္။ ဒီအုပ္စုမွာ ပါ၀င္တဲ့ စီးပြားေရးပညာရွင္ေတြဟာ ႏိုင္ငံေတာ္က ခ်မွတ္ထားတဲ့ စီးပြားေရးမူ၀ါဒမ်ားကို ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာျခင္း၊ ထိေရာက္မွဳမ်ားကို တိုင္းတာသတ္မွတ္ျခင္း၊ အားနည္းခ်က္ရွိေနေသာ က႑မ်ားကို ေဖာ္ထုတ္ျခင္း၊ ႏိုင္ငံေတာ္မွ ေဖာ္ေဆာင္ေနေသာ မူ၀ါဒမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျပည္သူလူထု၏ အျမင္သေဘာထားမ်ားကို ေလ့လာတင္ျပျခင္း၊ ကမၻာအရပ္ရပ္တြင္ က်င့္သံုးေနေသာ ထိေရာက္သည့္ မူ၀ါဒမ်ားကို သံုးသပ္တင္ျပျခင္းျဖင့္ ပါလီမန္အတြင္းမွ ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ားႏွင့္ ျပည္သူလူထုအား ပညာေပးျခင္း စတာေတြကို ျပဳလုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေတြဟာ စတုတၳမ႑ိဳင္ အင္အားစုတရပ္အေနနဲ႕ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရးဆိုင္ရာ ျပည္သူ႕အက်ိဳးျပဳလုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို ေဖာ္ေဆာင္ ခဲ့ျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။



စတုတၳမ႑ိဳင္

သတင္းနဲ႕ စာနယ္ဇင္းက႑ဟာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမ႑ိဳင္၊ ဥပေဒျပဳေရးမ႑ိဳင္နဲ႕ တရားစီရင္ေရးမ႑ိဳင္စတဲ့ မ႑ိဳင္ၾကီး သံုးရပ္ကို ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာတည့္မတ္ေပးရတာျဖစ္တဲ့အတြက္ စတုတၳမ႑ိဳင္ဆိုျပီး ၿဗိတိသွ်ပါလီမန္အမတ္ အက္ဒမန္ဗတ္(၁၇၂၉-၁၇၉၇)က တင္စားေခၚေ၀ၚခဲ့ရာက စတုတၳမ႑ိဳင္အျဖစ္ အမည္တြင္လာခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ တိုက္တိုက္ဆိုင္ဆိုင္ ဆိုသလိုပဲ စတုတၳမ႑ိဳင္နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး၊ ပညာရွင္မ်ားက ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ခဲ့ၾကတဲ့ သီအိုရီသေဘာတရားေတြမွာလဲ သီအိုရီၾကီးေလးခုက ထင္ရွားေက်ာ္ၾကားလာခဲ့ပါတယ္။

သတင္းစာနယ္ဇင္းႏွင့္ ဆက္သြယ္ေရးဆိုင္ရာ ပညာရွင္မ်ားျဖစ္ၾကတဲ့ Fred S. Siebert, Theodore Peterson. Wilbur Schramm တို႕က ကမၻာ့သတင္းစာနယ္ဇင္းေလာကမွာ လည္ပတ္ေနတဲ့ ယႏၱရားေတြဟာ သီအိုရီေလးခုေပၚမွာ အေျခခံေနတယ္လို႕ ဆိုခဲ့ၾကပါတယ္။ ပထမသီအိုရီကေတာ့ အမွန္တရားဆိုတာ ပညာရွိအခ်ိဳ႕ရဲ႕ ထုတ္ကုန္သာျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚကို အေျခခံျပီး၊ Renaissance ေႏွာင္းပိုင္း ကာလတုန္းက ေပၚထြက္လာခဲ့တဲ့ Authoritarian theory ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယတမ်ိဳးကေတာ့ စာနယ္ဇင္း သတင္းမီဒီယာဟာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားနဲ႕ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို ေထာက္ကူေပးရမယ္ ဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚေပၚမွာ အေျခခံထားတဲ့ Soviet Communist theory ျဖစ္ပါတယ္။

တတိယတမ်ိဳးကေတာ့ တိုင္းသူျပည္သားေတြရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြမွာ လိုအပ္ေသာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား လံုလံုေလာက္ေလာက္ ရရွိႏိုင္ေရးအတြက္ မီဒီယာမွာ တာ၀န္ရွိတယ္ဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚကို အေျခခံထားတဲ့ Social Responsibility Theory ျဖစ္ပါတယ္။ စတုတၳတမ်ိဳးကေတာ့ သတင္းနဲ႕ စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္ခြင့္ကို အတိုင္းအဆမရွိ ဦးစားေပးရမယ္ဆိုတဲ့ အေတြးအေခၚေပၚမွာ အေျခခံထားတဲ့ Libertarian Theory ျဖစ္ပါတယ္။ ၂၁ ရာစုရဲ႕ သတင္းနဲ႕စာနယ္ဇင္းေလာကမွာ Social Responsibility Theory နဲ႕ Libertarian Theory ေတြက ပိုျပီးထင္ရွားလာပါတယ္။

ယူေကႏိုင္ငံက ဘီဘီစီသတင္းဌာနနဲ႕ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုက NPR သတင္းဌာနေတြဟာ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ အသံုးျပဳကေန ရရွိလာတဲ့ ၀င္ေငြေပၚမွာ တည္မွီျပီး၊ ေၾကာ္ျငာက႑ကို မွီခိုမွဳ နည္းပါးတာေၾကာင့္ ျပည္သူလူထုအက်ိဳးစီးပြားကို ပိုမိုကိုယ္စားျပဳႏိုင္ျပီး၊ လုပ္ငန္းရွင္မ်ားရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားကို ကိုယ္စားျပဳမွဳ ေလ်ာ့နည္းျခင္း၊ ေဖ်ာ္ေျဖေရးက႑သာမကပဲ ပညာေပးက႑ေတြကိုပါ ပူးတြဲအေကာင္အထည္ေဖာ္ျခင္း၊ မီဒီယာက်င့္၀တ္မ်ားကို ေလးစားလိုက္နာျခင္း စတဲ့ သြင္ျပင္လကၡဏာေတြ ရွိတဲ့အတြက္ Social Responsibility Theory ကို အေျခခံထားတဲ့ သတင္းဌာနေတြအျဖစ္ ေလ့လာသံုးသပ္သူမ်ားက ဆိုၾကပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ေတြကေတာ့ ဒီသီအိုရီ ခြဲျခားမွဳေတြဟာ အာဏာရွင္စနစ္ကေန လစ္ဘရယ္ဒီမိုကေရစီစနစ္ကို အသြင္ကူးေျပာင္းရာမွာ သတင္းနဲ႕ စာနယ္ဇင္းက႑ဟာလဲ authoritarian theory ကို အေျခခံထားရာမွ Social Responsibility Theory နဲ႕ Libertarian Theory ေတြကို အေျခခံအျဖစ္ ကူးေျပာင္းရမယ္ဆိုတဲ့ evolutionary mode of political development ကို အသံုးျပဳထားျခင္း ျဖစ္ေၾကာင္း ေလ့လာေတြ႕ရွိခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီလိုေတြ႕ရွိခ်က္ေတြဟာ စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္ခြင့္နဲ႕ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရးအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳေတြကို ေဖာ္ထုတ္ေပးႏိုင္တဲ့အတြက္ အခြင့္အေရးေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီးအျငင္းပြားေနတဲ့ အျမင္ႏွစ္ရပ္ကို ေပါင္းစပ္ ေပးျပီးသား ျဖစ္သြားပါတယ္။

စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္ခြင့္ႏွင့္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရး

စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္ခြင့္ဆိုတာ the right of expression ျဖစ္တဲ့အတြက္ ႏိုင္ငံေရးအခြင့္အေရး (political right) ျဖစ္ပါတယ္။ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳမွ လြတ္ကင္းေရး ဆိုတာကက်ေတာ့ လူမွဳေရးအခြင့္အေရး (social right) ျဖစ္ပါတယ္။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ လူ႕အခြင့္အေရးလွဳပ္ရွားသူေတြနဲ႕ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြက မူ၀ါဒ ခ်မွတ္သူေတြ အၾကားမွာ ႏိုင္ငံေရးအခြင့္အေရးနဲ႕ လူမွဳေရးအခြင့္အေရးေတြမွာ ဘာကို ပိုျပီး ဦးစားေပးသင့္တယ္ ဆိုတာနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး အျငင္းပြားမွုေတြ ရွိပါတယ္။

အေနာက္ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ လူ႕အခြင့္အေရးလွဳပ္ရွားသူေတြက ႏိုင္ငံသားႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးအခြင့္အေရးမ်ား (civil and political rights) ကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ျခင္းျဖင့္ လူမွဳအခြင့္အေရး၊ စီးပြားေရးအခြင့္အေရးမ်ားနဲ႕ ယဥ္ေက်းမွဳအခြင့္အေရးမ်ားကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ေရးအတြက္ empowerment လုပ္ျပီးသား ျဖစ္သြားတယ္ လို႕ အဆိုရွိၾကပါတယ္။ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြက မူ၀ါဒ ခ်မွတ္သူေတြကေတာ့ လြတ္လပ္စြာ ေျပာၾကားခြင့္၊ လြတ္လပ္စြာ စုေ၀းလွဳပ္ရွားခြင့္ ဆိုတာ ဆာေလာင္မြတ္သိပ္ျပီး၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးသူေတြ အတြက္ အသံုးမ၀င္ႏိုင္တဲ့ အတြက္ ဘ၀ရွင္သန္ရပ္တည္ဖို႕ အေျခခံလိုအပ္ခ်က္ေတြကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ လူမွဳအခြင့္အေရးေတြကို ဦးစားေပးဖို႕ လိုအပ္တယ္လို႕ ဆိုၾကပါတယ္။

သတင္းစာနယ္ဇင္းနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံေရးရွဳေထာင့္ကေန ေလ့လာေတြ႕ရွိခ်က္ျဖစ္တဲ့ evolutionary mode of political development ဟာ စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္ခြင့္နဲ႕ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရးအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳ ေတြကို ေဖာ္ထုတ္ေပးျပီး ဒီလိုကြဲျပားေနတဲ့အျမင္ႏွစ္ရပ္ကို ေပါင္းစပ္ေပးပါတယ္။ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံရဲ႕ စတုတၳမ႑ိဳင္ဟာ အုပ္ခ်ဳပ္ေနတဲ့အစိုးရက ၾကိဳးကိုင္ထားတာ ခံထားရတဲ့အခါ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရး စီမံခ်က္ေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုင္ဖို႕ ခက္ခဲႏိုင္ပါတယ္။ အစိုးရၾကိဳးကိုင္ မီဒီယာေတြ ဟာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ျဖန္႕ျဖဴးျခင္း၊ အစိုးရ၀ါဒမ်ားကို ျဖန္႕ခ်ိေပးျခင္း စတာေတြ ျပဳလုပ္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ေပမယ့္ အစိုးရရဲ႕ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရးလုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြကို ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာ ထိန္းသိမ္း တည့္မတ္မွဳေတြ ျပဳလုပ္ႏိုင္ျခင္း မရွိပါဘူး။

အစိုးရမူ၀ါဒေတြကိုလဲ လြတ္လပ္စြာ ေ၀ဖန္ျခင္း၊ အားနည္းခ်က္မ်ား ေထာက္ျပျခင္းေတြ ျပဳလုပ္ႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒီအခါမွာ စတုတၳမ႑ိဳင္ရဲ႕ အေရးၾကီးတာ၀န္တခုျဖစ္ျပီး၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရးအတြက္ အေရးၾကီးလွတဲ့ government watchdog တာ၀န္ကို ထမ္းေဆာင္ႏိုင္ျခင္း မရွိပါဘူး။ ျပည္သူလူထုကိုလဲ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားအားလံုးကို ပြင့္လင္းျမင္သာစြာ တင္ျပႏိုင္ျခင္း မရွိသလို၊ ျပည္သူ႕အျမင္မ်ားကိုလဲ လြတ္လပ္စြာ ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ခြင့္ မရွိတဲ့အတြက္ ႏိုင္ငံေတာ္က ခ်မွတ္ထားတဲ့ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရး မူ၀ါဒနဲ႕ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြဟာ ျပည္သူေတြအတြက္ အမွန္တကယ္ အက်ိဳးေက်းဇူး ျဖစ္ထြန္းျခင္း ရွိမရွိကို အကဲျဖတ္ႏိုင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။

သတင္းနဲ႕ စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္ခြင့္ရွိမွသာ ျပည္သူလူထုကို သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားေပးျခင္းနဲ႕ လူထုရဲ႕ ပူးေပါင္းပါ၀င္မွဳ ရယူႏိုင္ျခင္းမ်ား တိုးျမင့္လာျပီး လူထုကို empower လုပ္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါတင္မကပဲ သတင္းနဲ႕ စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္ခြင့္ကေန တဆင့္ public marketplace ထဲကို အေတြးအေခၚမ်ား၊ အိုင္ဒီယာမ်ား၊ အျမင္သေဘာထားမ်ား စီး၀င္လာေစတဲ့အတြက္ အရပ္ဘက္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း (Civil Society) အားေကာင္း လာေစေရး ကိုလဲ ေဆာင္က်ဥ္းေပးႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလို ပြင့္လင္းျမင္သာမွဳ၊ အရပ္ဘက္လူ႕အဖြဲ႕အစည္း အားေကာင္းလာေစမွဳေတြ ကေနတဆင့္ Universal Declaration of Human Rights ရဲ႕ Article 19 (Freedom of expression and information) ကိုလဲ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ျပီးသား ျဖစ္သြားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေရးအခြင့္အေရးနဲ႕ လူမွဳေရးအခြင့္အေရးဆိုတာ သီးျခားသတ္မွတ္ ဦးစားေပးလို႕ မရႏိုင္ပဲ တျပိဳင္နက္တည္း အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ဖို႕ လိုအပ္တဲ့ အရာေတြျဖစ္ေၾကာင္း စတုတၳမ႑ိဳင္နဲ႕ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရး အၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳေတြက မီးေမာင္းထိုးျပခဲ့ပါတယ္။

စတုတၳမ႑ိဳင္၏ အခန္းက႑အား ျမွင့္တင္ျခင္း

စတုတၳမ႑ိဳင္နဲ႕ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရးတို႕အၾကားမွာ ဆက္ႏြယ္မွဳေတြရွိတာေၾကာင့္ စတုတၳမ႑ိဳင္ရဲ႕ အခန္းက႑ကို ျမွင့္တင္ျခင္းျဖင့္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရးကို အေထာက္အကူျပဳလာေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလို စတုတၳမ႑ိဳင္ရဲ႕ အခန္းက႑ကို ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရးအတြက္ ဦးတည္ျပီး ျမွင့္တင္ႏိုင္မယ့္ နည္းလမ္းေတြ ကို ပညာရွင္ေတြက ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။

(၁) သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားေပးျခင္း

သတင္းနဲ႕ စာနယ္ဇင္းက႑ဟာ လူထုလူတန္းစားအလႊာအသီးသီးကို သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားေပးႏိုင္တဲ့ အထိေရာက္ဆံုး ျပည္သူ႕ဆက္ဆံေရး ယႏၱရားျဖစ္ပါတယ္။ တိုင္းျပည္ရဲ႕ စီးပြားေရးအေျခအေန၊ လူမွဳေရးအေျခအေန၊ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳအေျခအေနေတြနဲ႕ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွုေလွ်ာ့ခ်ေရးအတြက္ ႏိုင္ငံေတာ္က ေဖာ္ေဆာင္ေနတဲ့ မူ၀ါဒေတြ၊ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို လူထုက သိရွိဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ စတုတၳမ႑ိဳင္အေနနဲ႕ ဒီလိုမူ၀ါဒ၊ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကိုသာမက မူ၀ါဒေတြရဲ႕ လူထုအေပၚ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳေတြ၊ အားသာခ်က္၊ အားနည္းခ်က္ စတဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကိုပါ အမ်ားျပည္သူထံ ပို႕ေဆာင္ေပးႏိုင္ပါတယ္။

(၂) ျပည္သူ႕အျမင္၊ ျပည္သူ႕အသံမ်ား ေဆာင္က်ဥ္းေပးျခင္း

ႏိုင္ငံေတာ္က ခ်မွတ္ထားတဲ့ မူ၀ါဒေတြနဲ႕ လုပ္ငန္းေဆာင္တာေတြအေပၚမွာ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ အျမင္ေတြနဲ႕ သေဘာထားေတြကို မူ၀ါဒခ်မွတ္ထားသူမ်ား၊ အၾကံေပးမ်ားနဲ႕ မူ၀ါဒအေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ေနသူမ်ား သိရွိဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ျပည္သူလူထုရဲ႕ အျမင္သေဘာထားေတြနဲ႕ လူထုလူတန္းစားအလႊာအသီးသီးကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ ျပည္သူ႕အသံေတြကို စတုတၳမ႑ိဳင္က ေဆာင္က်ဥ္းေပးႏိုင္ပါတယ္။

(၃) Public Debate ပလက္ေဖာင္း ဖန္တီးေပးျခင္း

အေရးၾကီးတဲ့ ျပည္သူ႕ေရးရာမူ၀ါဒေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ပညာရွင္ေတြ၊ မူ၀ါဒေရးရာကၽြမ္းက်င္သူေတြရဲ႕ ေဆြးေႏြးပြဲေတြ၊ debate ေတြ ျပဳလုပ္တဲ့အခါ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ ဗဟုသုတေတြ၊ အေတြးအျမင္ေတြ တိုးတက္လာေစႏိုင္ပါတယ္။ အေၾကာင္းအရာတခုခ်င္းစီကိုလဲ ထဲထဲ၀င္၀င္ ျခံဳငံုသိရွိသြားေစႏိုင္ပါတယ္။ စတုတၳမ႑ိဳင္ဟာ ဒီလို public debate ပလက္ေဖာင္းကို ဖန္တီးေပးႏိုင္ပါတယ္။ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ႏိုင္ငံက Daily Star သတင္းစာမွာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရး၊ ပို႕ေဆာင္ဆက္သြယ္ေရး၊ ပို႕ကုန္သြင္းကုန္ မူ၀ါဒမ်ား၊ စြမ္းအင္ မူ၀ါဒမ်ားနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး public debates မ်ား ျပဳလုပ္ေလ့ရွိပါတယ္။ အဲဒီကေန ေပၚထြက္လာတဲ့ ရလဒ္ေတြကို စုစည္းျပီး ႏိုင္ငံေရးပါတီမ်ားနဲ႕ အန္ဂ်ီအိုမ်ားကို အၾကံျပဳခ်က္မ်ားလဲ ေပးအပ္ျပီး public engagement ကို စတုတၳမ႑ိဳင္ကတဆင့္ တိုးျမွင့္ေပးႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။

(၄) ျပည္သူ႕ေရးရာဌာနမ်ား၏ တာ၀န္ခံမွဳ ရွိေစျခင္း

ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရး မူ၀ါဒမ်ားကို ထိထိေရာက္ေရာက္ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္ေရးအတြက္ သက္ဆိုင္ရာ ျပည္သူ႕ေရးရာဌာနမ်ားရဲ႕ တာ၀န္ခံမွဳ (accountability) ရွိဖို႕ အလြန္ အေရးၾကီးပါတယ္။ အဆိုျပဳခ်က္ေတြနဲ႕ မူ၀ါဒေတြကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္တဲ့အခါ ဒီမူ၀ါဒေတြဟာ သင့္ေလ်ာ္မွဳရွိမရွိ၊ ထိေရာက္မွဳရွိမရွိ၊ စီမံခ်က္ေတြအတိုင္း အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ျခင္း ရွိမရွိ စတာေတြကို မီဒီယာနဲ႕ သတင္းစာနယ္ဇင္းေတြက ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္ရွဳႏိုင္ပါတယ္။ အစိုးရအသံုးစရိတ္မ်ားရဲ႕ မွန္ကန္တိက်မွဳကိုလဲ ဆန္းစစ္ေလ့လာႏိုင္တာေၾကာင့္ ဘ႑ာေငြအလြဲသံုးစားျပဳမွဳေတြနဲ႕ လာဘ္ေပးလာဘ္ယူမွဳေတြကိုလဲ တိုက္ဖ်က္ႏိုင္ ပါတယ္။

နိဂံုး


နိဂံုးခ်ဳပ္ဆိုရရင္ သတင္းနဲ႕စာနယ္ဇင္းက႑ဟာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမ႑ိဳင္၊ ဥပေဒျပဳေရးမ႑ိဳင္နဲ႕ တရားစီရင္ေရး မ႑ိဳင္စေသာ မ႑ိဳင္ၾကီး သံုးရပ္ကို ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာတည့္မတ္ေပးရတဲ့ စတုတၳမ႑ိဳင္ၾကီးျဖစ္တဲ့အတြက္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳေလွ်ာ့ခ်ေရး မူ၀ါဒမ်ား ထိထိေရာက္ေရာက္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္ေရးအတြက္ အေရးပါလွပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။


ခင္မမမ်ိဳး (၆၊ ၉၊ ၂၀၁၁)



ရည္ညႊန္းကိုးကားစာရင္း


Deane, J. (2005) “Why the Media Matters,” GFMD October 2005

Gregoire, L. (2005) “Why Development Needs Good Journalism,” WPFD

Hudock, A. (2003) “Hearing the Voices of the Poor: Encouraging Good Governance and Poverty Reduction through Media Support,” World Learning

Obaigbena, N. (2001) “ Role of the press in poverty reduction strategies (PRSP) Design and Implementation Process”, Africa Forum on Poverty Reduction Strategies, Dakar, Senegal, September 10-13, 2001.

Panos London (2005) “ What are the MDGs and why are they important?
www.panos.org.uk/extra/mdgs_index.asp

Panos London (2007) ‘The role of the media in boosting public awareness and debate of trade policy-making’, in WTO (2007) WTO Public Forum 2006: What WTO for the XXIst Century?, London

Siebert, F., Peterson, T., & Schramm, W. (1956) “Four theories of the press: The authoritarian, libertarian, social responsibility, and Soviet communist concepts of what the press should be and do”, Urbana: University of Illinois.

အျပည့္အစံုဖတ္ခ်င္ရင္..>>>

ျပန္ေခါက္ထားခဲ့ပါ..>>>

စက္တင္ဘာ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ (ကဗ်ာ)

စက္တင္ဘာ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္

အျပည့္အစံုဖတ္ခ်င္ရင္..>>>

ျပန္ေခါက္ထားခဲ့ပါ..>>>

Gingerbread Man ပံုျပင္

(စကားခ်ီး။ ။ ဒီကေန႕ သားသားရဲ႕ ေက်ာင္းလက္ဆြဲအိတ္ေလးထဲမွာ gingerbread man ပံုျပင္စာအုပ္ေလး ပါလာပါတယ္။ သားသားတို႕ေက်ာင္းမွာ တပတ္တခါ ပံုျပင္ေျပာတဲ့ေန႕ရွိတာေၾကာင့္၊ အဲဒီေန႕မတိုင္ခင္မွာ ကေလးရဲ႕ ေက်ာင္းလြယ္အိတ္ထဲမွာ ပံုျပင္စာအုပ္ေလး ထည့္ေပးမယ္လို႕ ဆရာမေတြက ေျပာပါတယ္။ မိဘက အိမ္မွာ ပံုျပင္စာအုပ္ေလးကို ဖတ္ျပရျပီး ကေလးက ေနာက္ေန႕မွာ သူမွတ္မိသေလာက္ ျပန္ေျပာရျပီး၊ ဆရာမက ပံုျပင္ေလးေတြကို ျပန္ဖတ္ျပမယ္ဆိုပဲ။ ကေလးေတြရဲ႕ မွတ္ဥာဏ္ကို တိုးတက္ေစျပီး၊ စကားေျပာ စြမ္းရည္ကို တိုးတက္ေစရံုမက ဆယ္ေယာက္ရွိတဲ့ အတန္းဆိုရင္ ပံုျပင္ဆယ္မ်ိဳးသိခြင့္ရသြားေစတဲ့ ဒီအစီအစဥ္ေလးက စိတ္၀င္စားစရာပါ။ ၂၁ ရာစုရဲ႕ "မိဘဆရာ ပူးေပါင္း၊ ကေလး ပညာေကာင္း" အစီအစဥ္ေလးေတြက ကၽြန္မတို႕ ၂၀ ရာစုတုန္းကနဲ႕ မတူပဲ ပိုျပီး အားေကာင္းလာေလသလား မသိ။။ သားသားရဲ႕ ေက်ာင္းအိတ္ေလးထဲက သူ႕နာမည္နဲ႕ ဖိုင္ေလးတဖိုင္ဟာ ေန႕စဥ္ေန႕တိုင္း ေက်ာင္းနဲ႕ အိမ္ကို အသြားအျပန္ ေရာက္ေနေတာ့တာပါပဲ။

ဒီဖိုင္ေလးထဲမွာ သားရဲ႕ တေန႕တာ ေက်ာင္းသားဘ၀ ျဖတ္သန္းမွဳနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေကာင္းတယ္၊ ဆိုးတယ္ ဆိုတဲ့ တံဆိပ္တံုးေလ ပါလာပါတယ္။ အဲဒါကို ၾကည့္ျပီး ေကာင္းတယ္ဆိုရင္ ကေလးကို မိဘက ခ်ီးက်ဴးရျပီး၊ ဆိုးတဲ့ တံဆိပ္ေလး ပါလာရင္ေတာ့ မိဘက ဆရာမေတြကို အက်ိဳးအေၾကာင္းေမးျမန္းျပီး ဆံုးမစကားေျပာဖို႕ ျဖစ္ပါတယ္။ တံဆိပ္တံုးေလးေဘးမွာ မိဘက လက္မွတ္ထိုးေပးရပါတယ္။ အလားတူပဲ အိမ္စာစာရြက္ေလး (ေအ၊ ဘီ၊ စီ၊ ဒီ အေရးက်င့္တဲ့ စာရြက္ေလး) ပါလာရင္လဲ ကေလးကို အိမ္စာလုပ္ခိုင္းျပီးတဲ့အခါ မိဘက လက္မွတ္ထိုးရပါတယ္။ ဒီေန႕ေတာ့ ပံုျပင္စာအုပ္ေလးကို ဖတ္ျပျပီးတဲ့အခါ ဖတ္ျပျပီးေၾကာင္းလဲ လက္မွတ္ျပန္ထိုးေပးရပါတယ္။ ျပီးရင္ စာအုပ္ေလးကို ေက်ာင္းလက္ဆြဲအိတ္ေလးထဲ ျပန္ထည့္ေပးရမွာ ျဖစ္ေပမယ့္ ကၽြန္မခ်က္ခ်င္း ျပန္မထည့္ ျဖစ္ပါဘူး။ ပံုျပင္ေလးက စိတ္၀င္စားစရာ ေကာင္းတာေၾကာင့္ ဘာသာျပန္ ေရးသားခ်င္စိတ္ေလး ေပၚလာတာေၾကာင့္ပါ)

ပံုျပင္ေလးကေတာ့ ဒီလိုပါတဲ့ရွင္။



ဟိုေရွးေရွးတုန္းက ယာခင္းတခုမွာ အဖိုးအိုနဲ႕ အဖြားအို ဇနီးေမာင္ႏွံရွိပါတယ္။ သူတို႕ဟာ ၾကင္နာတတ္တဲ့ ဇနီးေမာင္ႏွံျဖစ္ေပမယ့္ သားသမီး မထြန္းကားတာေၾကာင့္ ၀မ္းနည္းစိတ္အားငယ္ေနၾကပါတယ္။

ကေလးငယ္ေလးနဲ႕ မိသားစုေတြကို ေတြ႕တိုင္း "တို႕ဆီမွာ သားေလးတေယာက္ရွိရင္" လို႕ေျပာျပီး အဖြားအိုက သက္ျပင္းခ်ေလ့ရွိပါတယ္။

ဒီလိုနဲ႕ တေန႕ေတာ့
"ကၽြန္မသိျပီ။ gingerbread man ပံု သားငယ္ေလးတေယာက္ လုပ္မယ္" လို႕ အဖြားအိုက ဆိုပါတယ္။

အဖိုးအိုကလဲ သေဘာတူတာေၾကာင့္ သူမဟာ မုန္႕လုပ္နည္းစာအုပ္ေလးကို ထုတ္ပါတယ္။ gingerbread man ေလးလုပ္ဖို႕ လိုအပ္တဲ့ ပစၥည္းေတြကို ခ်ိန္တြယ္တိုင္းတာျပီး ေရာသမေမႊလိုက္ပါတယ္။

မုန္႕ကို နယ္ျပီး သ႑ာန္ေလး ေဖာ္လိုက္ပါတယ္။ ေနာက္ေတာ့ မီးဖို (Oven)ထဲထည့္ျပီး ဖုတ္ပါတယ္။ သိပ္မၾကာခင္မွာပဲ သူတိုရဲ႕ မီးဖိုေလးမွာ gingerbread ရနံ႕ေလး ေမႊးၾကိဳင္လာပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ အဖြားအိုက အဆင္သင့္ျဖစ္ျပီလို႕ ဆိုျပီး မီးဖိုတံခါးေလးကို ဖြင့္လိုက္ပါတယ္။

ဒီအခ်ိန္မွာပဲ အလြန္ေသးငယ္တဲ့ gingerbread man ေလးက မီးဖိုထဲကေန ခုန္ထြက္လာပါေလေရာ။



gingerbread man ေလးဟာ ၾကမ္းျပင္ေပၚမွာ ေျပးလႊားျပီး ဖြင့္ထားတဲ့ တံခါးကေန အျပင္ကို ေျပးထြက္သြားပါတယ္။
"ရပ္ပါဦး"
အဖြားအိုက လွမ္းေခၚတယ္။
"ရပ္ပါဦး၊ ရပ္ပါဦး"
အဖိုးအိုကလဲ လွမ္းေျပာတယ္။

ဒါေပမယ့္ gingerbread man ေလးကေတာ့ သီခ်င္းဆိုရင္း လမ္းတေလွ်ာက္ေျပးလႊားသြားပါတယ္။ သူဆိုတဲ့ သီခ်င္းေလးက
"ေျပးမယ္၊ ေျပးမယ္၊ ျမန္ႏိုင္သေလာက္ ျမန္ျမန္ေျပးမယ္။ သင္တို႕ ကၽြႏ္ုပ္ကို မိမွာ မဟုတ္ဘူး။ ကၽြႏ္ုပ္က gingerbread man ျဖစ္တယ္" ဆိုပဲ။

gingerbread man ေလးဟာ ႏြားတေကာင္နဲ႕ ျမင္းတေကာင္ေရွ႕က ျဖတ္ေျပးတယ္။
"သင့္ကို ၾကည့္ရတာ သိပ္ျပီး အရသာရွိတဲ့ပံုပဲ" လို႕ ျမင္းက ဆိုတယ္။
ႏြားကေတာ့ "လူကေလး၊ ဒီကိုလာ" လို႕ ဆိုတယ္။

gingerbread man ေလးက "အဖိုးအိုနဲ႕ အဖြားအိုတို႕ဆီကေန ေျပးလာခဲ့တာ။ သင္တို႕ဆီကလဲ လြတ္ေအာင္ေျပးႏိုင္တယ္။ ကၽြႏ္ုပ္ေျပးႏိုင္တယ္" လို႕ ျပန္ေျပာရင္း ဆက္ေျပးတယ္။ သူဆိုေနက်
"ေျပးမယ္၊ ေျပးမယ္၊ ျမန္ႏိုင္သေလာက္ ျမန္ျမန္ေျပးမယ္။ သင္တို႕ ကၽြႏ္ုပ္ကို မိမွာ မဟုတ္ဘူး။ ကၽြႏ္ုပ္က gingerbread man ျဖစ္တယ္" သီခ်င္းေလးကို ဆိုရင္းနဲ႕ေပါ့။ သူ႕ေနာက္မွာေတာ့ အဖိုးအို၊ အဖြားအို၊ ျမင္းနဲ႕ ႏြားတို႕က လိုက္လာတယ္။

ဒီလိုနဲ႕ gingerbread man ေလးက လယ္ခင္းထဲမွာ အလုပ္လုပ္ေနတဲ့ လယ္သမားၾကီးေရွ႕က ျဖတ္ေျပးတယ္။ လယ္သမားၾကီးက
"အြန္း။ ေတာ္ေတာ္ေကာင္းမယ့္ ပံုပဲ" ဆိုျပီး "လူကေလး၊ ဒီကိုလာ" လို႕ ေျပာတယ္။

gingerbread man ေလးက "အဖိုးအိုနဲ႕ အဖြားအိုတို႕ဆီကေန ေျပးလာခဲ့တာ။ ႏြားၾကီးနဲ႕ ျမင္းၾကီးဆီကလဲ လြတ္ေအာင္ေျပးလာခဲ့တာ။ သင္တို႕ဆီကလဲ လြတ္ေအာင္ေျပးႏိုင္တယ္။ ကၽြႏ္ုပ္ေျပးႏိုင္တယ္" လို႕ ျပန္ေျပာရင္း ဆက္ေျပးတယ္။ သူဆိုေနက်
"ေျပးမယ္၊ ေျပးမယ္၊ ျမန္ႏိုင္သေလာက္ ျမန္ျမန္ေျပးမယ္။ သင္တို႕ ကၽြႏ္ုပ္ကို မိမွာ မဟုတ္ဘူး။ ကၽြႏ္ုပ္က gingerbread man ျဖစ္တယ္" သီခ်င္းေလးကို ဆိုရင္းနဲ႕ေပါ့။ သူ႕ေနာက္မွာေတာ့ အဖိုးအို၊ အဖြားအို၊ ျမင္း၊ ႏြားနဲ႕ လယ္သမားၾကီးတို႕က လိုက္လာတယ္။

ဒီလိုနဲ႕ gingerbread man ေလးဟာ ေက်ာင္းတေက်ာင္းေရွ႕က ျဖတ္ေျပးသြားတဲ့အခါ ကေလးေတြက ေအာ္ၾကတယ္။
"တို႕တေတြ gingerbread ကို ၾကိဳက္တယ္။ ဒီကိုလာ၊ လူကေလး" တဲ့။

gingerbread man ေလးက "အဖိုးအိုနဲ႕ အဖြားအိုတို႕ဆီကေန ေျပးလာခဲ့တာ။ ႏြားၾကီးနဲ႕ ျမင္းၾကီးဆီကလဲ လြတ္ေအာင္ေျပးလာခဲ့တာ။ လယ္သမားၾကီးဆီကလဲ လြတ္ေအာင္ေျပးလာခဲ့တာ။ သင္တို႕ဆီကလဲ လြတ္ေအာင္ ေျပးႏိုင္တယ္။ ကၽြႏ္ုပ္ေျပးႏိုင္တယ္" လို႕ ျပန္ေျပာရင္း ဆက္ေျပးတယ္။ သူဆိုေနက်
"ေျပးမယ္၊ ေျပးမယ္၊ ျမန္ႏိုင္သေလာက္ ျမန္ျမန္ေျပးမယ္။ သင္တို႕ ကၽြႏ္ုပ္ကို မိမွာ မဟုတ္ဘူး။ ကၽြႏ္ုပ္က gingerbread man ျဖစ္တယ္" သီခ်င္းေလးကို ဆိုရင္းနဲ႕ေပါ့။ သူ႕ေနာက္မွာေတာ့ အဖိုးအို၊ အဖြားအို၊ ျမင္း၊ ႏြား၊ လယ္သမားၾကီးနဲ႕ ကေလးေတြက လိုက္လာတယ္။

ဒီလိုေျပးရင္းေျပးရင္းနဲ႕ gingerbread man ေလးဟာ ျမစ္တခုကို ေရာက္လာပါေလေရာ။
သူက ျမစ္ကိုျဖတ္ကူးခ်င္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ေရစိုမွာလဲ ေၾကာက္တယ္။
ဒီလိုအေျခအေနကို ေျမေခြးၾကီးက သတိထားမိသြားပါတယ္။

"ငါ့ရဲ႕ အျမီးေပၚကို တြယ္တက္လာခဲ့ပါ။ ျမစ္တဘက္ကမ္းကို ေရာက္ဖို႕ ကူညီေပးမယ္" လို႕ ေျမေခြးၾကီးက ဆိုတယ္။
ဒါေၾကာင့္ gingerbread man ေလးက ေျမေခြးအျမီးေပၚကို တက္လိုက္တယ္။
ေျမေခြးက အျမီးကို ေရထဲမွာ ဆြဲျပီး ျဖတ္ကူးတယ္။
ျပီးေတာ့ "ေဆာရီးပါ။ ေရမစိုေအာင္ ေက်ာကုန္းေပၚ တက္ပါ" လို႕ ေျပာတယ္။

gingerbread man ေလးက ေက်ာေပၚကို တြယ္တက္လိုက္တယ္။
သိပ္မၾကာပါဘူး။ ေက်ာေပၚမွာလဲ ေရေတြ စိုလာျပန္ေရာ။

ဒါနဲ႕ ေျမေခြးက "ေဆာရီးပါ။ ေခါင္းေပၚကို တက္" လို႕ ေျပာလိုက္တယ္။

gingerbread man ေလးကလဲ ေခါင္းေပၚကို ေျခဖ်ားေလးေထာက္ျပီး ဆက္တက္တာေပါ့။
ဒီလိုနဲ႕ ေခါင္းေပၚလဲ ေရာက္ေရာ ေျမေခြးက ေခါင္းကို လွဳပ္ရမ္းျပီး gingerbread man ေလးကို ေလထဲမွာ ေျမွာက္လိုက္တယ္။ ျပီးေတာ့ gingerbread man ေလးရဲ႕ ေျခဖ်ားကို ဟပ္လိုက္ပါေလေရာ။

gingerbread man ေလးရဲ႕ ေလးပံုတပံုက ေျမေခြးပါးစပ္ထဲ ေရာက္သြားတယ္။

ေျမေခြးက ေနာက္တခ်က္ ထပ္ဟပ္လိုက္ေတာ့ တ၀က္ေလာက္ရာက္သြားတယ္။

မၾကာပါဘူး။ ေလးပံုသံုးပံုေလာက္ ေျမေခြးပါးစပ္ထဲ ေရာက္သြားပါေရာ။

ေျမေခြးက ေနာက္တခ်က္ ထပ္ဟပ္တယ္။

အဲဒီမွာတင္ gingerbread man ေလးဟာ ေျမေခြးပါးစပ္ထဲ လံုး၀ ေရာက္သြားပါေတာ့တယ္။

ရိုးရာပံုျပင္အား ျပန္ေျပာသူ- Mairi Mackinnon
ဘာသာျပန္သူ- ခင္မမမ်ိဳး (၃၀၊ ၈၊ ၂၀၁၁)

ရည္ညႊန္းပံုျပင္စာအုပ္။ ။

The Gingerbread Man (Illustrated by Elena Temporin, Retold by Mairi Mackinnon), 2007, Usborne Publishing Ltd.

အျပည့္အစံုဖတ္ခ်င္ရင္..>>>

ျပန္ေခါက္ထားခဲ့ပါ..>>>

ဘယ္သူ တရားခံလဲ (၀တၳဳတို)

ဘယ္သူတရားခံလဲ (၀တၱဳတို)

အျပည့္အစံုဖတ္ခ်င္ရင္..>>>

ျပန္ေခါက္ထားခဲ့ပါ..>>>

Dutch Disease (ဒတ္ခ်္ေရာဂါ) အေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ

နိဒါန္း

လူ႕ကိုယ္ခႏၶာမွာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြ စတင္ေပၚထြက္လာတဲ့အခါ ဂရုတစိုက္ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္ရွဳျပီး ကၽြမ္းက်င္သူေတြရဲ႕ အၾကံဥာဏ္ေတြ၊ ကုထံုးေတြကို စနစ္တက် ခံယူဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရး အေျခအေနေတြမွာလဲ ေရာဂါေ၀ဒနာေတြ ျဖစ္ပြားလာတတ္တာေၾကာင့္၊ ကနဦးလကၡဏာမ်ား စတင္ ေပၚထြက္လာစဥ္ ကတည္းက သတိျပဳမိျပီး၊ လိုအပ္ေသာ ကုသမွဳေတြ၊ ကာကြယ္မွဳေတြ ျပဳလုပ္ထားမယ္ဆိုရင္ ေ၀ဒနာဆိုးေတြကေန သက္သာေစႏိုင္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံတႏိုင္ရဲ႕ စီးပြားေရးမူ၀ါဒေတြမွာ အၾကမ္းဖ်င္းအားျဖင့္ internal objectives (စီးပြားေရးဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရး၊ အလုပ္လက္မဲ႕ရာခိုင္ႏွဳန္းနည္းပါးေရး၊ ေငြေၾကးေဖာင္းပြျခင္း ေလ်ာ့နည္းေရးစသည္မ်ား) ပါ၀င္သလို၊ external objectives (ႏိုင္ငံ၏ ေငြေပးေငြယူရွင္းတမ္း- balance of payments equilibrium ျဖစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံတကာ ကုန္သြယ္ေရး လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ားအား အားေပးေဆာင္ရြက္ေရး၊ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္းမ်ား အလြန္အကၽြံ အတက္အက်မ်ားမွဳအား ကာကြယ္ေရး စသည္မ်ား) လဲ ပါ၀င္ပါတယ္။ ဒီလို internal objectives နဲ႕ external objectives ေတြ ေအာင္ျမင္ေရးအတြက္ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း (exchange rate) က အေရးၾကီးပါတယ္။



ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္းေလ်ာ့နည္းျခင္း (depreciation of exchange rate) ျဖစ္လာတဲ့အခါ ျပည္တြင္းသြင္းကုန္ တန္ဖိုးေတြ ျမင့္မားလာျပီး၊ ေငြေၾကးေဖာင္းပြမွဳ (inflation) ျဖစ္လာပါတယ္။ စီးပြားေရးမွာ ျပည္ပပို႕ကုန္က႑ အားေကာင္းလာျပီး၊ သြင္းကုန္တင္သြင္းမွဳ ေလ်ာ့နည္းလာပါတယ္။ ဒီလို ျပည္ပပို႕ကုန္က႑ အားေကာင္း လာခ်ိန္မွာ ပို႕ကုန္ေတြက သဘာ၀သယံဇာတအရင္းအျမစ္မ်ား (ေရနံ၊ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕၊ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ စသည္မ်ား) ကို အေျချပဳထားခဲ့ရင္၊ ျပည္တြင္းကို ႏိုင္ငံျခားေငြ အမ်ားအျပား စီး၀င္လာပါတယ္။

တျပိဳင္နက္တည္းမွာပဲ ႏိုင္ငံျခားမွ ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးဆိုင္ရာ ကူညီေထာက္ပံ့မွဳ (Overseas Development Aid) ေတြကေန တဆင့္ ႏိုင္ငံျခားေငြေတြ အမ်ားအျပား စီး၀င္လာပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ျပည္တြင္းမွာ exchange rate volatility ျဖစ္လာပါတယ္။ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း အဆမတန္ ျမင့္မားမွဳ (appreciation of exchange rate) ျဖစ္လာရာကေန၊ စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႕ စက္မွဳက႑မ်ားမွ ျပည္ပပို႕ကုန္မ်ားရဲ႕ ေစ်းကြက္ယွဥ္ျပိဳင္ႏိုင္စြမ္းအား က်ဆင္းလာျပီး၊ ျပည္ပပို႕ကုန္က႑ကို ထိခိုက္လာေစ ႏိုင္ပါတယ္။ အကယ္၍ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာ သဘာ၀သယံဇာတ အရင္းအျမစ္မ်ားအား ျပည္ပသို႕ ပို႕ေဆာင္မွဳ၊ ျပည္ပႏိုင္ငံမ်ားအား ေရာင္းခ်မွဳ စတာေတြကေန ႏိုင္ငံျခားေငြ အမ်ားအျပား ၀င္ေရာက္ေနျပီး၊ ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း တိုးတက္ျမင့္မားလာျခင္းေတြလဲ ျဖစ္ေနျပီဆိုရင္၊ တနည္းဆိုရင္ ျပည္တြင္းမွာ သံုးစြဲတဲ့ ေငြက ပံုမွန္မဟုတ္ပဲ မာလာျပီဆိုရင္၊ Dutch Disease ရဲ႕ ကနဦးေရာဂါလကၡဏာေတြ ျပသေနျပီလို႕ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

Dutch Disease ဆိုရာ၀ယ္

ေျမာက္ပင္လယ္ (North Sea) မွာ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕ ေတြ႕ရွိျပီးေနာက္ပိုင္း၊ နယ္သာလန္ႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရး အေဆာက္အံုကို သက္ေရာက္မွဳေတြအေၾကာင္း ေလ့လာဆန္းစစ္ထားတဲ့ ေဆာင္းပါးတပုဒ္ကို (၁၉၇၇) ခုႏွစ္မွာ The Economist က ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးရဲ႕ အမည္က “The Dutch Disease” ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေဆာင္းပါးထဲမွာ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕ကို ျပည္ပသို႕ တင္ပို႕ရာကေန ႏိုင္ငံျခားေငြ အမ်ားအျပား ႏိုင္ငံတြင္းသို႕ စီး၀င္လာျခင္း၊ စိုက္ပ်ိဳးေရးက႑ႏွင့္ စက္မွဳလက္မွဳက႑ အရင္းအျမစ္မ်ား Booming sector သို႕ ေရႊ႕ေျပာင္းသြားျခင္း စသည္မ်ားေၾကာင့္ ေစ်းႏွဳန္းနဲ႕ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း ေျပာင္းလဲသြားပံုေတြ၊ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း ျမင့္မားလာတဲ့အတြက္ အျခားပို႕ကုန္က႑မွာ ေစ်းကြက္ရွယ္ယာေလ်ာ့နည္းလာျပီး၊ ပို႕ကုန္ထုတ္လုပ္မွဳက႑ကို ထိခိုက္ပံုေတြကို မီးေမာင္းထိုးျပထားခဲ့ပါတယ္။

(၁၉၅၉) ခုႏွစ္က နယ္သာလန္ႏိုင္ငံမွာ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕ အရင္းအျမစ္ေတြကို ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့ျပီး natural resource sector အေျချပဳတဲ့ ပို႕ကုန္၀င္ေငြ တိုးျမင့္လာပါတယ္။ စက္မွဳလက္မွဳက႑ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳေတြမွာ က်ဆင္းလာျပီး၊ (၁၉၇၀) ခုႏွစ္ေတြမွာ စက္မွဳက႑ထဲမွာ လုပ္ကိုင္ေနသူေတြ (၁၆) ရာခိုင္ႏွဳန္း ေလ်ာ့နည္း သြားပါတယ္။ အလုပ္လက္မဲ့ရာခိုင္ႏွဳန္းက (၁.၁) ရာခိုင္ႏွဳန္းကေန (၅.၁) ရာခိုင္ႏွုန္းအထိ ျမင့္တက္သြားပါတယ္။ တိုင္းျပည္၀င္ေငြရဲ႕ share of profits ဟာ (၁၉၆၀) ကာလေတြမွာ (၁၆.၈) ရာခိုင္ႏွဳန္းရွိရာကေန (၁၉၇၀) ကာလေတြမွာ (၃.၅) ရာခိုင္ႏွဳန္းအထိ ထိုးက်သြားပါတယ္။

(၁၉၇၀) ကာလေတြမွာ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံမွာလဲ အလားတူ စီးပြားေရးအေျခအေနေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။ ေရနံေစ်းႏွဳန္းေတြ ေလးဆေလာက္တက္ေနခ်ိန္မွာ စေကာ့တလန္ကမ္းေျခအနီးမွာ ေရနံရွာေဖြလာႏိုင္တဲ့အတြက္ ျဗိတိန္ႏိုင္ငံဟာ ေရနံတင္ပို႕တဲ့ ႏိုင္ငံျဖစ္လာပါတယ္။ ဒီလို natural resource sector ကို အေလးေပး ေဆာင္ရြက္တဲ့အခါ စတာလင္ေပါင္ ေငြလဲႏွဳန္း ျမင့္တက္လာပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ ျဗိတိန္ အလုပ္သမားေတြရဲ႕ လုပ္ခတိုးျမင့္ေတာင္းဆိုမွဳေတြ ထြက္ေပၚလာျပီး၊ အျခားပို႕ကုန္ေတြကလဲ uncompetitive ျဖစ္လာတဲ့အတြက္ ျဗိတိန္မွာ recession ျဖစ္သြားပါတယ္။ ဒါဟာ Dutch Disease ရဲ႕ ေရာဂါလကၡဏာေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ Angola, Nigeria, Sudan , Venezuela, Sierra Leone, Liberia နဲ႕ Congo အပါအ၀င္ သဘာ၀သယံဇာတ အရင္းအျမစ္ ပို႕ကုန္ကေန ရရွိလာတဲ့ ႏိုင္ငံျခားေငြေၾကာင့္ ေငြလဲႏွဳန္းတိုးတက္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ Dutch Disease ကို ခံစားေနၾကရပါတယ္။

အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳမ်ား

Dutch Disease ရဲ႕ အက်ိဳးသက္ေရာက္ပံုေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး၊ သဘာ၀သယံဇာတ အရင္းအျမစ္ အမ်ိဳးအစား တမ်ိဳးျဖစ္တဲ့ ေရနံရဲ႕ အက်ိဳးသက္ေရာက္ပံုကို ဥပမာေပး တင္ျပလိုပါတယ္။ ေရနံက ရရွိတဲ့ တိုင္းျပည္ ၀င္ေငြေတြကလဲ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုကို လႊမ္းမိုးမွဳ ရွိလာတဲ့အခါ ေငြေၾကးေဖာင္းပြမွုႏွဳန္းေတြ ျမင့္တက္လာျပီး၊ လူေနမွဳစရိတ္စကေတြ တက္လာပါတယ္။ ဒီအခ်ိန္မွာ တျခားစီးပြားေရးက႑ေတြ ျဖစ္တဲ့ စိုက္ပ်ိဳးေရးက႑၊ စက္မွဳလက္မွဳက႑ေတြမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳေတြ ေလ်ာ့နည္းလာျပီး၊ စီးပြားေရးျပိဳင္ဆိုင္မွဳ (economic competition) ကိုပါ ထိခိုက္ေစပါတယ္။

အဲဒီအခါမွာ အစိုးရဟာ ေရနံက ရရွိတဲ့ အက်ိဳးအျမတ္ေတြကို ခံစားရလာတာနဲ႕အမွ် လာဘ္စားမွဳေတြနဲ႕ ျဖဳန္းတီးမွဳေတြ ျဖစ္လာျပီး၊ တိုင္းျပည္မွာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳနဲ႕ ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ ေရနံက ရရွိလာတဲ့ အက်ိဳးအျမတ္ေတြကို တိုင္းျပည္တြင္းမွာ ျပန္လည္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ မလုပ္ပဲ၊ ကိုယ္ပိုင္ အက်ိဳးစီးပြား အတြက္ ႏိုင္ငံျခားဘဏ္ေတြမွာ အပ္ႏွံတာ၊ ႏိုင္ငံျခား စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေတြမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံတာေတြ ျဖစ္လာျပီး၊ တိုင္းျပည္ရဲ႕စီးပြားေရးမွာ ျပန္လည္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံျခင္း မရွိတဲ့အခါ အေျခအေနေတြက ဆိုးသထက္ပိုျပီး ဆိုးလာႏိုင္ပါတယ္။

Dutch Disease ရဲ႕ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳေတြကို ေလ့လာၾကတဲ့အခါ ေဘာဂေဗဒပညာရွင္ Corden နဲ႕ Neary တို႕ ေရးဆြဲခဲ့တဲ့ core model ကို အသံုးျပဳေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဒီ model အရ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရးက႑မ်ားကို သဘာ၀အရင္းအျမစ္က႑ (natural resource sector)၊ စိုက္ပ်ိဳးေရးက႑ႏွင့္ စက္မွဳလက္မွဳက႑ စေသာ သဘာ၀အရင္းအျမစ္ မဟုတ္သည့္ ကုန္သြယ္မွဳက႑ (non-resource tradables sector) ႏွင့္ ျပည္ပ ကုန္သြယ္ေရးတြင္ အသံုးမျပဳေသာ ကုန္စည္မ်ား၊ ၀န္ေဆာင္မွဳမ်ား၊ ေဆာက္လုပ္ေရး လုပ္ငန္းမ်ား ပါ၀င္ေသာ ကုန္သြယ္ေရးမဟုတ္သည့္က႑ (non-tradables sector) ဆိုျပီး က႑သံုးမ်ိဳး ခြဲျခားႏိုင္ပါတယ္။

ဒီက႑သံုးမ်ိဳးအနက္ natural resource sector နဲ႕ non-resource tradables sector ေတြမွာ ပါ၀င္တဲ့ ေရႊ၊ ေငြ၊ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ၊ ေရနံ၊ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕၊ ဆန္စပါး၊ စက္မွဳထြက္ကုန္ စသည္မ်ားရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းေတြကို ကမၻာ့ေစ်းကြက္က သတ္မွတ္ျပီး၊ non-tradables sector က ကုန္စည္မ်ားနဲ႕ ၀န္ေဆာင္မွဳမ်ားရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းေတြ ကိုေတာ့ ျပည္တြင္းေစ်းကြက္က သတ္မွတ္ပါတယ္။ non- tradables ေတြရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းနဲ႕ tradables ေတြရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းကို အခ်ိဳးခ်ျပီး real exchange rate ကို တြက္ခ်က္ႏိုင္ပါတယ္။ အကယ္၍ non- tradables ေတြမွာ ၀ယ္လိုအား ျမင့္တက္လာတဲ့အခါ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္းတိုးတက္မွဳ (appreciation of real exchange rate) ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာ စိုက္ပ်ိဳးေရးက႑၊ စက္မွဳလက္မွဳက႑ေတြ တိုးတက္လာတဲ့အခါ ထုတ္လုပ္မွဳ၊ ထုတ္ကုန္နဲ႕ ၀င္ေငြ တိုးတက္ျမင့္မားလာျပီး၊ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္းေတြပါ တိုးတက္လာပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း တိုးတက္မွဳက ေရရွည္တည္တံ့ခိုင္ျမဲျပီး၊ ၀င္ေငြျမင့္မားမွဳ၊ consumption ျမင့္မားမွဳေတြေၾကာင့္ တိုင္းသူျပည္သူမ်ားရဲ႕ လူေနမွဳဘ၀ အဆင့္အတန္းကို ျမွင့္တင္ေပးႏိုင္ပါတယ္။

ဒီလိုမဟုတ္ပဲ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္းတိုးတက္မွဳက သဘာ၀အရင္းအျမစ္ သယံဇာတပစၥည္းမ်ားအား ျပည္ပသို႕ တင္ပို႕ျခင္း၊ ျပည္ပႏိုင္ငံမ်ားသို႕ ေရာင္းခ်ျခင္း အေပၚမွာ တည္မွီျပီး ျဖစ္ေပၚလာတာ ဆိုရင္ေတာ့ အျခားစိုက္ပ်ိဳးေရး က႑၊ စက္မွဳလက္မွဳက႑မ်ားရဲ႕ ျပည္ပပို႕ကုန္ တင္ပို႕မွဳကို ထိခိုက္ေႏွာင့္ေႏွးေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႕ စက္မွဳလက္မွဳက႑ေတြကို ေနာက္က်က်န္ရစ္ခဲ့ေသာ က႑မ်ား (lagging sector) လို႕ သတ္မွတ္ ေခၚေ၀ၚၾကပါတယ္။

Corden နဲ႕ Neary တို႕ ေရးဆြဲခဲ့တဲ့ core model ကေန Dutch Disease ရဲ႕ အက်ိဳးသက္ေရာက္ပံု ႏွစ္မ်ိဳးကို ခြဲျခားသတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္။ natural resource sector က စန္းပြင့္လာတဲ့အခါ တျခားက႑ေတြမွာရွိတဲ့ capital နဲ႕ labour ေတြက ဒီလိုစန္းပြင့္ေသာ က႑ (booming sector) ထဲကို ေရာက္ရွိသြားၾကပါတယ္။ ဒီအခါမွာ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုထဲက တျခားက႑ေတြမွာ ထုတ္လုပ္မွဳ ေလ်ာ့နည္းလာပါတယ္။ non-tradables sector မွာ ဒီလို ေလ်ာ့နည္းလာတဲ့အခါ ပို႕ကုန္ မဟုတ္တဲ့ ပစၥည္းေတြရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းေတြ ျမင့္တက္လာပါတယ္။ ဥပမာ- ေျမေစ်း၊ အိမ္ေစ်းေတြလဲ အတိုင္းအဆမရွိ ခုန္တက္သြားတတ္ပါတယ္။ ဒီလို ျပည္တြင္းေစ်းကြက္က ကုန္ပစၥည္းေတြရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္း ျမင့္တက္လာတဲ့ ရာခိုင္ႏွဳန္းေတြနဲ႕အညီ tradables sector ရဲ႕ ႏွဳန္းေတြက လိုက္ျပီး မျမင့္တက္ႏိုင္ပါဘူး။ tradables sector က ကုန္ပစၥည္းေတြကက်ေတာ့ အထက္မွာ ဆိုခဲ့တဲ့အတိုင္း ကမၻာ့ေစ်းကြက္က သတ္မွတ္တာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ေငြလဲလွယ္ႏွဳန္း တိုးတက္မွဳ (appreciation of real exchange rate) ျဖစ္လာေတာ့တာပါပဲ။ ေဘာဂေဗဒ ပညာရွင္ေတြက ဒါကို အရင္းအျမစ္ေရြ႕လ်ားမွဳဆိုင္ရာ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳ (resource-movement effect) လို႕ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။

ေနာက္ထပ္ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳတခုကေတာ့ သံုးစြဲမွဳဆိုင္ရာ အက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳ (spending effect) ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ natural resource sector စန္းပြင့္လာတဲ့အခါ ၀ယ္လိုအားေတြ ျမင့္တက္လာပါတယ္။ non-tradables က႑မွာ ၀ယ္လိုအား ျမင့္တက္လာတဲ့ အခါမွာ ျပည္တြင္းေစ်းကြက္ကို မူတည္တဲ့ non-tradables ေတြရဲ႕ ေစ်းႏွဳန္းက ျမင့္တက္လာပါတယ္။ non-resource tradables ေတြကေတာ့ ျပည္ပေစ်းကြက္ကို မူတည္တာျဖစ္တဲ့အတြက္ ေစ်းႏွဳန္းကို ျမွင့္ခ်င္တိုင္းျမွင့္လို႕ မျဖစ္ႏိုင္ပါဘူး။ ဒီအခါမွာ ေငြလဲႏွဳန္းက တိုးတက္လာ ပါေတာ့တယ္။

ဒီလို ေငြလဲႏွဳန္း တိုးတက္လာတာနဲ႕အမွ် စိုက္ပ်ိဳးေရးနဲ႕ စက္မွဳလက္မွဳက႑ကို အေျချပဳတဲ့ ျပည္ပပို႕ကုန္ လုပ္ငန္းမ်ားကို ထိခိုက္လာပါတယ္။ ျပည္ပႏိုင္ငံမွာ အလုပ္လုပ္ေနသူေတြဆီကေန ျပည္တြင္းကို ျပန္ပို႕တဲ့ ေငြအေပၚမွာ မွီခိုေနရတဲ့ အိမ္ေထာင္စုေတြရဲ႕ ရပ္တည္ေရးကိုလဲ ထိခိုက္လာႏိုင္ပါတယ္။ တနည္းဆိုရင္ လူလတ္တန္းစားေတြကို အမ်ားဆံုးထိခိုက္ေစပါတယ္။ တိုင္းျပည္ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးအတြက္ လူလတ္တန္းစား (middle class) ရာခိုင္ႏွုန္း မ်ားလာဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ လူလတ္တန္းစားရာခိုင္ႏွဳန္း ေလ်ာ့နည္းလာျပီး ဆင္းရဲႏြမ္းပါးတဲ့ အေျခခံလူတန္းစား ရာခိုင္ႏွဳန္း ျမင့္မားလာျခင္း၊ ေရေပၚဆီ လူတန္းစားေတြျဖစ္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူမ်ားနဲ႕ လုပ္ငန္းရွင္မ်ားဆီမွာသာ တိုင္းျပည္ရဲ႕ ဓနဥစၥာမ်ားကို ရယူသံုးစြဲခံစားပိုင္ခြင့္ မ်ားျပားေနျခင္း စတာေတြဟာ စီးပြားေရးျပႆနာ၊ လူမွဳေရးျပႆနာနဲ႕ ႏိုင္ငံေရး မတည္ျငိမ္မွဳေတြ ျဖစ္ပြားေစႏိုင္ပါတယ္။

Dutch Disease အား ကုစားျခင္း

Dutch Disease ရဲ႕ ေရာဂါလကၡဏာေတြကို ကုစားႏိုင္တဲ့ ေဆးျမီးတို နည္းလမ္းေတြ အမ်ားအျပားရွိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေရာဂါအႏၱရာယ္ ပိုျပီး မဆိုးရြားေစရန္ ကာကြယ္ျခင္း၊ ကုသျခင္းေတြကို ထိထိေရာက္ေရာက္ လုပ္ႏိုင္ဖို႔အတြက္ macroeconomic polices (fiscal policy, monetary policy, structural policies) ေတြရဲ႕ အခန္းက႑က အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။

(၁) Fiscal Policy

ဒတ္ခ်္ေရာဂါရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳေတြကို ေလ်ာ့နည္းေစဖို႕အတြက္ fiscal policy ကို main instrument တခု အေနနဲ႕ အသံုးျပဳေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြမွာ spending effect ရဲ႕ သက္ေရာက္မွဳက ပိုျပီးဆိုးရြားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အသံုးစရိတ္မ်ား ထိေရာက္ေခ်ာေမြ႕ေစျခင္း (smoothing of spending) ျဖင့္ volatility ကို ေလ်ာ့နည္းေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလိုျပဳလုပ္ဖို႕အတြက္ သဘာ၀သယံဇာတပစၥည္းမ်ား (ေရနံ၊ သဘာ၀ဓာတ္ေငြ႕၊ သစ္၊ ေက်ာက္မ်က္ရတနာ စသည္မ်ား) ကေန ရရွိတဲ့ ၀င္ေငြေတြကို စုေဆာင္းျခင္း၊ ျပန္လည္ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံျခင္း ျပဳလုပ္ဖို႕အတြက္ natural resource fund တခု ရွိဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။ volatility ေလွ်ာ့ခ်ျခင္း၊ အနာဂတ္ဖြံ႕ျဖိဳးေရးအတြက္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံျခင္း စတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္ေတြေပၚမွာ မူတည္ျပီး fund အမ်ိဳးအစား (saving fund, stabilization fund, investment fund) စတာေတြကေတာ့ ကြဲျပားႏိုင္ပါတယ္။

၀င္ေငြေတြရဲ႕ မည္၍မည္မွ်ေသာ ရာခိုင္ႏွဳန္းကို အစိုးရအသံုးစရိတ္အတြက္အသံုးျပဳျပီး၊ မည္၍မည္မွ်ေသာ ရာခိုင္ႏွဳန္းကို natural resource fund မွာ ထည့္သြင္းထားရွိရမယ္ဆိုတာနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ fiscal rules ေတြ ခ်မွတ္ဖို႕ လိုအပ္ေၾကာင္း ေဘာဂေဗဒ ပညာရွင္မ်ားက အၾကံျပဳထားၾကပါတယ္။ အစိုးရအသံုးစရိတ္ေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး medium-term expenditure framework ေပၚထြက္လာဖို႕အတြက္ စီးပြားေရးပညာရွင္မ်ားနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ားက ၀ိုင္း၀န္းၾကိဳးပမ္းၾကမယ္ ဆိုရင္ ပိုျပီးအသံုး၀င္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလို ျပဳလုပ္ျခင္းအားျဖင့္ တိုင္းျပည္၀င္ေငြ သံုးစြဲမွဳနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ပြင့္လင္းျမင္သာမွဳ (transparency) ကို အားေကာင္းေစရံုသာမက လာဘ္ေပးလာဘ္ယူမွဳ (corruption)မ်ားနဲ႕ တိုင္းျပည္ဘ႑ာကို အာဏာအသံုးျပဳ၍ အလြဲသံုးစားျပဳမွဳမ်ား ကိုလဲ တိုက္ဖ်က္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒတ္ခ်္ေရာဂါကို ကုစားဖို႕အတြက္ fiscal policy ကို အသံုးျပဳရာမွာ ပံုမွန္၀င္ေငြ သတ္မွတ္ခ်က္နည္းလမ္း (permanent income approach) ကို အသံုးျပဳေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းအရ သဘာ၀သယံဇာတ ပစၥည္းေတြကေန ရရွိလာမယ့္ natural resource revenues ကို ကနဦးတြက္ခ်က္ျပီး၊ အစိုးရအသံုးစရိတ္အတြက္ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ ပမာဏတခု ခ်မွတ္ျပီးတဲ့အခါ၊ က်န္၀င္ေငြမ်ားကို တိုင္းျပည္ဥစၥာဓန (sovereign wealth) အျဖစ္ ျပည္ပမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ျပဳလုပ္ျခင္းအားျဖင့္ အကယ္၍ တခ်ိန္မွာ တိုင္းျပည္ရဲ႕ သယံဇာတပစၥည္းေတြ ေလ်ာ့နည္းေပ်ာက္ကြယ္လာတဲ့အခါ တိုင္းျပည္ရဲ႕ ဥစၥာဓနေတြကို ျပန္လည္အသံုးျပဳႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေဘာဂေဗဒပညာရွင္ Collier ဦးေဆာင္တဲ့ ပညာရွင္ေတြ ကေတာ့ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားအတြက္ ပိုျပီးအသံုး၀င္ႏိုင္တဲ့ “optimal” fiscal rule နည္းလမ္းကို ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းအရ သဘာ၀သယံဇာတကေန ရရွိလာတဲ့ resource revenues ေတြကို ကနဦးအစမွာ ရာခိုင္ႏွဳန္းအနည္းငယ္သာ စုေဆာင္းရင္းႏွီးမွဳေတြ ျပဳလုပ္ျပီး၊ တိုင္းျပည္ရဲ႕ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုမွာ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳေတြ အမ်ားအျပား ျပဳလုပ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းဟာ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြအတြက္ ေလ်ာ္ကန္ေပမယ့္ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုမွာ ျပန္လည္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံတာ မဟုတ္ပဲ စစ္အသံုးစရိတ္မ်ားၾကီးမားလာမွဳနဲ႕ အလြဲသံုးစားလုပ္မွဳမ်ားကို မည္သို႕မည္ပံု ကာကြယ္ႏိုင္မလဲ ဆိုတဲ့ နည္းလမ္းေတြကိုပါ တြဲစပ္အသံုးခ်ႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ တင္းၾကပ္တဲ့ fiscal discipline မရွိပဲ ဒီနည္းလမ္းကို ထိထိေရာက္ေရာက္ အသံုးျပဳႏိုင္ဖို႕ ခဲယဥ္းႏိုင္ပါတယ္။

(၂) Monetary Policy
Monetary policy ဆိုရာမွာ supply of money ကို ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း၊ အတိုးႏွုန္းမ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း စတာေတြနဲ႕ သက္ဆိုင္ပါတယ္။ ပညာရွင္မ်ားရဲ႕ ေလ့လာေတြ႕ရွိခ်က္အရ တိုင္းျပည္တြင္းမွာ ႏိုင္ငံျခားေငြ အေျမာက္အျမား စီး၀င္လာတဲ့အခါ nominal exchange rate ကို တရားေသ သတ္မွတ္ထားတဲ့ monetary policy ကို က်င့္သံုးေနရင္ ဒတ္ခ်္ေရာဂါရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးသက္ေရာက္မွဳမ်ားႏိုင္ပါတယ္။ Taylor interest rate rule နဲ႕ လိုက္ေလ်ာညီေထြရွိတဲ့ nominal exchange rate flexibilityေပၚမွာ အေျခခံတဲ့ monetary policy ကို က်င့္သံုးမယ္ဆိုရင္ ဒတ္ခ်္ေရာဂါရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးမ်ားကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ပါတယ္။

အတိုးႏွုန္းမ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္မွဳဆိုရာမွာလဲ ဘဏ္လုပ္ငန္းမ်ားရဲ႕ တည္ျငိမ္မွဳ (stability) နဲ႕ ထိေရာက္အားေကာင္းမွဳ (efficiency) တို႕ကို သံုးသပ္ျပီး စနစ္တက် ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ bank failure မျဖစ္သြားဖို႕အတြက္ အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။ ဘဏ္လုပ္ငန္းတခုမွာ failure ျဖစ္တာနဲ႕ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ ယံုၾကည္မွဳကို လွဳပ္ခါသြားေစႏိုင္ျပီး၊ တျခားဘဏ္လုပ္ငန္းေတြအေပၚမွာပါ သက္ေရာက္မွဳေတြ ရွိလာႏိုင္ပါတယ္။ ဗဟိုဘဏ္ဟာ အစိုးရရဲ႕ လက္ေအာက္မွာ မရွိပဲ independent central bank ျဖစ္လာခဲ့ရင္ monetary policy ေရးရာေတြကို ပိုျပီး ထိထိေရာက္ေရာက္ ကိုင္တြယ္ႏိုင္ပါတယ္။

(၃) Structural Policies
ဒတ္ခ်္ေရာဂါကို ကုစားႏိုင္မယ့္ ေနာက္ထပ္မူ၀ါဒတခုကေတာ့ trade liberalization ျပဳလုပ္ျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ျပဳလုပ္ျခင္းအားျဖင့္ non-tradables sector မွာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ demand pressure ကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္ထပ္မူ၀ါဒတခုကေတာ့ အစိုးရအသံုးစရိတ္ေတြကို လမ္းပန္းဆက္သြယ္မွဳ တိုးတက္ေကာင္းမြန္ေရး၊ ကုန္စီးဆင္းမွဳေခ်ာေမြ႕ေစေသာ infrastructure မ်ား ဖြံ႕ျဖိဳးလာေရး၊ ပညာေရးႏွင့္ အရည္အခ်င္းတိုးျမွင့္ေရး စတာေတြမွာ အသံုးျပဳျခင္းျဖစ္ပါတယ္။

အစိုးရအသံုးစရိတ္ေတြကို မ်ားမ်ားစားစား အသံုးျပဳစရာ မလိုတဲ့ အျခားမူ၀ါဒေတြကိုလဲ ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္ ႏိုင္ပါတယ္။ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းမ်ားနဲ႕ဆိုင္တဲ့ ဥပေဒမ်ား၊ နည္းဥပေဒမ်ား ျပဌာန္းျခင္း၊ ျပင္ဆင္သတ္မွတ္ျခင္း၊ ပို႕ကုန္သြင္းကုန္ လိုင္စင္လိုအပ္ခ်က္မ်ား ပယ္ဖ်က္ျခင္း၊ ၾကိဳးနီစနစ္က်င့္သံုးမွဳမ်ားအား ေလွ်ာ့ခ်ျခင္း၊ monopolistic
barriers မ်ား ေလ်ာ့နည္းေစျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ျပည္ပရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမွဳ (Foreign Direct Investment) မ်ားကို ဖိတ္ေခၚျခင္းအားျဖင့္လဲ spillover effects ေတြကေန တဆင့္ conditions for learning by doing ကို ဖန္တီးႏိုင္ပါတယ္။

နိဂံုး

လူ႕ကိုယ္ခႏၶာမွာ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ျပလာတဲ့အခါ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ ေဆးပညာရွင္ေတြရဲ႕ အကူအညီနဲ႕ အၾကံဥာဏ္ေတြကို ရယူဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ တိုင္းျပည္တခုရဲ႕ စီးပြားေရးက႑မွာလဲ ပ်က္စီးယိုယြင္းေစမယ့္ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ျပလာတဲ့အခါ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ စီးပြားေရးပညာရွင္ေတြရဲ႕ အကူအညီနဲ႕ အၾကံဥာဏ္ေတြကို ရယူဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ကၽြမ္းက်င္တဲ့ ေဆးပညာရွင္ဆိုရာမွာလဲ က႑တိုင္းမွာ အလံုးစံုကၽြမ္းက်င္ေနသူေတြဆိုတာ မရွိတာေၾကာင့္ ခြဲစိတ္ဆရာ၀န္၊ မ်က္စိအထူးကုဆရာ၀န္၊ နားႏွာေခါင္းလည္ေခ်ာင္း အထူးကုဆရာ၀န္ စသျဖင့္ အထူးကုဆရာ၀န္မ်ားစြာနဲ႕ ယူနစ္မ်ားစြာ ေဆးရံုေတြမွာ ထားရွိၾကရပါတယ္။

ဒီလိုပါပဲ။ စီးပြားေရးပညာရွင္ ဆိုရာမွာလဲ က႑တိုင္းမွာ အလံုးစံုကၽြမ္းက်င္ေနသူေတြ မရွိႏိုင္ပါဘူး။ Development Economics, Financial Economics, Labour Economics, Health Economics, Environmental Economics, Economic Growth အစရွိတဲ့ က႑ေတြမွာ သက္ဆိုင္ရာ က႑အလိုက္ ကၽြမ္းက်င္ရာလိမၼာၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ တိုင္းျပည္ေတြမွာ Government Economic Services, Institute of Public Policy စတာေတြ တည္ေထာင္ထားရွိျခင္း၊ တကၠသိုလ္ဌာနမ်ားရဲ႕ သုေတသနလုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ား ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္လာေစရန္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ ဖိုရမ္မ်ား က်င္းပျခင္း စတာေတြကို ျပဳလုပ္ေနၾကတာျဖစ္ပါတယ္။

လူ႕စြမ္းအားအရင္းအျမစ္မ်ား ခ်ိဳ႕တဲ့ေသာ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြမွာေတာ့ ဒတ္ခ်္ေရာဂါကို ကုစားႏိုင္ေရး၊ ပိုမိုဆိုးရြားမသြားေစရန္ ကာကြယ္ေဆာင္ရြက္ေရးအတြက္ Macroeconomic policies က႑ကို ပိုင္ႏိုင္ကၽြမ္းက်င္ေသာ ကမၻာ့အဆင့္မွီ ပညာရွင္မ်ား ( ဥပမာ- ကမၻာ့ဘဏ္၊ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္မွီတကၠသိုလ္မ်ား၊ အျပည္ျပည္ေငြေၾကးရံပံုေငြအဖြဲ႕ စသည္တို႕မွ သုေတသီမ်ား) ရဲ႕ အကူအညီနဲ႕ အၾကံဥာဏ္မ်ားကို ရယူႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္လွပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။

ခင္မမမ်ိဳး (၂၆၊ ၈၊ ၂၀၁၁)

(စာေရးသူသည္ ယူေကႏိုင္ငံ၊ Aberdeen တကၠသိုလ္၊ ဘုရင့္ေကာလိပ္မွ ႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒ အထူးျပဳ ေဘာဂေဗဒ မဟာ၀ိဇၨာဘြဲ႕ ရရွိထားသူ ျဖစ္ပါသည္)
ရည္ညႊန္းကိုးကား။ ။

Brahmbhatt, M., O. Canuto and E. Vostroknutova (2010). Dealing with Dutch disease, Economic Premise 16, World Bank, Washington, D.C.

Collier, P., F. van der Ploeg, M. Spence and A.J. Venables (2010). Managing resource revenues in developing economies, IMF Staff Papers, 57, 1, 84-118

Corden, W.M. and J.P. Neary (1982). Booming sector and de-industrialisation in a small open economy, Economic Journal, 92, 825-848.

Corden, W.M. (1984). Booming sector and Dutch Disease economics: Survey and consolidation, Oxford Economic Papers, 36, 359-380.

Giavazzi, F., J. R. Sheen, and C. Wyplosz. (1988). “The Real Exchange Rate and the Fiscal Aspects of a Natural Resource Discovery.” Oxford Economic Papers 40 (3): 427–50.

Ismail, K. (2010). “The Structural Manifestation of the ‘Dutch Disease’: The Case of Oil Exporting Countries.” Working Paper 10/103. International Monetary Fund, Washington, DC.

Morshed, A.K.M. and S.J. Turnovsky (2004). Sectoral adjustment costs and real exchange rate dynamics in a two-sector dependent economy, Journal of International Economics, 62, 147-177.

Torvik, R. (2001). Learning by doing and the Dutch Disease, European Economic Review, 45, 285-306.

Williamson, J. 2008. “Exchange Rate Economics.” Working Paper 2. Commission on Growth and Development, Washington, DC.

အျပည့္အစံုဖတ္ခ်င္ရင္..>>>

ျပန္ေခါက္ထားခဲ့ပါ..>>>